In mijn vorige stukje wees ik erop dat er in elke wetenschap altijd een subjectieve component zal zijn. Elk resultaat is tijdelijk. Dat biedt – zeker in de geesteswetenschappen – nogal wat vrijheid bij het opstellen van conclusies. En bij het presenteren daarvan.
Van subjectiviteit naar overdrijving
Simpel samengevat: wetenschappers maken gebruik van die vrijheid om hun inzichten te presenteren als actueel, vernieuwend, onverwacht en wat dies meer zij. Dat zijn namelijk de begrippen waarmee ze scoren en de aandacht trekken. Dit soort overdrijving is zo oud als de oudheidkunde en om niet de standaardvoorbeelden te noemen, verwijs ik naar dit artikel uit het NRC Handelsblad: “Verschijntruc: ineens is er ’n Bronstijdrijk”. De archeoloog in kwestie postuleert het bestaan van een antieke staat in Centraal-Europa, waarvoor hij eigenlijk niet zo heel erg veel bewijsmateriaal heeft. In feite zoekt hij de grenzen op van wat nog een toelaatbare interpretatie is van de vondsten.
Ik geef dit voorbeeld omdat dit redelijk koosjer is. De auteur legt uit dat hij hypothese op hypothese stapelt. Het is een goede manier om de aandacht van het publiek te krijgen. Toch is er iets problematisch aan, want door het bestaan van een staat of een koninkrijk – allebei begrip met allerlei moderne associaties – te postuleren, plaatst hij zijn vondsten in een hedendaags kader. Anders gezegd: de wetenschapper gaat, vanuit een alleszins begrijpelijk verlangen aansluiting te hebben bij de maatschappij, de dingen zó presenteren dat de samenleving er ook iets mee kan.
Nog anders gezegd: hij laat de feiten [[voeg hier uw postmoderne slag om de arm zelf in]] niet voor zichzelf spreken maar begint rekening te houden met wat het publiek wil horen. Daarmee wordt het potentieel schurende van het verleden tekort gedaan. Een verleden dat biedt wat de mensen in het heden horen willen, of juist niet willen horen, heeft geen werkelijke betekenis – de crux zit in het herkennen van wat we nog niet herkenden en het zo doorgronden van het tijd- en plaatsgebonden karakter van onze eigen ideeën. Daardoor weet je beter waarom je denkt zoals je denkt en dat is waarom we oudheidkunde hebben.
Ik denk dat we dat potentieel niet moeten opgeven. Bij “Oog op de Oudheid” werd dit aspect al behandeld door de spreker voor mij, Lucas Petit, dus ik heb er vorige week niet over gesproken en verwijs u voor het moment naar mijn blogje over de Wikipedisering van ons erfgoed.
Helemaal mee eens. Ik denk dat je een heldere uitwerking geeft van Huizinga’s definitie van geschiedwetenschap: ‘de culturele vorm waarin een samenleving zich rekenschap geeft van haar verleden’. Zie diens rede uit 1950:
https://www.dbnl.org/tekst/huiz003gesc03_01/huiz003gesc03_01_0005.php
Huizinga overleed in gevangenschap in 1945. Rede zal eerder uitgesproken zijn. En vervolgens in 1950 in de Verzamelde werken uitgegeven.
Sorry, klopt natuurlijk. Het stant al uit de jaren ’30, maar het staat in Verzamelde werk, Deel VII, uit 1950.
Wat ik mij altijd afvraag, en daarmee wil ik jou en je vakgenoten niet tekort doen, Jona, is hoeveel mensen daadwerkelijk dit artikel iets kan schelen en of het ze werkelijk interesseert. Wat ik mij dus afvraag is: wat voor effect dit soort boude opeenstapeling van hypothesen, ook al zijn ze afkomstig van een gerenommeerd archeoloog, sorteert. Behalve jouw collega’s archeologen, classici, oud-historici en enkele zeer geïnteresseerden leest niemand dit bericht of is het na enkele dagen vergeten. Er is ook een categorie mensen die dit soort informatie graag leest (denk aan von Däniken). Hoe mysterieuzer hoe interessanter. Ik heb ook het artikel gelezen en ik zou dolgraag willen weten hoe hij uit deze archeologische vondsten kan afleiden dat we met een staat te maken hadden.
Ik denk en weet dat jouw zienswijze de correcte is, maar helaas is de archeologie niet de enige wetenschap die aan het volk verkoopt wat het graag horen wil. Alleen is de vraag: is het gevaarlijk voor de wetenschap zelf en kunnen we er überhaupt iets aan doen.
“Ik heb me er met hart en ziel voor ingespannen te ontdekken wat wijs is, en wat dwaas en onverstandig is. Maar ook dat, zo heb ik ingezien, is enkel najagen van wind. Want wie veel wijsheid heeft, heeft veel verdriet. En wie kennis vermeerdert, vermeerdert smart.”
— Hetgeen in de verste verte geen reden hoeft te zijn om het toch maar gewoon te doen, al was het maar voor die paar mensen die er een tevreden danwel verlichtend moment aan beleven.
Tom Holland is tamelijk populair en die stapelt volgens JL ook hypothese op hypothese.
“Alleen is de vraag: is het gevaarlijk voor de wetenschap zelf”
Stelt u deze vraag serieus?! Zo ja, hebt u wel eens van klimaatverandering gehoord?!
“en kunnen we er überhaupt iets aan doen.”
Daar twijfel ik nogal eens aan en soms in hoge mate. Maar als we niets proberen loopt het helemaal fout.
… Zo ja, hebt u wel eens van klimaatverandering gehoord? …
Ik kan u ook hierop antwoorden: stelt u deze vraag serieus of ziet u mij aan voor een imbeciel? Natuurlijk heb ik ‘wel eens’ van klimaatverandering gehoord. Juist omdat ik in de echte wetenschap geloof, denk ik dat uiteindelijk de juiste wetenschappelijke houding van JL op den duur zal zegevieren. Misschien moet u de laatste paragraaf van mijn reactie eens goed lezen.
…kunnen we er überhaupt iets aan doen…
Daarmee bedoel ik niet dat we niets moeten proberen, maar dat het verdomde moeilijk zal zijn om dingen te veranderen. Menselijk gedrag is zeer moeilijk te veranderen, maar natuurlijk moeten we het proberen.
‘Menselijk gedrag is zeer moeilijk te veranderen, maar natuurlijk moeten we het proberen.’
Dat begint dus bij onszelf, heren.
Inderdaad, Rob! Volledig mee eens!