[Dit is het vierde van een reeks artikelen over het dagelijks leven in het antieke Rome. Het eerste is hier.]

Ruwweg een miljoen mensen dus – maar wat betekent zo’n getal? Om te beginnen moesten ze drinken, en met een kubieke meter water per persoon zat dat op zich wel goed. Helaas was de waterkwaliteit abominabel. Het water, dat in het vulkanische Lazio toch al rijk was aan sulfaat- en fosforverbindingen en andere zware mineralen, stroomde door kilometers lange stenen aquaducten, zodat het buitengewoon kalkrijk was tegen de tijd dat het Rome bereikte. De centimeters dikke kalkafzettingen op de bodem van de aquaductkanalen (‘travertijn’) maken wel duidelijk dat het Romeinse water niet bepaald geweldig was, en inderdaad: uit de schedels die zijn gevonden in bijvoorbeeld Herculaneum blijkt dat de bevolking van Midden-Italië zonder uitzondering leed aan tandsteen en cariës.

De grote hoeveelheden water die in Rome werden gebruikt – zoals we al zagen 7½ keer zoveel als een moderne Europeaan nodig heeft – lijken vooral nodig te zijn geweest om de straten schoon te houden en de mensen in staat te stellen zichzelf te reinigen. Dat suggereert dat de Romeinen hun stad ervoeren als smerig, maar de gekozen oplossingen droegen niet werkelijk bij aan de hygiëne. Onbekend als men was met de aard van besmettelijke ziekten, konden de door artsen frequent geadviseerde gezonde onderdompelingen alleen maar verkeerd uitpakken. En helaas schreef men nogal eens een bad voor: de Romeinse auteur Celsus noemt dysenterie, tyfus- en malariakoortsen, tuberculose en in het bijzonder ruggenmergtering, verlamming, levergezwellen, cholera, gonorroe, hondsdolheid, steenpuisten, psoriasis, schaamluis, spruw, oogklachten, problemen met de stoelgang, diarree, wormen en maden. Niet al deze ziekten zijn besmettelijk, maar je begrijpt meteen waarom de gemiddelde levensduurverwachting van een baby lag rond de twintig jaar.

Het water dat naar de honderden fonteintjes in de stad stroomde, liep uiteindelijk weg over de straten, en we mogen aannemen dat die waren voorzien van afvoergoten, zoals ook bekend zijn uit middeleeuwse steden. Deze op zich praktische methode om zwerfvuil naar de Tiber te krijgen, was helaas niet zo hygiënisch. Zeker als het rivierwater hoog stond – wat tot 1870 vaak voorkwam – konden poelen stilstaand water blijven liggen. Ook in onze eigen tijd is dat gevaarlijk: onder de overlevenden van de wervelstorm Katrina, die in 2005 New Orleans trof, braken cholera, dysenterie, hepatitis, tuberculose en tyfus uit.

Een rioleringsstelsel ontbrak. De beroemde cloaca was een afwateringskanaal met een handvol zijtakken, bedoeld om het Forum te draineren. Een fijnmazig stelsel van ondergrondse kanalen waardoor vuil water kon worden weggeleid, lijkt niet te hebben bestaan. (Wat dat betreft waren de bewoners van nieuw-gestichte steden als Xanten beter af.) Ook de openbare toiletten hadden geen afvoer en werden leeggemaakt door putjesscheppers. Het wegspoelen van uitwerpselen zou immers hebben betekend dat de mensenmest niet kon worden gebruikt in de tuinbouwzone in de directe omgeving van Rome. Weliswaar is mensenmest niet zo vruchtbaar, maar ook dan waren toiletten met waterspoeling een luxe die men zich niet kon veroorloven.

[Wordt vervolgd]