[Dit is het tweede van drie stukjes over de Tweebronnenhypothese. Het eerste was hier.]

Dat de evangelisten meer waren geïnteresseerd in de boodschapper dan in zijn boodschap, meer in Jezus zelf dan in zijn leer, werd al in de late achttiende eeuw herkend. In de negentiende eeuw boekte het onderzoek vooruitgang door de ontdekking die bekendstaat als de tweebronnenhypothese. Het woord “hypothese” is overigens wat misleidend, want het is alleen een hypothese in de zin dat alle wetenschappelijke kennis tijdelijk is. De tweebronnenhypothese is zeker niet zonder kritiek maar behoort met de atoomtheorie en de evolutietheorie tot de grootste ontdekkingen van de negentiende eeuw.

Al in de Oudheid was geconstateerd dat de evangeliën van Matteüs, Marcus en Lukas zoveel op elkaar leken dat de auteurs elkaars teksten moesten hebben gekopieerd, samengevat, uitgebreid of op een andere manier bewerkt. Het bleef echter onduidelijk hoe dit precies was gegaan, tot in de negentiende eeuw werd vastgesteld dat de auteurs van Matteüs en Lukas de tekst van het Marcusevangelie hadden overgenomen. Deze constatering staat bekend als “de prioriteit van Marcus” en is aangegeven in het eerste plaatje.

Dit verklaart veel van de overeenkomsten tussen de drie evangeliën. Matteüs en Lukas bevatten echter ook materiaal dat ze wel met elkaar delen maar dat ontbreekt in het Marcusevangelie, zoals de tekst van het Onze Vader. De twee jongere auteurs kunnen dit materiaal dus niet hebben ontleend aan het oudere evangelie en moeten naast Marcus nóg een bron hebben benut, die sinds de negentiende eeuw wordt aangeduid als Q. Zie het tweede plaatje.

Overigens: er wordt vaak beweerd dat de letter Q de afkorting is van Quelle, het Duitse woord voor bron. Dat is echter niet het geval. Destijds werd het Marcusevangelie aangeduid met de letter P omdat men aannam dat het de visie van Petrus weergaf. De Q is vermoedelijk gekozen omdat het de volgende letter in het alfabet was, maar het blijft een handig ezelsbruggetje.

Ik heb Q ooit eens met de digitale schaar en lijm een reconstructie van Q gemaakt en die vindt u hier.

[Wordt nog eenmaal vervolgd met een uiteenzetting over de betekenis van de ontdekking van Q voor de wijze waarop de historicus zijn werk moet doen.]