Jeruzalem heeft er twee. Reyy is er een, Geghard is er een en Delfi is er ook een. En o ja, Gibilmanna. En dat is het dan: de zes plekken die ik als “thin places” zou definiëren, plaatsen waar een bezoeker het gevoel heeft dat de grens tussen deze aardse werkelijkheid en een andere werkelijkheid wat dunner is dan elders. Dat is natuurlijk een volkomen subjectieve, misschien zelfs mystieke beleving, maar ik ben daar dus gevoelig voor.
Over het Iraanse Reyy heb ik al eens geschreven: een voorstad van Teheran waar een zekere Abd ol-Azim ligt begraven. Ik noteerde destijds de sereniteit.
Je hoeft geen moslim of gelovige te zijn om er rust te vinden en ik zou er uren hebben kunnen zitten mijmeren.
Dat is een zinnetje dat ik eigenlijk bij elk van deze plekken kan noemen en ik heb er ook menig uur zitten mijmeren.
In Geghard ben ik drie keer geweest. Het is de plek in Armenië waar ooit de heilige lans werd bewaard en er zijn diverse heiligdommen uitgehouwen in de rotsen. De eerste keer dat ik er was, was ik er vrijwel alleen en hoorde ik een jonge geestelijke liturgische teksten zingen. Even was het universum in harmonie. Bij mijn derde bezoek was het juist verschrikkelijk druk en had ik het gevoel dat de sereniteit nét buiten bereik was.
Gek genoeg maakte dat in Jeruzalem niet uit. De Grafbasiliek is een gekkenhuis, beheerd door zes christelijke gemeenschappen die soms zelfs op de vuist gaan. Om die reden heeft een sultan de sleutel van de kerk in handen gegeven van een islamitische familie, zodat de kemphanen dáár tenminste geen ruzie over kunnen krijgen. Het wonderlijke is dat toen ik die kermis had gezien en een glimp had ervaren van de intensiteit van de heersende passies, ik begon te begrijpen wat miljoenen pelgrims heeft bewogen om de reis naar Jeruzalem te maken, een reis die eeuwenlang niet zonder levensgevaar was.
Maar toch, sereniteit is de sleutel. Even verderop in Jeruzalem, buiten de Leeuwenpoort, is de plek die ik gemakshalve aanduid als het graf van Maria – oosterse en westerse christenen, katholieken en protestanten zijn wat verdeeld over het einde van haar aardse bestaan. Er is hier een eerste-eeuws Joods grafveld gevonden, dus misschien hebben de christenen wel de juiste plek herinnerd, maar dat doet helemaal niet ter zake. De plek is stil. Ik herinner me heel goed hoe we er stonden in een soort gedeelde stilte. Er gebeurde iets en vraag mij niet wat, want de aard van wat er gebeurde is even onbelangrijk als de vraag of Maria hier echt begraven heeft gelegen of niet.
In het Siciliaanse Gibilmanna, een kerkje op een bergtop, was het minder de plek zelf dan de aankomst. We kwamen met een auto uit Cefalù en reden door de dichte, dichte mist. We wisten dat er bomen langs de weg waren maar zagen ze maar nauwelijks. Uiteindelijk kwamen we aan, de wolken werden iets dunner en we zagen het licht van een openstaande deur. Dat was alles. Mijn reisgenoot en ik hadden echter allebei, zo zouden we later op onze hotelkamer ontdekken, precies dezelfde gedachte gehad: we waren aangekomen in de graalburcht.
En Delfi? Botte bewakers in bezit van de Kerberos-diploma’s A, B, C en D. Een gekkenhuis, zeker na een uur of elf, als de toeristen uit Athene aankomen. Je moet zo vroeg mogelijk op het terrein zijn, is de gangbare wijsheid, maar het is niet mijn ervaring. Je moet zo laat mogelijk zijn, als de toeristen weer vertrokken zijn, als de stilte terugkeert en de dag op zijn heetst is. Je bent immers in het heiligdom van de zonnegod.
Zoals gezegd: soms lijkt de grens tussen de aardse werkelijkheid en een andere werkelijkheid wat dunner. Ik noem nu zes plekken van geïnstitutionaliseerde religie, omdat het plaatsen zijn waar ook andere mensen die ervaring hebben of hebben gehad. Maar ik had ook wat natuurervaringen kunnen noemen, zoals mijn fietstocht naar Ioannina, toen ik een wolk over een berg zag rollen en later in de mist niets anders hoorde dan mijn ademhaling en de ketting van mijn fiets. Of dat moment in de Dapperstraat toen ik, alsof het op die plek zo moest wezen, ineens een American Beauty-ervaring had. Lees dat stukje nog maar eens.
Alleen in de natuur kan ik dit ervaren en dan moet ik ook alleen zijn.
Ja natuur, maar dan in een bos, bv. de bossen in de buurt van Nijmegen alleen of met z’n 2en. Vroeger de bossen bij Delden bv. of de noordkant van het Twenteland.
