Het is vandaag Drie Koningen, dus we hebben het over geschenken. En lang niet elk geschenk is gewenst. Ik schat zo in dat Domitianus, toen hij in 81 hoorde dat zijn broer Titus was overleden en dat hij zich moest beschouwen als de nieuwe keizer, gemengde gevoelens heeft gehad. Tegenover de macht, die hij aantrekkelijk zal hebben gevonden, stond het verdriet om de dood van zijn broer en wellicht ook het bewustzijn dat hij niet voldoende was ingewerkt. Het keizerschap was een dubieus geschenk.
Bovendien: er gingen geruchten. Titus was zo onverwacht overleden. Domitianus kreeg de schuld in de schoenen geschoven. Hij zou een vis hebben vergiftigd. Het verhaal duikt vrij laat in onze bronnen op (begin derde eeuw) maar het is zeker niet uit te sluiten dat het al tijdens Domitianus’ leven werd verteld. Zulke verhalen circuleren immers wel vaker als een geliefde leider snel overlijdt. In onze tijd is te denken aan de complottheorieën over de dood van paus Johannes Paulus I en de moord op president Kennedy.
De expositie over de Romeinse keizer opent met het beeld hierboven, dat anders te zien is in de Capitolijnse Musea in Rome. Het is gevonden op de Esquilijn, een van de zeven heuvels van Rome. Wie de tentoonstelling betreedt, ziet het vrij geïsoleerd. Meters in de omtrek is geen ander voorwerp te zien, alsof het RMO wil zeggen: Domitianus was eenzaam.
Op de achtergrond presenteert het museum een soort gezichtsreconstructie. Alsof het museum wil zeggen: we kunnen er alles op projecteren.
Sprekend over geschenken: verblijd uzelf met de catalogus (hier, daar). Maar u kunt natuurlijk ook dit leuke boek bestellen, dat eerdaags in de winkel ligt.
Die broedermoord is louter speculatie. Maar dat geruchten daarover in vruchtbare aarde vielen, doet vermoeden dat Domitianus op zijn onderdanen geen echt eenzame, bedroefde en onvoorbereide indruk maakte. Maar dat is net zozeer speculatie als de RMO-insteek dat hij wél eenzaam was….
Dat het RMO zoiets wil suggereren, is trouwens evenzeer speculatie. Als ik zo’n expositie moest organiseren zou ik het beeld van de hoofdpersoon ook middenin een grote, lege zaal zetten.
Ik denk dat je “onderdanen” beter kunt vervangen door “senatoren” of zoiets. Die hadden de balen van deze keizer. Elders was hij zeker niet impopulair. Hij deed zijn werk redelijk. De naam was ook niet taboe, zoals Gaius en Nero wel waren: er zijn nog twee keizers geweest die zich zo noemden.
Ik weet zelf niet of het RMO met die eenzame buste eenzaamheid heeft willen suggereren. Maar het kwam op mij zo over.
Hoe zou een keizer een indruk kunnen maken op zijn volk? Onze leiders verschijnen regelmatig op tv en in de krant en zijn sinds het internet voortdurend te volgen. We kunnen ze in detail bekijken, dagelijks horen spreken en elke gezichtsuitdrukking en intonatie interpreteren. Onze interpretatie kunnen we dan weer gemakkelijk delen.
Zo’n Domitianus zal voor het volk toch niet erg bereikbaar of zichtbaar geweest zijn, tenzij van ver tijdens spelen, ceremonies en blijde intredes.
“Hoe zou een keizer een indruk kunnen maken op zijn volk?”
Indruk is niet alleen visueel. Brood, spelen en dergelijke waren het middel. Voor wat betreft het uiterlijk gebruikten keizers munten en standbeelden.
En ook zonder brood en spelen heeft iedereen wel een nicht die iemand kent met een broer die werkzaam is in het paleis… Roddelcircuits had je ook al voordat de moderne communicatiekanalen werden uitgevonden.
De situatie met JFK is anders, we hebben die film waarop te zien is dat hij doodgeschoten wordt. Johannes Paulus I had een zware hartaandoening, er is geen reden om een andere reden voor zijn dood te veronderstellen.
Maar bij JFK: wie deed het en waarom? Het was in 1963 een moeilijke tijd, b.v. met de civil rights ook voor Blacks.
“wie deed het en waarom?”
Net als bij Titus.
“er is geen reden om een andere reden voor zijn dood te veronderstellen”
Er is ook geen reden om een andere reden voor Titus’ dood te veronderstellen.
Dus hoezo was de situatie anders?
Die was er wel, denk ik. Toen Titus stierf, was het het maar twaalf jaar geleden dat Nero, Galba, Otho, Vitellus en Sabinus een gewelddadige dood stierven. Daarvoor waren er Claudius, Brittanicus, Caligula en tal van mindere goden. Complotten en moord waren voor de Romeinen uit de 1ste eeuw heel wat waarschijnlijker bij machtsoverdracht dan voor 20ste-eeuwers.
Ja, OK. Als er vaak gemoord wordt dan denk je bij een sterfgeval al snel dat het moord zou kunnen zijn. Ik zei alleen dat er geen twijfel aan is dat JFK vermoord is. Bij Titus was dat geen uitgemaakte zaak.