Afgelopen voorjaar had ik naar Gent zullen gaan, waar toen een mooie expositie was rond het Lam Gods, het enorme altaarstuk dat Jan van Eyck in 1432 voltooide. Sindsdien staat het (twee Beeldenstormen en één Franse en twee Duitse bezettingen daargelaten) in de Sint-Baafskathedraal. Het kunstwerk is in de afgelopen jaren schoongemaakt, gerestaureerd en ontdaan van allerlei aanslibsels. Vooral het gezicht van het Lam bleek heel anders dan we het kenden. Omdat ik dit altijd een prachtig kunstwerk heb gevonden, wilde ik graag naar die speciale expositie en ik had alles ook geregeld – reservering en hotel, the whole shebang – toen er reisbeperkingen kwamen. Een mooie TV-documentaire was schrale troost.
Afgelopen zaterdag heb ik de schade ingehaald. Ik had ook wat andere afspraken in Gent en mijn vriendin reisde mee, zodat ik het aangename met het aangename met het aangename kon combineren. En het moet gezegd: het gerestaureerde Lam Gods was het wachten waard.
Augmented reality
We hadden ervoor gekozen om voor het eigenlijke bezoek een augmented reality-tour te doen, wat een gouden keuze bleek. Met een bril op liepen we door de crypte onder de basiliek, waar niet alleen de bouwgeschiedenis werd uitgelegd, maar we ook veel informatie kregen over het altaarstuk. Ik had zoiets nog nooit eerder gedaan en ik moest er eigenlijk wel om lachen dat je op een gegeven moment verder wandelt en met een grote boog om een model van de basiliek in 1430 loopt – terwijl er in feite helemaal niets is.
Tot de uitleg behoorde ook de complexe symboliek van het schilderwerk. Sommige vragen bleven onbeantwoord – is de centrale figuur bovenaan God de Vader of de verheerlijkte Christus? vertegenwoordigen de mannen linksvoor de mensheid of de Joden? – maar gegeven de betrekkelijk korte tijd die er was, vond ik het erg goed gedaan.
Christendom
Het leek me bovendien moeilijk om een goed script te schrijven. Hoe leg je het christendom immers uit in en aan een seculiere wereld? Welbeschouwd is de thematiek immers gruwelijk: een God die na de Zondeval de offerdood van zijn Zoon nodig had om zich weer met de mensheid te verzoenen, terwijl voor een barmhartige god een kindertraan toch eigenlijk voldoende zou moeten wezen. (Ik meen dat de tijdgenoten van Van Eijck de vraag over de lacrima infantis ook al stelden. Ik weet er niet voldoende vanaf.)
In elk geval: ook al vormt dat bloed de centrale scène van het Gentse altaarstuk, de makers van de augmented reality-tour benadrukten de werken van barmhartigheid (vluchtelingen herbergen, hongerigen voeden…) en dat leek me wel zo verantwoord. Toen het christendom ontstond, was het bepaald niet vanzelfsprekend de hongerigen te spijzen, de zieken te genezen of de doden te begraven. Dus dit mag je wel opvatten als een van de wezenlijke punten.
Het Lam Gods
Het Lam Gods staat niet langer in de Vijdkapel maar in een ruimte waar je met een trap naartoe klimt. En het is prachtig. Ik had het altaarstuk twee of drie keer eerder gezien maar dit keer vielen me vooral de kleuren op.
Je ziet het met de panelen open. De buitenzijde van het kunstwerk, met daarop de Annunciatie en de portretten van de donoren, is dus niet meteen te zien. Je moet er even voor omlopen en daar is weinig ruimte, zodat de Annunciatie niet goed is te zien.
Maar de binnenkant is dus echt prachtig. Om twee redenen ga ik het niet beschrijven. De eerste is: anderen doen dat beter. Er zijn prachtige documentaires, boeken en websites die beter dan ik uiteenzetten hoe Van Eyck de olieverf verbeterde, hoe gedetailleerd zijn flora is, hoe knap zijn spel is met het licht (ergens is in een edelsteen de reflectie te zien van het gebrandschilderde raam van de Vijdkapel) en dat Gent en de dom van Utrecht zijn te zien.
De tweede reden: ga gewoon kijken. Kunst is namelijk niet in de eerste plaats om uit te leggen, maar om te ervaren. Het is vooral een esthetische en geen intellectuele sensatie. Uitleg kan die esthetische sensatie blokkeren.
Dus ga naar Gent. Het heeft ook een stadsmuseum, een museum voor schone kunsten, een vernieuwd universiteitsmuseum, een Gravensteen, een industriemuseum, een nieuwe bibliotheek en fijne restaurants, trouwens.
