De nieuwsselectie

On maart 24, 2021november 29, 2022 door Jona LenderinginWetenschap, Wetenschapscommunicatie20 reacties

Onlangs vertelde een archeoloog me over een erg leuke ontdekking. Ik kan u niet verklappen welke, want het onderzoek loopt nog en niemand wil plunderaars op de opgraving, maar het was echt heel erg leuk. Ik zou de betrokkene hebben willen feliciteren, maar een hand geven is lastig op anderhalve meter.

Twee jaar geleden zou het nieuws moeiteloos de kranten hebben gehaald. In de regionale krant zou het voorpaginanieuws zijn geweest, het museum zou met spectaculaire bezoekersaantallen de bezuinigingen van enkele voorgaande jaren royaal compenseren. Ik denk echter dat het, als het onderzoek later dit jaar is afgerond, de kranten niet werkelijk zal halen. Dat is niet omdat oudheidkundigen inmiddels onder de terechte verdenking staan eigenlijk maar wat te roepen, maar omdat de nieuwsselectie de laatste tijd weinig ruimte laat voor positief wetenschapsnieuws.

Lees verder “De nieuwsselectie” →

Nieuws zonder filter (6)

On mei 1, 2019augustus 25, 2022 door Jona LenderinginArcheologie, Geschiedenis, Klassieken, Methodologie en theorie, Wetenschapscommunicatie20 reacties

In drie stukjes (een, twee, drie) heb ik uitgelegd dat de wetenschap niet altijd even betrouwbare informatie aanlevert en dat journalisten, door hun focus op nieuws en door hun duiding met gemakzuchtige frames, ervoor zorgen dat u een stortvloed aan informatie over u heen krijgt, die u het zicht belemmert op wat er nou écht aan nieuws is. Voor zover ik kan overzien is er in de Week van de Klassieken niet één medium geweest dat uit het aanbod wist te distilleren hoe de DNA-revolutie de hermenutische horizon verwijdt en hoe de klassieken zullen gaan veranderen.

Dat komt niet alleen door journalisten, overigens. Ik heb de indruk dat classici het zelf ook nog niet helemaal door hebben. Ze zijn in de jaren tachtig, toen de studieduur werd bekort, een fuik in gezwommen: waar oudheidkundigen ooit ongeveer wisten wat collega-disciplines deden, weten ze dat nu nauwelijks meer (en oproepen tot interdisciplinariteit blijven al een halve eeuw beperkt tot geroep in de woestijn), zodat inzichten van de ene discipline de andere onvoldoende bereiken. Een andere ontwikkeling is de groeiende nadruk op onderzoek en onderwijs. Als ik een euro had gekregen van elke oudheidkundige die ooit heeft gezegd dat zijn of haar werk bestaat uit onderzoek en onderwijs, en negeerde dat de wet ook overdracht noemt als academische kerntaak, zou ik een lang weekend naar Brussel kunnen. Ik ben bang dat de universiteiten inmiddels te ver de fuik zijn ingezwommen en zichzelf niet langer kunnen hervormen. Het zal van buiten moeten komen – en verrek, er zijn hoopvolle ontwikkelingen.

Lees verder “Nieuws zonder filter (6)” →

Nieuws zonder filter (5)

On mei 1, 2019augustus 25, 2022 door Jona LenderinginArcheologie, Geesteswetenschappen, Geschiedenis, Klassieken, Wetenschap4 reacties

Grote mannen, sensationele verhalen (maar dit was dus onzin)

Het wetenschappelijke aanbod, dat weliswaar het minst slechte is waarover de mensheid beschikt maar dat bepaald beter zou kunnen, komt vervolgens bij de media en journalisten willen weliswaar enerzijds inzicht geven in het wetenschappelijk proces, maar moeten uiteindelijk wel nieuws hebben. Er gaat daardoor veel aandacht naar doorbraken en ontdekkingen, waardoor de kern van de geesteswetenschappen, het doorgronden van het eigen denken, onderbelicht blijft. Classici houden doorgaans vast aan die kern en zijn daardoor voor de media oninteressant; archeologen hebben hun geesteswetenschappelijke essentie opgegeven en presenteren alles maar als ontdekking, ook als het dat feitelijk niet is.

