Romeinse inscripties zijn vaak niet heel moeilijk om te lezen. Deze of gene keizer (er volgt een opsomming van namen), imperator voor de zoveelste keer, caesar, augustus, hogepriester en nog een hele batterij ambten, consul voor de zoveelste keer, in het zo-en-zoveelste jaar van zijn bevoegdheden als volkstribuun, vader des vaderlands, stichtte dit of dat gebouw, legde er dit bedrag voor opzij en voegde voor het onderhoud dat bedrag toe, en om die reden zegt de gemeenteraad dank je wel.

De titels van Ptolemaios V

De bewoners van het Ptolemaïsche Rijk in Egypte konden er ook wat van. Op 27 maart 196 v.Chr. kwamen priesters samen om een inscriptie op te stellen. Die is te lang om hier te vertalen, maar het begint met een datering ten tijde van “de jonge koning”. Dat het gaat om de vorst die wij Ptolemaios V noemen, wordt verderop duidelijk; hij was een jaar of veertien. Na de jonge koning te hebben genoemd, gaan de priesters helemaal los. Hij heeft de macht geërfd van z’n vader en verder was de jonge koning de heer der kronen, was zijn glorie groot, had hij Egypte georganiseerd, was hij vroom ten opzichte van de goden en was hij de overwinnaar van zijn vijanden …

Het organiseren van Egypte, vroomheid en succes aan het front waren oeroude, faraonische deugden. Niets bijzonders dus.

Meer Egyptische titels: Ptolemaios V was “heerser van het Dertigjarenfestival zoals Ptah, vorst gelijk Ra, grote koning van Boven- en Beneden-Egypte, zoon van de vaderlievende goden”. Die laatsten waren zijn vader Ptolemaios IV Filopator en zijn moeder Arsinoe III. (Ik blogde al eens over hen.)

Motivatie

Zo gaat het nog even door. Er volgt een datum, er is een opsomming van allerlei soorten priesters, en vervolgens is er een motivatie van de te nemen beslissing: Ptolemaios V heeft veel weldaden aan de tempels bewezen (zoals te verwachten viel van een koning die, zoals Horus de zoon was van Osiris en Isis, een zoon was van vaderlievende goden), Ptolemaios V is de goden welgezind, Ptolemaios V wijdde tempels, Ptolemaios V betaalde uit eigen zak nogal het een en ander, Ptolemaios V schold schulden kwijt, Ptolemaios V bevrijdde gevangenen, Ptolemaios V zorgde ervoor dat de priesters niet teveel belastingen hoefden te betalen, Ptolemaios V vergaf opstandige soldaten en zo voort en zo voort en zo voort en zo voort.

Hier staat dus in feite dat een zwakke koning steun zocht bij de geestelijkheid.

Eerbewijs voor Ptolemaios V

We zijn nu op de helft en na vermelding van onder meer offers en kwijtscheldingen van belastingen komt op ongeveer driekwart eindelijk het verlossende ἀγαθῇ τύχῃ, “met veel geluk”, de formulering die aangeeft dat we ter zake komen. De priesters van alle tempels uit het hele land hebben namelijk besloten om het aantal eerbewijzen te vergroten voor koning Ptolemaios V, moge hij eeuwig leven, de geliefde van Ptah, de Verschenen Godheid, de prachtlievende (enz. enz. enz.) In elke tempel zou op een opvallende plek een standbeeld komen van Ptolemaios V, moge hij eeuwig leven, de Verschenen Godheid, de prachtlievende, en het moest staan naast het beeld van de voornaamste god in de tempel. Het beeld van de koning moest het overwinningswapen, geconstrueerd op Egyptische wijze, in de hand dragen. Drie keer per dag moesten de priesters het beeld vereren en nieuwe kleren aandoen.

En zo gaat het nog even verder met ook eerbewijzen voor de vaderlievende goden en als slotbepaling dat deze tekst in steen gehouwen moet worden in hiërogliefen, demotisch en Grieks, en dat kopieën moesten staan in de voornaamste tempels naast het beeld.

Tot slot

Nog even twee kanttekeningen. Als u zegt “wat een geneuzel” dan heeft u gelijk. Maar het geneuzel, dat is de pointe. We hebben hier te maken met mensen die aan het volk wilden tonen dat ze konden lezen en schrijven. Na een zware crisis – let op de vrijgelaten gevangenen en de opstandige soldaten die begenadigd worden! – was het belangrijk te tonen wie de baas was en wie zó veel vrije tijd had dat hij eindeloze inscripties kon laten maken.

Laatste punt: deze inscriptie is in 1799 in een Ottomaans fort bij het dorpje Rashid gevonden door Pierre-François Bouchard, een ingenieur in dienst van generaal Kléber. U kunt hem kennen als degene die na de vlucht van Napoleon het commando zou krijgen over het Franse expeditieleger in Egypte. Het feit dat de inscriptie in twee talen en drie schriftsoorten was gesteld – hiërogliefisch en demotisch Egyptisch en Grieks – stelde Champollion in staat de hiërogliefen te lezen. De inscriptie wordt naar haar vindplaats aangeduid als Steen van Rosetta.

Deze blog is gratis, maar als u me wil steunen, koop dan een van mijn boeken, doe via Livius.nl een cursus of reis (bijvoorbeeld Cyprus), of doneer. U kunt de blog volgen via het Whatsapp-kanaal.