Oké, ik zal het niet snel zeggen, maar vanmiddag is het toch zo ver. Je kunt een enkele keer wél leren van het verleden. Daarvoor gaan we terug naar het jaar 1241, naar Rome.
Daar was paus Gregorius IX net overleden, de man die redelijk onverzoenlijk was geweest in een conflict met Frederik II, de keizer van het Duitse Rijk én koning van Sicilië. De pauselijke staat lag tussen die twee machtsgebieden in en Gregorius had zich bedreigd gevoeld. Zeker nadat Frederik met de Constituties van Melfi werk had gemaakt met een in romeinsrechtelijke termen verwoord rechtscorpus, dat de aanspraken van de paus niet erkende. Kort voor zijn dood had paus Gregorius nog opgeroepen tot een kerkelijke vergadering om Frederik II af te zetten.
Lang verhaal kort: het conflict tussen paus en keizer, de zoveelste vorm van de eeuwenoude strijd tussen Welfen en Ghibellijnen, liep gierend uit de hand. De kardinalen die Gregorius’ opvolger moesten kiezen, stonden onder hoge druk. De legers van Frederik waren al op weg naar Rome toen ze van de dood van de paus hoorden, waarop ze terugkeerden naar het zuiden als blijk van goede wil. Frederik had een meningsverschil gehad met Gregorius, liet hij weten, maar niet met de kerk. Het deed weinig om de spanning te verminderen.
Quorum
De kardinalen waren dus verdeeld toen ze in september 1241 samenkwamen in een klooster. De bronnen noemen het Septizodium, wat eigenlijk een beetje raar is omdat het geen klooster was, maar we zullen dat laten rusten.
Er kwamen maar tien kardinalen opdagen. Twee anderen hadden excuus: ze waren door Gregorius naar Frankrijk en Engeland gestuurd om te peilen of die landen bereid waren de afzetting van Frederik te steunen. Op de terugweg waren ze door de keizerlijke vloot gearresteerd. Van twee andere kardinalen weten we niet waarom ze verstek lieten gaan. In elk geval: het quorum was bereikt, met tien aanwezigen en vier afwezigen kon de vergadering beginnen.
Patstelling
En er gebeurde niets. Dagen verstreken zonder dat er een beslissing viel, hoe urgent ook. Notulen en stembriefjes zijn er niet, maar we kennen de discussie:
- enerzijds waren er hardliners, die Romano Bonaventura steunden,
- anderzijds waren er appeasers, die hun voorkeur gaven aan Goffredo van Castiglione.
De stad Rome, in de persoon van senator Matteo Rosso Orsini, zorgde ervoor dat het de kardinalen aan niets ontbrak. Het begon echter wel érg lang te duren en de dreiging van een keizerlijke aanval was reëel. De keizer zelf was in Tivoli, op één dag van de stad. September verstreek, het werd oktober. De nieuwe paus moest twee derde van de stemmen halen en het lukte niet.
Daarop schreven de kardinalen een brief naar de keizer: kon hij die twee kardinalen vrij laten, dan kon een meerderheid worden bereikt. Het had kunnen werken, maar toen het tweetal aan de keizer werd voorgeleid, besloten ze, misschien niet helemaal op de hoogte van de situatie, om de vorst te excommuniceren. Het was nog niet helemaal duidelijk wat nu moest gebeuren, toen het nieuws kwam dat in Rome een van de appeasers was overleden. Daarbij speelde gif misschien wel en misschien geen rol.
Conclaaf
Nu greep senator Orsini in. Eten zou er genoeg zijn, zei hij, maar geen kardinaal mocht het klooster nog verlaten. Eerst moest een paus zijn gekozen. De sleutel ging in het slot – ons woord “conclaaf” komt daar vandaan. Het was inmiddels medio oktober en het kan nog warm zijn in Rome. De kardinalen kregen het moeilijk. Het begon met de stank van de niet schoon gemaakte toiletten. U kunt zich de rest voorstellen: nine angry men, opgesloten, die een oplossing moeten vinden.