Saaie frames

Nieuws vergt echter duiding. En dat kan niet iets zijn als “de DNA-revolutie leidt tot nieuwe heuristieken, namelijk een wijdere filologische hermeneutische horizon”. Dat is weliswaar de crux, maar de gemiddelde lezer haakt af. Journalisten vallen daarom terug op vertrouwde frames. Die komen vrijwel allemaal uit de negentiende eeuw.

Lees verder “Nieuws zonder filter (5)” →

Nieuws zonder filter (4)

On april 30, 2019november 29, 2022 door Jona LenderinginArcheologie, Geesteswetenschappen, Geschiedenis, Klassieken, Methodologie en theorie, Wetenschapscommunicatie

Een van Roymans' twee schatten (foto Vrije Universiteit) — Een van Roymans’ twee schatten (foto Vrije Universiteit)

In mijn eerste stukje over mijn lezing bij “Oog op de Oudheid” vertelde ik dat wetenschap sowieso een subjectief element heeft en in het tweede gaf ik aan dat onderzoekers deze vrijheid nogal eens gebruiken om hun onderzoeksresultaten mooier voor te stellen dan ze eigenlijk zijn. Daar voegde ik nog aan toe dat de verworven data soms vals zijn. Tot zover het aanbod vanuit de wetenschap: nog steeds de minst slechte informatie die de mensheid bezit, maar desondanks niet zo perfect als we mogen verwachten.

Van de wetenschap naar de krant

Deze informatie komt nu in handen van de media, en die willen vooral nieuws. Dat wil overigens niet zeggen dat ze uitsluitend verslag willen doen van doorbraken en sensationele uitvindingen. De Volkskrant had ooit de rubriek “Ware wetenschap”, waarin de redactie enige tijd – ik meen een jaar – de werkelijke onderzoekspraktijk rapporteerde. Dezelfde krant had een rubriek over belangwekkende bijzaken, waarin onderzoeksresultaten aan bod kwamen die niet meteen relevant oogden. Zelf heb ik, toen archeoloog Nico Roymans de ontdekking van twee kleine muntschatten aankondigde, de gelegenheid gebruikt om iets te vertellen over hoe wetenschap met kleine stapjes verder komt.

Lees verder “Nieuws zonder filter (4)” →

Nieuws zonder filter (3)

On april 30, 2019januari 8, 2023 door Jona LenderinginArcheologie, Geesteswetenschappen5 reacties

De bronzen schijf uit Luristan, waarvan is vastgesteld dat 'ie echt is (Rijksmuseum van Oudheden, Leiden) — De bronzen schijf uit Luristan, waarvan is vastgesteld dat ‘ie echt is (Rijksmuseum van Oudheden, Leiden)

In mijn eerste stukje over mijn lezing bij “Oog op de Oudheid” vertelde ik dat wetenschap sowieso een subjectief element heeft en in het tweede gaf ik aan dat onderzoekers deze vrijheid nogal eens gebruiken om hun onderzoeksresultaten mooier voor te stellen dan eigenlijk mag. Dat kan zijn door te overdrijven of door het resultaat zó te presenteren dat de samenleving er iets mee kan. Ik gaf, niet voor het eerst, als commentaar dat zo het potentieel schurende van het verleden tekort wordt gedaan. Een verleden dat biedt wat de mensen in het heden graag willen horen, heeft geen werkelijke betekenis.

Valse data

Ten opzichte van de ideale wetenschap, waarin we de conclusies het liefst logisch zouden afleiden uit de data, is het behoorlijk problematisch als onderzoekers bij het opstellen van de conclusies al aan het kijken zijn naar wat wenselijk is. Er is echter een principiëler punt: zijn de data wel echt? Je kunt immers geen reële conclusies verbinden aan valse data.

