Ik dacht: laat ik er eens een Romeinse godheid tussendoor doen. En welk lid van de bonte club van antieke bovennatuurlijke wezens ligt dan meer voor de hand dan onze eigen Nehalennia?
Lange tijd was ze alleen bekend van enkele in 1647 ontdekte reliëfs uit Domburg, die allemaal bij een brand verloren zijn gegaan, op drie na. Twee daarvan zijn te zien in het Zeeuws Museum en de derde in de Brusselse Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis. Van de verloren reliëfs bestaan tekeningen. Daarnaast waren er ooit twee reliëfs in Keulen, maar die overleefden de oorlog niet. Steeds was een vrouw in een lange jurk afgebeeld, meestal gezeten op een troon, met een mand appels op schoot. Soms een hond erbij, vaak een scheepje. Dat was de godin Nehalennia dus. Meer wisten we niet.
En toen, in 1970, werden er ineens 122 bij ontdekt. Ik geloof dat het begon met een visser die bij Colijnsplaat een rare vondst deed, vervolgens kwamen de onderwaterarcheologen en later werd het materiaal uit de Oosterschelde overgebracht naar het Rijksmuseum van Oudheden. Foto’s vindt u in de digitale database.
Je ziet het er nu niet meer meteen aan af, maar het was mooi spul. Kostbaar ook. De reliëfs zijn namelijk gemaakt van natuursteen, dat van Bonn over de Rijn en Waal naar Zeeland moest worden getransporteerd. Er is nog een andere aanwijzing dat de reliëfs niet werden opgericht door de Bataaf, Cananefaat, Frisiavoon of Menapiër met de pet: er staan inscripties op. Dat is hoogst opmerkelijk in een samenleving waarin niet iedereen kon lezen en schrijven. Dat die teksten in het Latijn zijn gesteld, is eigenlijk ook wat curieus, want de godin zelf heeft geen Latijnse naam en leek in niets op de klassieke Romeinse godinnen.
De inscripties zijn niet heel lang, maar soms valt er iets van te maken, zoals van de inscriptie van een Marcus Secundinius Silvanus, handelaar in aardewerk, die een ere-inscriptie oprichtte omdat zijn lading bij een vaart naar Brittannië bewaard was gebleven. We kennen deze familie uit Keulen en het is aannemelijk dat deze Marcus zijn hele leven heeft doorgebracht op de grote rivieren en de Noordzee.
Het is maar één klein doorkijkje naar een oeroude cultus. Frustrerend weinig. Wat van offers ontving de godin? Waren er mythen? Wat is de rol van de hond, van de mand met appels, van het scheepje? Hoe zag de eredienst eruit? Werd van iemand die Nehalennia vereerde, een bepaalde vorm van gedrag verwacht? Waarom lijken de afbeeldingen sprekend op die van Herecura, een godin die vooral bekend is uit het gebied van de Adriatische Zee? Leeft Nehalennia voort in de naam ‘Neeltje Jans’?
We hebben geen flauw idee. Ooit riepen schippers haar aan in levensbedreigende situaties, ooit was ze belangrijk. Op wat kleine doorkijkjes na, is ze volkomen vergeten. 486 woorden in een column op Sargasso. Relevantie nul. Vergeten, verdwenen, verzwolgen, fascinerend.
[Mijn wekelijkse religiecolumn, afgelopen maandag op Sargasso. Én mijn deze week dagelijkse stukje over de Romeinen. Alsmede de vierenvijftigste aflevering in mijn reeks museumstukken, waarvan hier een overzicht is.]
Vergeten is ze niet.
https://www.youtube.com/watch?v=KBpDom4QWHE
Maar of ze zichzelf zou herkennen is nog een andere vraag.