Sereniteit heb ik in de grafbasiliek alleen ervaren op het dak, waar het Ethiopische kerkje zit. De rest was té veel reli-circus voor mij.
… waar die prachtige Ethiopische monniken wonen, met een waardigheid die ik nooit bij andere mensen zag.
Mooi beschreven.
Maar ook ben een buitenmens voor deze e
Ervaringen.
Vriendelijke groet,
Ik zou dat voor mijzelf niet een mystieke ervaring noemen maar een van intense esthetiek. En ook ik heb zo’n ervaring gehad in Gibilmanna. We bekeken de kerk, mooi, interessant, tot ons oog viel op een deur. Die deur bleek niet op slot te zijn en gaf toegang tot een serene ruimte met prachtige houten stoelen langs de wanden en wit linnen. Gecombineerd met de lichtinval die het geheel goed uit liet komen een letterlijk adembenemend moment.
“Dat is een zinnetje dat ik eigenlijk bij elk van deze plekken kan noemen en ik heb er ook menig uur zitten mijmeren.”
Dat lukt mij prima op de fiets op een verlaten weggetje of ’s nachts wandelend in een park slechts verlicht door de maan. Andere werkelijkheden, met bijbehorende dikke of dunne scheidslijnen ben ik er echter nooit tegengekomen. Maar ik heb dan ook nooit de neiging gehad de plek waar ik mij dan bevond en de harmonie die ik ervoer te extrapoleren naar het hele universum. Ik heb dat altijd veel te onbescheiden gevonden.
Bovendien neem ik aan dat ik mij gelukkig mag prijzen niet zo enorm ver te hoeven reizen om sereniteit te ervaren. Naturalisme/materialisme heeft zijn voordelen.
Of door het land zoevend in een overigens verlaten trein. Ook dan contempleer ik nogal eens de hele bliksemse boel bij elkaar.
Ik denk dat de crux is of je de ervaring, irrationeel als deze ook moge zijn, kunt delen.
Dat kan op allerlei manieren. Schrijven, zoals hier, ook al is zo’n gevoel nooit helemaal in woorden te vangen. Mijn manier is tekenen.
Nee, voor mij is vertellen dat ik contempleer beslist niet hetzelfde als mijn contemplaties delen.
Ja? Dat doe ik eigenlijk nooit. Een heel enkele keer kom ik op een briljante gedachte die ik aan de rest van de mensheid verkondig, maar dat is uitzonderlijk. Meestal houd ik de ervaring voor mezelf. Wat meer is, heel vaak gaat het me om het gevoel, dat een vluchtigheid kent die zich toch al niet in woorden laat vatten. En dan valt er niets te delen.
Ik denk niet dat delen nodig is. Het mag, het kan maar het hoeft niet.
Opvallend dat u de ervaringen steeds bij fysieke plaatsen had. Nooit bij het lezen van een boek of het luisteren naar muziek?
Ik niet. Dan heb ik mijn aandacht bij het boek of bij de muziek en dus niet volledig bij wat er in mijn hoofd gebeurt.
Overigens zijn boeken en muzieknoten ook fysiek.
Nauwelijks.
Juist bij muziek: zowel bij het zelf uitvoeren (koorzang), als bij het beluisteren (onder andere in een uitverkochte Stoperazaal, maar toch speelde het gehele ensemble die noten alleen voor mij)
Toen ik donderdagavond over de dijk fietste, met de gele avondzon en de witpaarse wolken, de kerktorens in een gouden gloed, de uiterwaarden met precies de juiste kleuren en sfeer, het eindeloze mooie rivierenlandschap waarvan elk detail volledig klopte. Alsof alles even OK was.
Of het kronkelige landweggetje waar ik 1 of 2 weken terug ’s avonds doorheen fietste. Een lage avondzon scheen door de bomen die aan weerszijden van het weggetje staan. Iets mystieks, mysterieus, de stilte om je heen.
Aha! “Alsof alles oké was.” Volgens William James in “The Varieties of Religious Experience” een van de kenmerken van de mystieke ervaring.
En uw kleurenpracht, bomen, wolken en rivieren brengen me de mystiek van Nescio in herinnering. Lees niet alleen zijn Natuurdagboek maar ook verschillende verspreide “gewone” stukken in deel 1 van het Verzameld Werk.
Maar “mystiek” en “mysterieus” hebben in mijn ervaring nix met elkaar gemeen.
’s Nachts op een veld in Chimay. Aan de overkant van de vallei de donkere lijn van het uitgestrekte bos dat al Frankrijk is. Links in de verte het torentje van de abdij. Boven mij, door de verrekijker, de Pleiaden, de Melkweg, Andromeda. En achter mij in het huis lachen mijn vrienden om de stoof. Een witte uil vliegt over en ik denk dat ik me nog een blauwe Chimay ga uitschenken.
Ik ben dan dankbaar, en bijgevolg eventjes bewust gelukkig.
Bewust gelukkig = ;eer kan een ;ens niet ervaren.