Vorig jaar bezocht ik Albanië, het land waar Enver Hoxha een antifascistische, communistische staat stichtte, eerst stalinistisch, daarna maoïstisch en officieel bovendien atheïstisch. Een land waar niets mocht, waar de paranoia van de leider zich vertaalde in tienduizenden bunkers die de bevolking zou moeten gebruiken om ooit eventuele agressors te weerstaan. Een land bovendien waar de mensen van alle informatie uit het buitenland waren afgesneden.
Hoxha overleed in 1985 na een zuivering van de communistische gelederen. De macht kwam daarna in handen van Ramiz Alia en vervolgens deden de Russische perestrojka en het Chinese kapitalisme de rest: het communistische systeem van Hoxha verloor elke geloofwaardigheid.
De implosie vond plaats in slow motion. Alia behield dankzij corrupte verkiezingen de macht, daarna trokken economische vluchtelingen naar Griekenland, kwam de Democratische Partij aan de macht en bleven allerhande toegezegde hervormingen uit. Mensen zochten hun geluk in het buitenland, vanaf 1991 ook in Italië. Ik herinner me hoe de Italiaanse regering een groep bootvluchtelingen asiel toezegde, op transport naar het noorden zette en daarvandaan deporteerde naar het land van herkomst. Over cynisme gesproken.
Dankzij corrupte verkiezingen wist de Democratische Partij in 1996 de macht te behouden, maar het was een pyrrhusoverwinning. De bevolking had namelijk haar vertrouwen in de politiek verloren en hoopte met slimme beleggingen rijk te worden. Helaas bleken die slimme beleggingen in feite piramidespelen. Begin 1997 knapte de zeepbel, er volgde een volksopstand, de regering gaf haar aanhangers wapens, waarop haar tegenstanders de wapendepots plunderden. In de loop van de lente hield het staatsapparaat de facto op te bestaan en het was de internationale gemeenschap die tussen april en augustus de rust herstelde.
Carver in Albanië
In 1996, tijdens de verkiezingen, reisde de Britse auteur Robert Carver door Albanië. In 1998 publiceerde hij zijn reisverslag, The Accursed Mountains. Ik weet niet zeker of “reisverslag” het juiste woord is: het boek is misschien beter te typeren als een tijdsbeeld van het intermezzo tussen communisme en chaos. Hij beschrijft zijn methode:
I meet people, I talk to them, write down what they say, observe, make my own comments, analysis and judgment, then pass on. It will be a serious book, I hope, and quite unpartisan. I have no axe to grind. If I see good, I will report it. When I see bad, that is what I will put down.
Helaas kreeg Carver veel slechts te zien en weinig goeds. Zijn oordeel is dan ook niet mals: Albanië was tijdens zijn verblijf “a place sunk in ignorance, evil, corruption, and sin”. Simpel samengevat: een volk dat in onwetendheid was gehouden en het westen alleen kende van TV, kon niet anders dan een verkeerd beeld hebben van de werkelijkheid. Nu het communisme voorbij was, omhelsden de Albanezen wat ze beschouwden als kapitalisme en meenden ze dat de gebraden duiven hun in de mond zouden vliegen. Ze lichten hun verondersteld steenrijke westerse gast dus regelmatig op zonder dat ze daar werkelijk kwaad in zien.
Ook wordt er gelogen, maar Carver toont daar begrip voor. Het protestantse ethos, waarin waarheid, eerlijkheid en eenduidigheid centraal staan, was voor zijn gastheren eigenlijk onmogelijk: in waarheid leven, als die waarheid zou neerkomen op eerverlies, was geen optie. Dan maar liegen. Deze gedragscode betekende echter dat er ook weinig viel te communiceren: een man van eer ziet erop toe dat hij zijn gesprekspartner geen eerverlies zal doen lijden, waardoor een gesprek de vorm krijgt van een rituele uitwisseling van vriendelijkheden. Een man van eer richt zich ook niet tot vrouwen, trouwens. Tot de interessantste delen van Carvers boek behoren de beschrijvingen van de half-magische vrouwenideeën die hij uiteindelijk toch verneemt.
