The Stranglers zongen het al: er zijn geen helden meer. Voor wie je ook bewondering hebt, er blijkt altijd, altijd een schaduwzijde te zijn. Ik denk niet dat degenen die aan de Amsterdamse Apollolaan een standbeeld oprichtten voor Gandhi, dat zouden hebben gedaan als ze hadden geweten dat de Mahatma meende India’s voedselproblemen te kunnen oplossen door de mensen hun eigen uitwerpselen te laten eten. Zo is er met elke held wel iets. Er is geen koe zo bont of er zit wel een vlekje aan.

Eigenlijk blijven maar een paar helden overeind. Een daarvan is Giuseppe Garibaldi. Maar Hans Teeuwen zong het al: wie was dat ook alweer? De beste mij bekende typering kwam ik ooit tegen in de boekenbijlage van het Handelsblad: Garibaldi was een held op zoek naar een ideaal.

Hij begon zijn carrière in het leger van een van de Noord-Italiaanse staatjes en nam deel aan een van de vele negentiende-eeuwse nationalistische, republikeinse opstanden, maar op het moment suprême kwamen de andere revolutionairen niet opdagen en bleek Garibaldi een eenling. Hij ging in ballingschap, belandde in Zuid-Amerika en nam daar deel aan twee inmiddels vergeten oorlogen.

Krankzinnige conflicten overigens: de kleine legertjes trokken eindeloos over de uitgestrekte pampa’s en raakten maar zelden slaags. Als dat echter gebeurde, was het ook menens ook. Krijgsgevangenen werden doorgaans afgeslacht. (De grootvader van Jorge Luis Borges schijnt zijn kleinzoon te hebben verteld dat de soldaten hun gevangen vijanden doodden met de geruststellende woorden dat zij niet moesten klagen over de pijn, aangezien die geringer was dan wat hun moeders bij hun geboorte hadden moeten doorstaan.) Garibaldi onderscheidde zich doordat hij de krijgsgevangenen in leven liet.

De Zuid-Amerikaanse oorlogen waren voorbij en Garibaldi had zijn grote liefde, de flamboyante Anita, al ontmoet toen hij werd uitgenodigd om naar Rome te komen, waar revolutionairen de Italiaanse republiek hadden uitgeroepen. Men had erop gespeculeerd dat de paus sympathie zou hebben voor de Italiaanse zaak, maar die werd in één nacht van zeer liberaal zeer conservatief en vroeg de Fransen om steun. Garibaldi organiseerde de verdediging en wist de val van de stad te vertragen, maar erkende ook als eerste dat de nationalistische posities niet langer houdbaar waren. Zich realiserend dat verder vechten alleen zou leiden tot nodeloos veel burgerdoden, trok hij (tegen de zin van de andere republikeinse leiders) met het leger weg, dwars door Italië, naar San Marino.

Een gedenksteen (op de plaats waar de bus uit Rimini aankomt) herinnert eraan dat het kleine republiekje asiel verleende aan het republikeinse leger. De meeste soldaten wisten daarvandaan naar hun huizen terug te keren, maar de achtervolgers waren erop gebeten Garibaldi in handen te krijgen. Die wist uiteindelijk via de moerassen bij de Po-monding te ontkomen, maar verloor daarbij wel zijn geliefde Anita.

Twee vergeten oorlogen, een verloren belegering en een ternauwernood succesvolle aftocht: het oogt niet als een grootse carrière. Maar Garibaldi had wel een eigen stijl van commanderen ontwikkeld. Anders dan de generaals van zijn tijd, doorgaans in chique kostuums gehulde aristocraten die de strijd aanstuurden vanuit een hoofdkwartier ergens achter hun troepen, deelde Garibaldi in de gevaren van het gevecht, herkenbaar aan zijn sobere rode overhemd. Hoewel hij later een leger van 60.000 man zou commanderen, bleef Garibaldi zijn leven lang in feite een soort sergeant – en zijn mannen waren daarom bereid voor hem door het vuur te gaan. Ondanks zijn gebrek aan succes was hij al rond 1850 een internationale beroemdheid.

[wordt vervolgd]