[Dit is de laatste aflevering van een artikel over de versplintering van de oudheidkundige disciplines, dat oorspronkelijk is verschenen in Archeobrief  2011/1. De eerste verscheen hier.]

Wie een bron leest, moet het geschrevene kunnen contextualiseren. Alleen wie ook de Griekse auteur Herodotos heeft gelezen, herkent het stereotype karakter van Tacitus’ beschrijving van de feestmalen die de Germanen zouden hebben aangericht om belangrijke beslissingen te nemen. Wie een bron leest, moet bedenken hoe grillig de overlevering is. We hebben toevallig de luxe van vier teksten over de Varusslag, maar dat wil niet zeggen dat ze belangrijk was. Er valt een serieuze boom op te zetten over de theorie dat de Claudiaanse legerhervormingen (alleen bekend uit epigrafisch en archeologisch materiaal en pas in de loop van de twintigste eeuw herkend) beslissend waren voor het ontstaan van de limes. Wie een bron leest, moet niet naïef zijn.

Tot zover de teksthermeneuse, waar de archeoloog over het vakterrein wandelt van de classici. In de hier geboden ruimte kan niet worden ingegaan op de geschiedtheoretische aspecten, maar elke historicus die het zout in zijn pap waard is kan een archeoloog vertellen dat de Slag in het Teutoburgerwoud nooit de oorzaak kan zijn geweest van de totstandkoming van de limes en uitleggen dat de feitelijke vraag is of het gevecht een voorwaarde was. De achteloosheid waarmee archeologen en classici nauwkeurig gedefinieerde begrippen als aanleidingen, oorzaken en voorwaarden verwarren, komt de kwaliteit van de discussie net zo weinig ten goede als de nonchalance waarmee oudhistorici archeologische inzichten negeren. Hardnekkig houden ze vol dat de Romeinen Germanië tot aan de Elbe wilden veroveren, hoewel er nog steeds geen fort is gevonden voorbij de Weser. Terwijl geen archeoloog de Elbe-hypothese nog kan verdedigen, pompen oudhistorici deze informatie vrolijk rond.

De betekenis van de Slag in het Teutoburgerwoud zou sterker ter discussie kunnen staan. Ze is in elk geval geen keerpunt in de Europese geschiedenis en het is de laatste jaren denkbaar geworden dat de Romeinen na 9 op de oostelijke Rijnoever zijn gebleven. De noodzakelijke discussie wordt echter bemoeilijkt doordat archeologen verouderde kennis van oudhistorici overnemen en historici archeologische inzichten negeren. De bekorting van de studieduur in de jaren tachtig begint zich hier te vertalen in kwaliteitsverlies.

Een echte oplossing is er niet, al was het maar omdat er meer redenen zijn waardoor verouderde kennis blijft circuleren. Denk bijvoorbeeld aan het middelbare-schoolvak KCV, dat wordt gedoceerd door classici wier enthousiasme groter is dan hun kennis van recente inzichten uit de archeologie en geschiedvorsing. Zij leggen voor toekomstige archeologen een solide basis van verouderde kennis. Denk ook aan het feit dat de Nederlandse oudhistorici zich concentreren op de geschiedenis van Italië en Griekenland en archeologen niet als vanzelfsprekend corrigeren. Denk tot slot aan de data-explosie die op “Malta” is gevolgd: archeologen hebben geen gelegenheid meer hun deficiënte bronnenkennis bij te spijkeren.

Het feit dat inmiddels een kwart van de Nederlanders wetenschappelijke conclusies niet langer zonder meer gelooft, suggereert dat het kwaliteitsverlies in het oog begint te lopen. Het wordt tijd dat we gaan nadenken over een universiteit waarin studenten wél de tijd krijgen om te leren wat ze minimaal nodig hebben om deel te kunnen nemen aan het wetenschappelijk debat.