Omdat het land de facto niet functioneerde, draaide uiteindelijk alles om de familie en zeker in de meer noordelijke delen van Albanië speelden zaken als wraak en weerwraak een onaangename rol. Wee de vreemdeling, zo geeft Carver aan, die ergens arriveert en niet de bescherming van een familie geniet: hij zal worden beroofd. Pas als men heeft gezien dat de bezoeker een beschermer heeft, is hij veilig, want niemand zal zich in het hoofd halen van zo iemand te stelen en een bloedwraak over zich af te roepen.
De wederzijdse afschrikking tussen de diverse clans garandeerde tijdens Carvers bezoek nog enige orde, maar hoe diep het wantrouwen tegen andere mensen in de Albanese cultuur zat ingebakken, leidt hij af uit simpele observaties: de huizen hebben geen deuren en ramen op de benedenverdieping. Het zijn in feite forten.
Gaandeweg krijgt Carver enig begrip voor Enver Hoxha. Dat hij een traditioneel, moeilijk te besturen volk had weten te brengen richting industrialisatie – de prijs aan menselijk leed is te hoog geweest, maar het is een wonder, zo oordeelt Carver, dát het überhaupt gebeurde.
Parabel
Vorig jaar bezocht ik Albanië, twintig jaar na het knappen van de zeepbel. Het land dat Carver zag en het land dat ik zag, zijn totaal verschillend: er is in de tussentijd werkelijk veel veranderd, verbeterd, al heb ook ik (bij de grafheuvel van Kamenica) mensen gezien die woonden in een stal. Mensen die ondertussen alle moeite deden om het hun Nederlandse gasten naar hun zin te maken. Ik miste die vriendelijke kant van Albanië een beetje in Carvers boek.
Wat The Accursed Mountains zo huiveringwekkend maakt, is dat het verhaal te lezen is als een parabel over de instorting van elke vorm van menselijke samenleving. Wat me trof aan Carvers beschrijving van de verkiezingen van 1996, is dat de partijen hun eigen waarheden hadden en niet langer overtuigd waren van de goede bedoelingen van mensen die het anders zagen. Ze waren bereid om te liegen om zo te verhinderen dat anderen de macht zouden verwerven of behouden.
Misschien is dat een gevolg van een al te lange blootstelling aan het communisme, dat maar één waarheid kende en vijandig stond tegen andere visies; maar ik moest op elke pagina denken aan onze eigen tijd, waarin de liberale waarden te lang voor vanzelfsprekend aangenomen zijn geweest en niet bediscussieerd zijn. Ieder pikt het zijne eruit, meent dat alleen zijn selectie de juiste is en wil niet meer luisteren naar anderen. Zo bezien is lectuur van The Accursed Mountains een waarschuwing dat ook onze samenleving, die er vanzelfsprekend aanzienlijk beter voorstaat dan Albanië na het communisme, kan desintegreren. Alleen is er dan geen internationale gemeenschap die in een paar maanden de rust herstelt.
Dit is een van uw meest pessimistische en griezeligste stukjes die ik ooit las. Maar ik volg u volkomen – en dat is nog griezeliger.
U publiceert uw laatste stukjes wel echt in het holst van de nacht ?
Naar mijn indruk nog niet pessimistisch en griezelig genoeg.
@frankb: volkomen mee eens, het kan nog veel en veel erger!
Hoewel meestal gematigd optimistisch is ook dit een onderwerp mbt welke ik tot pessimisme neig. Het lijkt er nl. sterk op dat dit boek
https://nl.wikipedia.org/wiki/Manufacturing_Consent
mutatis mutandis ook op Nederland van toepassing is. Ik heb nogal eens gewezen op je naiviteit jegens de voormalige kwaliteitskranten. Nu maak ik gebruik van de gelegenheid je er op te wijzen dat ze allemaal eigendom zijn commerciële ondernemingen en uiteindelijk dus van de Nederlands-Vlaamse politiek-economische elite. De constructie middels Perscombinatie, die de onafhankelijkheid van drie kwaliteitskranten garandeerde, is verleden tijd.