En de inwoners zijn ook niet onaardig.
Altijd welkom voor een goed bier, of wat je ook maar lust, maar je zal wel een graag geziene gast zijn op meerdere plaatsen!
Dag Dieter. Ik neem aan dat u in Gent woont. JonaL brengt een herinnering bij mij terug. Jaren geleden was ik voor een een conferentie in Gent. Een erg prettige stad. Bij een bezoek aan de universiteit ontdekte ik een cafe dat, geloof ik, officieel Feestzaal van Vooruit heet. Via google vond ik het, geloof ik. Zo’n soort cafe kennen we niet in Amsterdam. Bestaat het nog?
Ik heb het gisteren nog gezien. Het is schuin tegenover de plek waar het huis van Henri Pirenne stond. Vooruit was een van de kranten die is opgegaan in De Morgen.
Recent veranderden de Vlaamse socialisten (sp.a) hun naam in Vooruit, want zoals iedereen weet, is een naamsverandering de oplossing voor al je problemen. Maar niet dus voor het kunstencentrum Vooruit, dat vreesde om als filiaal van de socialisten te worden gezien (wat in de ogen van rechts Vlaanderen sowieso voor elke culturele instelling opgaat). Na afgeketste voorstellen als Pallas of Volxus bleef het gebouw de naam Vooruit behouden maar zal het organiserende kunstencentrum een nog nader te bepalen andere naam aannemen. Voorlopig is het Voo?uit.
“De doden begraven”, één van de werken van barmhartigheid? Dat is wel heel erg Rooms, Jona…
“een God die na de Zondeval de offerdood van zijn Zoon nodig had”
Dit vind ik niet zo moeilijk te begrijpen. Het is immers het ultieme utiliteitsdenken: tijdelijk iets opofferen, hoe gruwelijk ook, om daarna een enorme eeuwigdurende beloning te krijgen.
“Uitleg kan die esthetische sensatie blokkeren.”
Dit snap ik nou niet. Al kan ik alleen maar met muziek vergelijken, want voor beeldende kunst ben ik helaas veel en veel minder gevoelig. Hoe beter ik geliefde muziek begrijp, hoe groter de esthetische sensatie.
Mooi stukje, heb zelf de AR-tour nog niet gedaan, maakt me nieuwsgierig! Wat ik me juist afvroeg: “Met een bril op liepen we door de crypte onder de basiliek” Vanwaar komt die benaming ‘basiliek’? Ik bedoel, bij mijn weten is de Sint Baafskathedraal geen basiliek?
Een basiliek is in dit geval geen ‘basilica’ als architectuurvorm, maar een kerkgebouw met een bijzondere functie binnen de katholieke kerk die door de Paus wordt aangewezen.
Beste Rob, dat weet ik; maar de Sint Baafs is bij mijn weten een kathedraal en geen Basiliek
Ah, zo. Ja, de St. Baafskerk werd in 1559 verheven tot kathedraal ter gelegenheid van de vorming van het bisdom Gent.
https://www.sintbaafskathedraal.be/nl/geschiedenis/bouwgeschiedenis/
En ga daarna een weekje naar Brugge. Of, misschien nog beter, ga eerst een weekje naar Brugge. Om meer van Eijck te zien. Om in de Middeleeuwen te komen. En zo.
Brugge, misschien wel de heerlijkste stad ter wereld. Nu even zonder Amerikanen, Chinezen en Japanners.
Hier is de direkte link naar de tv uitzendingen: https://www.vrt.be/vrtnu/zoeken/#query=lam%20gods&searchtype=episodes
Overigens grappig om via je link naar “Gent en de Dom van Utrecht” de auteur aldaar te zien worstelen om al het afgebeelde te duiden en te passen aan de werkelijke situatie…
Allemaal theoretisch werk dat sinds de restauratie dus vrijwel volledig achterhaald is…
O, dat wist ik helemaal niet. Ik meende dat het juist was bevestigd…
Nou, laat ik het zo zeggen; het kàn best wel iemands bedoeling zijn geweest, maar dan niet die van Van Eyck.
Veel van de zaken waar hij aan refereert (het Steen in Gent, de verdedigingswerken) blijken allen latere overschilderingen (zie Closer to Van Eyck).
Wel blijken enkele zaken – met name de Domtoren – juist weer wél nauwkeurig te zijn afgebeeld dan eerst gedacht.
Maar ook meerdere landschappelijke elementen (de Amandusheuvel en -berg, alsmede de Sint-Baafsabdij die de auteur noemt) bleken na de restauratie volledig anders te zijn weergegeven.
Dank!