Het idee dat mensen van karakter konden veranderen, was de Grieken en Romeinen eigenlijk vreemd. Als een keizer Tiberius zich tijdens zijn regering steeds despotischer ging gedragen, was niet de man veranderd maar durfde hij, althans volgens de Romeinse auteur Tacitus, zijn werkelijke neigingen meer en meer uit te leven. Het denkbeeld van karakterontwikkeling schijnt te zijn ontstaan in christelijke kringen, waar men een verklaring zocht voor het feit dat zondaars oprecht tot inkeer konden komen.
Omdat, althans zoals men in voorchristelijke tijden dacht, mensen hetzelfde bleven, moest een bijzonder persoon al in zijn jeugd bijzonder zijn geweest. Latere grootheid kondigde zich, voor wie het zien kon, dus al vroeg aan. Herakles wurgde al slangen terwijl hij nog in de wieg lag en de geboorte van een béétje keizer ging ook met voortekens gepaard. Vandaag is het 1806 jaar geleden dat Aurelianus werd geboren, die later als keizer in Rome een tempel zou bouwen voor de zonnegod.
***
Aurelianus werd geboren in een vrij onbetekenende familie in Sirmium, zoals de meesten vertellen, volgens sommigen echter in Dacië-aan-de-Donau. Ik kan me overigens herinneren dat ik een schrijver gelezen heb die verklaarde dat hij uit Moesië kwam. Het komt inderdaad voor dat men niet weet waar mannen van lagere afkomst geboren zijn en dan verzint men vaak een geboorteplek om hun nageslacht glorie te verlenen die ze ontlenen aan de glorie van de plaats.
… Aurelianus, die dus kind was van eenvoudige ouders en van jongs af aan een zeer snelle denker en beroemd om zijn kracht, liet nooit een dag voorbijgaan, ook al was het een feestdag of had hij geen andere verplichtingen, zonder dat hij zich oefende in het hanteren van de speer, pijl-en-boog en andere wapenen.
Van zijn moeder zegt Callicrates van Tyrus, verreweg de geleerdste Griekse schrijver, dat ze priesteres in de tempel van de Zonnegod was in het dorp waar zijn ouders woonden; ze had bovendien een zeker vermogen om voorspellingen te doen, waardoor ze eens bij een ruzie haar man, toen ze hem uitschold om zijn domheid en onbetekenende positie, toevoegde: “Kijk, de vader van een keizer!” Daaruit blijkt wel dat die vrouw de lotsbeschikkingen kende.
Diezelfde schrijver vertelt dat de volgende voortekens van het keizerschap van Aurelianus zich voorgedaan hebben. Eerstens heeft een slang zich vele malen rond zijn wasbekken gekronkeld, toen hij nog een kind was, en niemand kon die doden; uiteindelijk wilde de moeder, die het gezien had, niet dat men de slang doodde, omdat die bij de familie zou horen.
Verder heeft zijn moeder, de priesteres, naar men zei, uit een purperen manteltje dat de keizer van die tijd aan de Zonnegod had gewijd, luierdoeken gemaakt. Hij vertelt ook dat Aurelianus met zijn luiers om door een adelaar uit zijn wieg werd getild en ongedeerd bij een naburige kapel op het altaar werd neergelegd, waarop toevallig geen vuur brandde. Hij schrijft verder dat bij zijn moeder een verbazingwekkend groot kalf geboren werd, wit, maar met purperen vlekken, die op de ene flank het woord “heil” vormden en op de andere een kroon.
***
[Historia Augusta, Aurelianus 3-4; vertaling John Nagelkerken. De (uitgestelde) Week van de Klassieken, met als thema “controverses”, is van donderdag 3 tot en met zondag 13 september.]
Als kind heb ik ooit thuis bijna brand gesticht. Derhalve ben ik maar nooit naar Rome gegaan…
Volgens mij is deze dag 1806 jaar geleden, de geboorte dag van Aurelianus.
Ja Jona, je loopt twee eeuwen uit de pas.
Eh, ja. Ik verbeter het!