“de liberale waarden te lang voor vanzelfsprekend aangenomen zijn geweest ”
Neoliberaal. Neoliberalen staan een behoorlijk eind af van oorspronkelijke liberalen als John Locke en Adam Smith. Iemand die jij nog wel kent en een liberaal genoemd kan worden is Jan Terlouw. Ik citeer hem:
“Ik ben niet linkser geworden, de samenleving werd rechtser. Toen D66 vijftig jaar bestond, hadden ze oude uitspraken van me opgedoken. Dat is geen verschil met nu.”
Voor mij geldt hetzelfde, met als resultaat dat ik tegenwoordig een links-radicaal ben (vanuit zeker oogpunt kan men mij inderdaad zelfs extreem-links noemen). Toch ben ik evenmin linkser dan 30, 40 jaar geleden. Nou, misschien heb ik tegenwoordig een grotere hekel aan nationalisme dan vroeger.
Ik ben ervan overtuigd, zonder samenzweringsdenken, dar er een samenhang is tussen deze verrechtsing en de teloorgang van de voormalige kwaliteitskranten. Iets vergelijkbaars geldt voor de publieke omroep. Vroeger met twee zenders keek ik meer TV dan tegenwoordig met weet ik hoeveel (ik heb geen toestel meer in huis). Nu geloof ik niet dat een geheime kliek zo’n 20, 25 jaar geleden een snood plan met specifieke doelen in elkaar heeft gedraaid. De verrechtsing heeft zich in alle openbaarheid voltrokken, stapje voor stapje. Links stond erbij en keek ernaar – of deed mee.
Een andere welbekende truc is eveneens gemakkelijk waarneembaar. Een elite die zichzelf wil bevoordelen zonder dat dat sociale onrust oproept heeft een beproefd middel: een extern vijandbeeld oproepen. Ik hoef er toch niet op te wijzen welke groep mensen (en daar kunnen we Girard’s zondebokmechanisme ook nog eens bijhalen) met dat vijandbeeld is opgezadeld de laatste 10, 15, 20 jaar.
Wat werkelijk triest is dat Nederland dit zo passief over zich heen laat komen. De vermaledijde Verenigde Staten (nogal wat Nlders keken er vroeger zo graag op neer) kennen een sterke tegenbeweging die hier grotendeels ontbreekt. Ik zie het er voorlopig niet van komen.
Op mijn meest pessimistische momenten maak ik me zorgen over mijn kinderen en mijn leerlingen. Die overdreven aandacht vandaag voor een opgeblazen ‘migratiecrisis’ tegenover de lethargie als het om klimaat gaat… Ik snap het wel, hoor: we worden nog niet direct genoeg geconfronteerd met de gevolgen van klimaatverandering, maar wel met de gevolgen van migratie. Bosbranden in Californië, maar moslims in de straat. Perceptie is alles, zeker in een land als het mijne waar het voortdurend campagne is omdat er om de twee jaar wel één of ander niveau verkiezingen houdt.
In A Christmas Carol voert Dickens twee monsterlijke kinderen van de Mens ten tonele: Gebrek en Onwetendheid. De tweede, waarschuwt hij, is de gevaarlijkste. We zien ze vandaag op veel plekken in combinatie aan het werk.
Oh, de gevolgen van de klimaatverandering merken we al: hogere rekeningen voor de gewone man, maar niet voor de grote bedrijven. Bij de beleidsmakers zit ook wel wat onwetendheid.
@frans: je zou het ook cynisme kunnen noemen, in combinatie met onmacht. Grote bedrijven laten zich op nationaal niveau niet pakken, die zetten gewoon hun hoofdkantoor ergens anders neer. Zelfs op Europees niveau zal regelgeving voor bedrijven al moeilijk worden: Azië is groot en gretig dus waarom niet daar naartoe verhuisd?
Dat is politiek, Frans. De grootste vervuilers wordt om economische redenen de hand boven het hoofd gehouden. De aandeelhouders lachen in hun vuistje om onze inspanningen. Zij krijgen een boete waar ze net zo min wakker van liggen als de automobilist die in zijn dikke SUV over de linkerbaan suist. Ingecalculeerd risico.
De burger betaalt het gelag, mag 20.000 euro neertellen om van het gas af te kunnen en krijgt onrendabele warmtepompen aangesmeerd onder het misbruikte mom van duurzaamheid.
De burger voelt het in de portemonnee en dat is koren op de molen van populisten als Wilders en Baudet die met hun onderbuikboodschap stemmers binnenhengelen onder het onwetende klootjesvolk.