De eerste die instortte was Goffredo van Castiglione, de kandidaat van de appeasers. Hij was doodziek en de andere acht begrepen dat hij het niet lang zou maken. Daarom kozen ze hem tot paus. Houd dit punt even vast, ik kom erop terug. Voor het moment concludeer ik dat de negen mannen uit hun gevangenis ontsnapten door een stervende tot opvolger van Petrus te maken.
De nieuwe paus Coelestinus IV overleed nog geen drie weken later. De diverse kardinalen waren op dat moment allang uit de stad weg, zodat er geen enkele mogelijkheid meer was een nieuwe paus te kiezen. Pas anderhalf jaar later was er een conclaaf en kozen de kardinalen Innocentius IV. Deze riep in 1245 in Lyon de kerkvergadering samen die keizer Frederik afzette. Niet dat hij daarmee instemde, maar in het Duitse rijk werd wel degelijk een tegenkoning aangesteld: graaf Willem II van Holland.
Die wist zich in 1247 zowaar in Aken gekroond te krijgen. Kort voor zijn tocht naar Rome, waar hij zich tot keizer wilde laten kronen, sneuvelde hij in de slag bij Hoogwoud.
De actualiteit (of zo)
Ik beloofde dat ik terug zou komen op de wijze waarop senator Orsini de onwillige kardinalen dwong tot het maken van een keuze. Ik schreef ook dat er een les te leren valt. Is het geen idee als we in Den Haag de fractievoorzitters opsluiten en niet naar huis laten gaan tot ze een kabinet hebben gevormd? Ze hoeven geen stervende tot premier te kiezen en de toiletten mogen gereinigd worden. Maar verdorie, we hebben die lui gekozen om te besturen; er is een crisis zonder weerga; en misschien moeten we ze maar helpen over hun schaduw te springen.
En alle gekheid op een stokje: als CDA-leider Hoekstra zegt dat de formatie na het vertrek van Pieter Omtzigt niet complexer is geworden, dan is dat een rookgordijn, bedoeld om de pers niet te laten schrijven over het enige punt dat feitelijk relevant is. Dat punt is dat de fractieleiders al negentig dagen lang geen besluiten durven nemen.
Het schijnt dat de Rolling Stones ook op die manier hun eerste nummer hebben geschreven.
Overigens is die Frederik II een razend interessant figuur die zich met allerlei soorten wetenschap bezig hield, inclusief vergiften. Frederik had harem meisjes in dienst die door langzaam kleine doses gif in te nemen immuun hiervoor werden en zo op vijanden af gestuurd konden worden om samen een drankje te doen. Zo staat het tenminste in de kronieken. Dus die geruchten rondom de dood van de kardinaal zijn misschien niet helemaal ongegrond.
Geweldig verhaal.
Boeiend en actueel tegelijk!
Met de pausverkiezing kon het nog slechter! Het conclaaf van Viterbo, waar de kardinalen besloten hadden een opvolger te kiezen voor Clemens IV (overleden op 29 november 1268) is hiervan een voorbeeld. Omdat de kardinalen niet in staat waren een keuze te maken, begonnen de inwoners van Viterbo er genoeg van te krijgen en werden de kardinalen opgesloten. Omdat dit ook niet hielp, probeerden de inwoners van de stad het met uithongering (ze kregen alleen water en brood). Ook dat had niet het beoogde resultaat. Vervolgens hebben ze het dak van het paleis, waarin de heren zaten verwijderd, om het ze nog lastiger te maken en de kardinalen werden ze ook nog onder druk gezet door de Franse koning Philippe III.