Lees verder “Nieuws zonder filter (3)” →

MoM | Nieuws zonder filter (2)

On april 29, 2019augustus 25, 2022 door Jona LenderinginArcheologie, Geesteswetenschappen, Methodologie en theorie, Wetenschapscommunicatie9 reacties

Laten we eerlijk zijn: je zet nogal wat stappen om van de concrete vondsten in een opgraving te komen tot de interpretatie

In mijn vorige stukje wees ik erop dat er in elke wetenschap altijd een subjectieve component zal zijn. Elk resultaat is tijdelijk. Dat biedt – zeker in de geesteswetenschappen – nogal wat vrijheid bij het opstellen van conclusies. En bij het presenteren daarvan.

Van subjectiviteit naar overdrijving

Simpel samengevat: wetenschappers maken gebruik van die vrijheid om hun inzichten te presenteren als actueel, vernieuwend, onverwacht en wat dies meer zij. Dat zijn namelijk de begrippen waarmee ze scoren en de aandacht trekken. Dit soort overdrijving is zo oud als de oudheidkunde en om niet de standaardvoorbeelden te noemen, verwijs ik naar dit artikel uit het NRC Handelsblad: “Verschijntruc: ineens is er ’n Bronstijdrijk”. De archeoloog in kwestie postuleert het bestaan van een antieke staat in Centraal-Europa, waarvoor hij eigenlijk niet zo heel erg veel bewijsmateriaal heeft. In feite zoekt hij de grenzen op van wat nog een toelaatbare interpretatie is van de vondsten.

Lees verder “MoM | Nieuws zonder filter (2)” →

MoM | Nieuws zonder filter (1)

On april 29, 2019augustus 25, 2022 door Jona LenderinginMethodologie en theorie, Wetenschap4 reacties

Graf van Lucius Cornelius Scipio met een van de oudste vermeldingen van de cursus honorum (Vaticaanse Musea, Rome)

Afgelopen dinsdag was in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden de laatste avond van “Oog op de Oudheid”, het evenement waarbij we proberen te tonen dat de oude wereld meer heeft te bieden dan borreltafelfeitjes. Oudheidkunde is immers, zeker als de enge vakgebiedjes worden overstegen, intellectueel wél uitdagend. Dat proberen we in Leiden over het voetlicht te brengen en dit jaar was het thema “data”. Met hashtag #OodO19 kent u de “twittulen” nalezen (maar let even op de volgorde).

Als de laatste spreker zou ik het hebben over het overaanbod aan data en informatie. (Informatie = data die in een juist of onjuist verband zijn geplaatst.) Sinds ruim een halve eeuw is het meer dan we menselijkerwijs kunnen behappen. Er bestaan berekeningen dat de mensheid tegenwoordig in twee dagen evenveel data produceert als vanaf de Steentijd tot 2003. Ook heeft iemand eens uitgeknobbeld dat u per dag meer informatie verstouwt dan u anno 1960 zou hebben verwerkt in een maand. Die explosie aan informatie heeft diverse gevolgen en ik behandelde afgelopen dinsdag een paar thema’s die de vaste lezers van deze blog kennen: dat de wetenschap sowieso subjectieve aspecten heeft, dat wetenschappers snel vol op het orgel gaan, dat journalisten dat eveneens doen, dat hierdoor de kans dat je slecht over de Oudheid wordt geïnformeerd groter is dan dat je adequate informatie krijgt. En verder: wat er beter kan. Op verzoek van enkele aanwezigen hieronder mijn praatje.

Lees verder “MoM | Nieuws zonder filter (1)” →

Is er nog nieuws, deze zomer?

On juli 22, 2018januari 6, 2023 door Jona LenderinginCultuur59 reacties

Vandaag weer eens een bijdrage in de onregelmatig verschijnende doch veelgelezen rubriek Het Is Weer Niet Veel Soeps In De Weekendkrant. Ooit trok ik echt uren uit voor de zaterdagbijlagen maar tegenwoordig ben ik er snel doorheen, al moet ik erbij zeggen dat ik tot dit weekend dacht dat De Volkskrant op zaterdag nog het meeste nieuws had.