Niet dat we zelf geen maatregelen moeten nemen. We zijn allemaal verantwoordelijk en krijgen de rekening gepresenteerd voor onze manier van leven. Dat gaat pijn doen. De lasten moeten echter wel naar rato worden verdeeld.
Lees het boek “Blauw hout” van Roland Verbiest. Ook in Congo DRC en andere Afrikaanse landen waar het land niet functioneert valt de mens terug op familie en clan/stam en mag een vreemdeling worden uitgebuit en bedonderd. Liegen is daar niet verkeerd maar a way of life.
Moeten we deze manier van samenleven beschouwen als de standaard als er geen functionerend centraal gezag is?
Zouden de stammen in onze contreien in de oudheid niet op eenzelfde manier hebben samengeleefd?
Waarschijnlijk wel. Ik ben bijvoorbeeld ook geïnteresseerd in de geschiedenis van Amerika en als je de namen van bekende Indianenstammen als Comanche, Apache en Sioux neemt… ze betekenen allemaal “vijand” in de taal van een andere stam. En zelf noemden ze zich allemaal “de mensen”. Dus ergens diep in het menselijk bewustzijn zit het idee dat alleen de groep waar we zelf toe behoren “echte” mensen zijn. En de rest zijn “anderen”.
Over boeken gesproken, lees ook: Phillip Blom: Wat op het spel staat.
‘Zouden de stammen in onze contreien in de oudheid niet op eenzelfde manier hebben samengeleefd?’
Dat zou heel goed kunnen.
In onze huidige moderne, geciviliseerde en centraal georganiseerde maatschappij hebben we echter ook (nog steeds) te maken met stammen, clans, tribes van divers pluimage (en dat zijn er nog al wat) en we geven ons er graag aan over.
Goed, we gaan elkaar niet meer met speren en bijlen te lijf (alhoewel je bij een beetje voetbalwedstrijd van alles kunt verwachten), maar wij beschaafden bedienen ons van ‘welsprekendheid’. In de rethorica gaat het echter niet om waarheidsvinding maar om overtuigingskracht; het vermogen om kromme bananen recht te praten, kortom om het eigen gelijk te halen. Leugen en bedrog worden daarbij niet geschuwd. Ook in ons land identificeren talloze gemeenschappen zich met ‘het eigen’ en hebben ze de neiging het eigen gelijk tot wet te verheffen.
Niks nieuws onder de zon…
In Amerika zetten ze grote stappen op de weg neerwaarts. https://nos.nl/artikel/2264618-opnieuw-deel-amerikaanse-overheid-op-slot-door-onenigheid.html
En dat is de reden dat ik die uitspraak van Terlouw over een tegenbeweging in Amerika ook niet zo kan waarderen. Dan krijg je twee partijen die elkaar de tent uit vechten. Precies wat Jona beschrijft: twee kanten die alleen maar in hun eigen waarheid geloven en de andere kant verketteren. Nee, dan toch liever de stroperige eindeloos door ouwehoerende tot halfzachte compromissen leidende overlegcultuur in Nederland. Waar ruimte is voor de streng gereformeerden, de doorgedraaide dierenvrienden, de moslimfundamentalisten en de moslimhaters. Allemaal lui waar ik nooit op zou stemmen, maar ze horen er allemaal bij.
Dat is, wat mij betreft, het citaat van de week.
Dank je voor het compliment😊
@frans Een open samenleving dus. Maar die behoeft wel onderhoud. Met name de koppeling aan doorschietend kapitalisme is een ondermijnende factor die moeilijk te beteugelen is. Ik moet toch dat boek van Popper een keer lezen. Het staat in de kast en ik kon het tot nu toe niet opbrengen.
Frans: streng gereformeerden ken ik, bij moslimfundamentalisten en -haters heb ik een beeld, maar doorgedraaide dierenvrienden?? Is het alleen voor de alliteratie? Kun je dit toelichten?
Partij Voor de Dieren. Als je zelfs al begint te klagen over het oplaten van ballonnen en als je goudvissenkommen en dierentuinen wilt verbieden, ben je in mijn optiek wel een tikkeltje doorgedraaid. Allemaal dingen waar deze partij zich druk om heeft gemaakt. Wat jammer is, want ik vind ze eigenlijk best sympathiek. Maar mijn liefde voor dieren is juist ontstaan in dierentuinen. Dus ik vind dat ze overdrijven.