“Het denkbeeld van karakterontwikkeling schijnt te zijn ontstaan in christelijke kringen, waar men een verklaring zocht voor het feit dat zondaars oprecht tot inkeer konden komen” Nu kom ik in hagiografieën wel de formule tegen dat de heiliige als kind reeds de voortreffelijke kraktereigenschappen bezat die hem ook later zouden kenmerken. Ik zit op deze combinatie wat te kauwen maar ik kom er niet uit. Wat denk jij?
Dat we niet teveel consistentie moeten verwachten. Ik herinner me een biografie van Kurt Cobain waarin te lezen viel dat hij als kind al pesterig rondliep, slaand op een trommeltje. Een mooi beeld van de getormenteerde muzikant die hij zou worden, heel suggestief. En juist omdat er altijd wel iets is in iemands jeugd dat lijkt op wat zo iemand zal worden, zullen we dit soort details blijven herinneren en in biografieën blijven opnemen. Waarna het al makkelijk een genreconventie wordt. De hagiografieën zullen het ook hebben.
Je ziet het om je heen. In mijn vak is de afgelopen tijd zo zoetjes aan de generatie overleden die bij Bruno Becker hebben gestudeerd, bijvoorbeeld Karel van het Reve, maar ook een aantal anderen. Iedereen die bij Becker promoveerde werd, mits van het mannelijk geslacht, hoogleraar of lector. In mijn tijd waren die mensen belangrijk en invloedrijk. Naarmate ze ouder werden, werd het steeds minder kies geacht om kritische geluiden te laten horen, zelfs onder vier ogen. En toen ze overleden was het hek van de dam en overal bloesem en appeltaart. Historisch niet altijd verantwoord, om het zacht te zeggen.
Maar ja, zelf werk ik op dit moment aan een overzicht van leven en werk van Andrej Zaliznjak, een bekende Russische taalkundige die een paar jaar geleden is overleden, en de kritische punten die ik héél eventueel zou kunnen noemen, laat ik toch maar ongenoemd. Je doet er niets tegen. 🙁
Verbeter de wereld, begin bij jezelf, zou ik hierop willen zeggen- als je zelf doet wat je anderen verwijt, kun je die kritiek immers beter voor je houden
…
Geeft u dan het goed voorbeeld?
Inmiddels is er in aantal disciplines van hersenpeuteraars wel ongeveer overeenstemming dat het karakter voor een deel genetisch wordt bepaald. Het is genetisch ‘gereedschap’ dat we moeten leren gebruiken. Dat wil nog niet per se zeggen dat dat karakter zich ook ontwikkelt zoals het is vastgelegd. Ook sociale, maatschappelijke en culturele omgevingsfactoren hebben daarop grote invloed. Wat in de ene cultuur als ‘goede’ eigenschap wordt gezien, kan in een andere cultuur worden afgewezen. Die factoren vormen uiteindelijk de opvoeding.
Op erfelijke factoren die het karakter bepalen, hebben we geen invloed, tenzij we aan het DNA gaan knutselen. Aan persoonlijkheidsvorming door omgevingsfactoren en dus door opvoeding valt wel iets te doen. Aangeleerd gedrag kan worden afgeleerd; ongewenst gedrag kan worden gevormd tot gewenst gedrag. Dat is een kwestie van conditionering.
Daarnaast bestaat er nog zoiets als psychologisch inzicht, waarbij men een innerlijke transformatie ondergaat, die in het brein aantoonbaar is. Die transformatie uit zich in gedrag en handelen, alsof de persoon in kwestie ‘een ander mens’ is geworden. Zo wordt dat althans door mensen die het ondergaan en door hun omgeving omschreven.
Tegenwoordig heb je nog steeds de uitdrukking: nu toont hij zijn ware aard.
Een Milka-koe? 😉
Zal een zware bevalling voor Aurelianus’ moeder geweest zijn. Hoe hebben ze zijn zusje genoemd? En is die ook nog wat geworden?
De schrijver van deze tekst steekt wat betreft gevoel voor humor en voorliefde voor het absurde Lucianus naar de kroon. Dank voor het delen, Jona.