Dit weekend moet ik mijn mening bijstellen. Afgelopen week lijkt de Volkskrant-redactie althans collectief door de warmte bevangen te zijn geweest, want de krant van gisteren was gewoon drie keer niks. Neem de doorgaans goede boekrecensies. Dit weekend zijn het er precies twee en dan tel ik nog ruim ook. Persis Bekkering bespreekt namelijk twee boeken die niet direct bij verschijning de erkenning kregen die ze verdienden. Oude boeken dus. Verder mag iemand vertellen over Tolstoj (ook oud), is er een beschouwing over romans en psychoanalyse en is er een stukje over de achterkanten van boeken. Nieuwe boeken krijgen nul aandacht.

Lees verder “Is er nog nieuws, deze zomer?” →

Palmyra, de Elgin Marbles en ander non-nieuws

On mei 15, 2015februari 7, 2023 door Jona LenderinginArcheologie, Cultuur, Geesteswetenschappen, Geschiedenis, Klassieken, Musea, Politiek, Wetenschap, Wetenschapscommunicatie6 reacties

Een van de Elgin Marbles. Dit is dus geen nieuws.

Het was Hemelvaartsdag, we doen het allemaal wat rustiger en ook journalisten nemen het er even van. En dus lezen we dat Palmyra door ISIS wordt bedreigd en krijgen we het berichtje dat de Grieken afzien van een rechtszaak over de Elgin Marbles. Over Palmyra, dat al maanden wordt bedreigd en nu nauwelijks méér nieuws lijkt dan vorig jaar, heb ik het zo meteen. Eerst even iets over de Elgin Marbles.

Het verhaal dat geen verhaal is

De prachtige sculptuur van het Atheense Parthenon die al een eeuw of twee staat opgesteld in het British Museum en die de Grieken graag terug willen: het is voor journalisten makkelijk nieuws. Iedereen weet wat het British Museum is, het conflict is vrij algemeen bekend en een van de voorvechters van de Griekse zaak is Amal Clooney, zodat er ook kan worden geschreven over het witte jurkje met groen balkmotief dat zo aardig completeerde met haar elegante zonnebril, oorbellen en naaldhakken. De Grieken weten wel hoe je nieuws moet genereren.

Lees verder “Palmyra, de Elgin Marbles en ander non-nieuws” →

De archeoloog als marionet

On april 10, 2015maart 15, 2023 door Jona LenderinginArcheologie, Geesteswetenschappen, Geschiedenis, Islam, Klassieken, Midden-Oosten, Musea, Politiek, Religie4 reacties

Reliëf van de god Nergal uit Hatra, vermoedelijk door ISIS vernietigd in het museum van Mosul

Natuurlijk, ze zijn schokkend, die beelden van de vernietigingen in het archeologisch museum van Mosul en het vandalisme in Hatra. Desondanks zou ik u willen uitnodigen er geen aandacht aan te besteden, hoe deprimerend het nieuws ook is. Ik ga er ook niet naar linken. Voor dat doodzwijgen heb ik drie redenen.

(1)

Laten we blij zijn dat de leden van zogenaamde Islamitische Staat hun tijd verspillen aan het vernielen van oudheden en niet aan het vernielen van mensen.

(2)

We zien uitsluitend wat ons wordt getoond. (Als u die filmpjes bekijkt, ziet u hoeveel camerastandpunten er zijn. Het is geënsceneerd.) Het is natuurlijk vreselijk dat antieke beelden worden vernietigd, maar als museumvoorwerpen zijn ze redelijk redelijk gedocumenteerd. We weten wat verloren is.

Veel ernstiger is dat er ook roofopgravingen plaatsvinden en dat de opslagruimtes van de musea zijn geplunderd. We hebben geen idee wat daarmee verloren gaat. We weten wel dat het materiaal terechtkomt in de illegale handel, dat ISIS er geld uit betrekt, dat er helers zijn en dat deze handel het feitelijke misdrijf vormt. Daarvan zijn geen beelden. De beelden die u wél te zien krijgt, dienen ter afleiding.

Lees verder “De archeoloog als marionet” →