Fijn om te horen dat je een dierenliefhebber bent, Frans.
Het duurt vele jaren voor een ballon is vergaan, zelfs wanneer deze van natuurrubber is gemaakt. Vogels en vissen zien zo’n ding voor voedsel aan, eten het op, worden ziek en gaan er uiteindelijk aan dood. Zielig hè?
http://www.dieballongaatnietop.nl/alternatieven/misvattingen/
We zijn onze natuur zo aan het verkloten dat we internationale fokprogramma’s moeten opzetten om te voorkomen dat bepaalde diersoorten uitsterven. Dierentuinen spelen daar een rol in. Gelukkig wordt er in Nederland nagedacht over hoe je dieren zo waardig en natuurlijk mogelijk kunt huisvesten. Dat is lang niet overal zo. Misschien ben je het streotype gedrag van wilde dieren als leeuwen, tijgers en beren vergeten, die in een veel te kleine ruimte worden gehouden?
Iedere aquariumhouder kan je vertellen hoe ontzettend moeilijk het is om een evenwichtig waterklimaat te realiseren, waarbij heel veel factoren een rol spelen. In de natuur is zoiets als uiterst kwetsbaar, laat staan in een aquarium. Doorgaans is zo’n bak een slagveld. Als je toch naar een dierentuin gaat, laat je dan eens voorlichten door de verzorgers. Dat zijn professionals. En dan heb ik het nog niet eens over een goudvissenkom…
streotype = stereotype
Kijk hier ook nog even naar:
https://www.animalstoday.nl/dierentuinen-beeld-dieren-verstoren/
Elke verandering begint met overdrijven…
Het gaat niet om verbieden, het gaat bewustwording.
‘Bezint eer ge begint’.
Albanië is van een totaal in zichzelf gekeerd en verarmd land op of over de grens van de burgeroorlog toch weer een redelijk normaal balkanland geworden, (waar het ook voor ons toeristen of geïnteresseerden aangenaam verblijven is). Waarom lukt het dit land wel en veel Afrikaanse en Islamitische landen niet?
Misschien omdat ze het westen niet haten en zich aan onze verworvenheden spiegelen?
Ik aarzel. Zie ik het goed, dan is “redelijk normaal” misschien iets te positief; en ook landen buiten Europa spiegelen zich aan het westen.
Ik denk dat de talloze emigranten nogal wat geld naar huis hebben gestuurd en dat de internationale gemeenschap nogal wat geld heeft geïnvesteerd. Kamenica kreeg bijvoorbeeld een bescheiden museum bij de grafheuvel, geschonken door de buitenlandse archeologen die daar werkten.
Tot slot zou ik de enorme vooruitgang in Afrika en de Arabische wereld niet willen onderschatten: iedereen is inmiddels geletterd. Dat het staatsvormingsproces op een ramp is uitgelopen – ja, dat valt helaas niet te ontkennen. Ik gun die landen beter.
Albanië bestaat nog niet zo heel lang. Het werd pas in 1912 onafhankelijk en kreeg onmiddellijk te maken met gretige buurlanden die stukken in wilden pikken. In 1913 en 1914 trachtte een Nederlandse militaire missie een Albanese gendarmerie op te zetten. Er werd ook een of andere Duits-Nederlandse prins op de troon gezet. Ging allemaal faliekant mis en doet een beetje denken aan Afghanistan. Ik heb een ooggetuigenverslag uit die tijd, geschreven door een Nederlandse journalist maar kan dat helaas zo gauw niet vinden dus zijn naam kan ik jullie niet geven. Maar het is een opmerkelijk geschriftje, waarin vooral de prins er niet best vanaf komt. De moraal: het was al lang voor Hoxha een bende in Albanië en dat lag niet alleen aan de Albanezen.
Zie https://nl.m.wikipedia.org/wiki/Lodewijk_Thomson
Hij heeft een monument in Groningen.
