[Als contrapunt bij het kapitalisme is de heilige Nicolaas van Myra onverminderd relevant. Het eerste deel van dit artikel is hier.]

Als Nikolaas inderdaad leefde ten tijde van Constantijn de Grote, dan is aannemelijk dat hij aanwezig is geweest op het concilie van Nikaia in 325. Het belangrijkste discussiepunt was de organisatie van de kerk, maar er werd ook gesproken over het vraagstuk of God de Zoon wezensgelijk was aan of wezensgelijkend met God de Vader. In gewone mensentaal: is Jezus van Nazareth zelf God, of lijkt hij erop? Het laatste standpunt is eenvoudiger te rijmen met het monotheïsme: Jezus is dan het voornaamste schepsel van God, en niet, zoals in het eerste standpunt, zélf God. Niettemin is dat wel wat het Evangelie van Johannes schrijft, en de bisschoppen kozen daarom uiteindelijk voor dit laatste, welbeschouwd niet begrijpelijke standpunt: er is één God, maar in drie personen.

In het heiligenleven van Michaël de Archimandriet wordt er voortdurend op gehamerd dat Nikolaas een “vereerder van de Drie-eenheid was en een dienaar van die ene Persoon van de Heilige Drie-eenheid, onze ware God Christus.” Het is ook geen toeval dat hij drie meisjes van een bruidsschat voorziet, drie generaals redt en erin slaagt drie ter dood veroordeelden te redden. Michaël is duidelijk beïnvloed door latere dogmatische discussies, maar het is niet uitgesloten dat Nicolaas  van Myra inderdaad aandacht heeft besteed aan dit onderwerp – al moet hij in zijn havenkerk wel concretere zaken aan zijn hoofd hebben gehad.

We kunnen nog één stap verder gaan. De notulen van het concilie van Nikaia zijn verloren gegaan, maar men heeft geprobeerd de lijst van aanwezigen te reconstrueren. Van deze tekst, het Synodikon, zijn elf varianten bekend, geschreven in zes talen. Drie hiervan noemen Nikolaas, en van één daarvan kan worden gezegd dat die behoort tot de betere handschriften. Op het eerste gezicht zou je zeggen dat niet valt uit te maken of Nikolaas wel of niet aanwezig is geweest in Nikaia.

Een nogal late legende vermeldt echter een opmerkelijk detail: dat de man uit Myra tijdens een van de discussies, begeesterd door apostolische ijver, een andere bisschop een klap heeft verkocht. Dit is niet bepaald herderlijk optreden en het verbaast niet dat de voorzitter van de vergadering Nikolaas zou hebben verboden nog langer zijn bisschoppelijke gewaden te dragen. (Op Griekse iconen wordt Sint-Nikolaas nog altijd zonder mijter en mantel afgebeeld.) In feite is de anekdote nogal gênant, en we mogen daarom wellicht aannemen dat ze waar is, temeer daar in de tijd waarin dit incident voor het eerst wordt vermeld, de grote discussies over de Drie-eenheid voorbij waren.

[Wordt vervolgd]