Uiteindelijk benoemden ze een kleine commissie uit hun midden, die snel tot een keuze kwamen. Ze kozen op 1 septembre 1271 Tebaldo Visconti tot nieuwe paus. Merkwaardigerwijze was deze geen kardinaal. Bovendien was hij op de dag van zijn uitverkiezing in Palestina op kruistocht met de oudste zoon van Engelse koning. Hij keerde terug en arriveerde in Viterbo op 12 februari. Hij accepteert zijn uitverkiezing en wordt paus Gregorius X.
Er was dus een periode van ‘sede vacante’ die 1006 dagen geduurd heeft.
Om terug te keren naar de politieke actualiteit in Nederland: ik hoop dat we niet tot bovenvermelde maatregelen moeten overgaan om een nieuwe coalitie en een missionair kabinet te krijgen.
Bronnen:
https://www.wikiwand.com/fr/%C3%89lection_pontificale_de_1268-1271 https://abcnews.go.com/WNT/Pope/story?id=681429
Prachtverhaal. Ik had recent het verhaal van de Graaf van Holland gelezen en dit geeft een mooie achtergrond. Wat een tijden.
Natuurlijk heeft het helemaal niets met de huidige formatie te maken. Maar dat weet Jona ook best. 😉
“het conflict tussen paus en keizer, de zoveelste vorm van de eeuwenoude strijd tussen Welfen en Ghibellijnen”
Is het niet andersom? De Ghibellijnen werden pas als partij herkend in de eerste helft van de Twaalfde Eeuw, op zijn vroegst. De strijd tussen paus en keizer gaat terug tot op de Vierde Eeuw.
“sneuvelde hij in de slag bij Hoogwoud.”
Jaja, die dekselse Westfriezen hadden nog geen zin om door Holland ingelijfd te worden. Zoon Floris V had dwangburchten nodig om zin hij hen te maken.
“Is het geen idee als we in Den Haag de fractievoorzitters opsluiten en niet naar huis laten gaan tot ze een kabinet hebben gevormd?”
Volgens mij heb zoiets een tijdje geleden al voorgesteld (maar dan voor de gehele Tweede Kamer); sindsdien ben ik niet van gedachten veranderd. Aan de andere kant wil ik onze Vlaamse vrienden graag eens hartelijk zien lachen als wij de 541 dagen overtreffen. Reken maar dat ik mee lach.
Intussen berijd ik ook maar eens een ander stokpaardje. Wat Nederland nodig heeft is iets als
https://duitslandinstituut.nl/naslagwerk/194/het-duitse-kiesstelsel
…Wat Nederland nodig heeft is iets als…
Volkomen mee eens. Verplichte kost vanaf het begin van de middelbare school.
Ik kom graag op deze website.
Ik leer het nooit die verticale lijnen. Dit was natuurlijk @ FrankB
Ieder land heeft regering die het verdient, zo luidt een oud adagium. Als het volk een tweede kamer kiest waar geen meerderheid voor eeen regeringscombinatie te vinden is , vooral door de proliferatie van partijen, partijtjes en eenmansfracties dan verdienen wij kennelijk geen regering. Dan moet de Koning het maar doen. Staatsrechtelijk kan dat.
Ik snap niet waarom er in Nederland zo’n taboe ligt op het vormen van een minderheidskabinet. In Scandinavië werkt dat prima. Je krijgt veel meer debat omdat het kabinet de oppositie echt moet overtuigen van het nut een maatregel, je bent van dat formatiegedoe af en je voorkomt dingen als de affaire rond Pieter Omtzigt.
90 dagen? Amateurs! Daar lachen we eens mee in België.
Het Septizodium leek me erg oncomfortabel. Blijkbaar was het in de middeleeuwen deel van een burcht van de familie Frangipane. Tijdens de hitte lekte de regen door het dak, samen met de urine van Orsini’s wachters.
Voor het Nederlands onderwijs zou het niet slecht zijn als deze demissionaire regering de vier jaar vol maakt. Eindelijk een onderwijsminister die niet aan het vernieuwen slaat!
Da’s een goeie!😄