En in Den Haag, zie http://www.monumentenzorgdenhaag.nl/monumenten/thomsonplein
@Theo: Dank! Hierin staat ook een verwijzing naar de journalist: het was Jan Fabius.
Het jeugdjournaal destijds had het niet over “economische vluchtelingen naar Griekenland”. Ik herinner me nog goed hoe Marga van Praag, met die grote ogen je recht aankijkend, op plechtstatige toon de zin uitsprak:
“Ze willen naar Griekenland, omdat dáár hun vóórouders vandaan komen.”
Ongeveer 20 jaar geleden heb ik het boek van Carver ook gelezen, in een vorig leven op een docucentrum. wat me bijbleef was uiteraard de totale waanzin die naar voren kwam. Carver had geen hoge dunk van de Albanezen, ook historisch niet. Volgens hen waren het meestal opportunisten, in meerderheid moslim worden onder de Ottomanen, dan weer Stalinisten, dan weer Maoïsten, dan weer onder Berisha voor Amerika en een superkapitalisme gaan, of dien alsof. Zelfs de kortstondige monarchie uit het Interbellum (koning Zog) liet na afloop van WO II zijn land als een baksteen vallen (waar koning George tenminste nog naar Griekenland terugkeerde tegen de communisten – Carver is in de eerste plaats Griekenlandman, om het zo te zeggen.)
Het boek gelezen hebbend (rond ’98-’99) was ik uiteraard verbijsterd, maar had ook al het gevoel dat het al achterhaald was. Berisha is later nog teruggekomen als regeringsleider en zo’n chaos werd het toen niet meer.
Een indrukwekkend boek was het, maar het laatste woord over het moderne Albanië is het niet.
Goed geformuleerd.
Irritante verschrijvingen: volgens hen = volgens hem, of dien alsof= of doen alsof, liet na afloop…zijn land als…= het land als…
Joh wat kan dat nou schelen. Bijna iedereen leest daaroverheen.
Slavisch Kamenica ligt ook ten grondslag aan de naam van de Duitse stad Chemnitz, vandaar de uitspraak met k als beginklank. Echt Duits ware Steinbach.
Ik heb het artikel in de link gelezen. En ik sluit me helemaal aan bij de reactie bovenaan van Cor Bastinck. Hoe je het ook wendt of keert, het blijven mensen die beslissen wat goed is voor dieren. En ik zie ook niet echt een alternatief. Helemaal niks? Afgezien van de vraag waar je al die dierentuindieren dan moet laten, mogen we dieren dan alleen nog maar op tv zien? Klinkt ook niet ideaal.
Oh, dit was een reactie op Rob Duijf.
Ik ben persoonlijk niet tegen dierentuinen, Frans. Ik heb er als kind net zoveel belangstelling voor de natuur aan overgehouden als jij! Waar ik wel op tegen ben, is de manier waarop dierentuinen (en dan heb ik het niet in de eerste plaats over dierentuinen in Nederland…) met hun dieren omgaan. Dat brengt grote verantwoordelijkheid met zich mee, net als bij het thuis houden van een hond, kat, hamster of parkiet en ja, ook goudvissen in een kom. Als je niet weet, wat er bij komt kijken, moet je er niet aan beginnen.
Moderne dierentuinen halen geen dieren meer uit het wild, maar hebben hun eigen onderlinge fokprogramma’s. Wel vangen ze in beslaggenomen wilde dieren op. Denk bijvoorbeeld aan Stichting Aap, Stichting Leeuw en het Berenbos.
Om wat dat betreft even bij het onderwerp van Jona’s blogpost te blijven: in Albanië worden beren gehouden in kleine, slecht onderhouden dierentuinen of in kooien bij restaurants, de zogenaamde ‘taverneberen’.
https://www.bearsinmind.org/Project/Status-bruine-beer-Albanie-en-Macedonie
In Nederland vervullen dierentuinen een belangrijke educatieve functie. Het praktijkeffect van het instandhouden van bedreigde diersoorten mag dan omstreden zijn, maar kan altijd worden verbeterd.
Een ding staat buiten kijf: dieren mogen NOOIT verworden tot een commerciële attractie! De bezoekers – dat zijn wij dus – kunnen misstanden aan de kaak stellen en gelukkig gebeurt dat ook.
Dan zijn we het eens.
Fijn! 😉