In mijn vorige stukje vertelde ik over Garibaldi’s carrière in Latijns Amerika en zijn onsuccesvolle verdediging van de Italiaanse republiek in Rome. Hij was een bijzondere commandant met een ongebruikelijk persoonlijk charisma. Een van de mooiste anekdotes is dat hij eens, aan boord van een schip, iemand overboord zag vallen en hem meteen achterna dook, zonder zich erom te bekommeren dat niemand hem had zien springen en het schip stil legde.

Hij sympathiseerde met het republikanisme maar nog meer met het Italiaanse nationalisme en in 1860 was zijn moment gekomen. Savoye had het jaar daarvoor een grote oorlog ontketend om de noordelijke staatjes in Italië, zoals Lombardije, Parma en Toscane, te verenigen. In veel van de toenmalige hoofdsteden hangen nog inscripties waarin wordt gememoreerd hoe de bevolking destijds met duizenden stemmen voor en enkele tientallen stemmen tegen besloot zich aan te sluiten bij het Koninkrijk Italië en voortaan Victor Emanuel erkende als vorst. Florence werd de nieuwe hoofdstad van de zo ontstane staat.

In het diepe zuiden lag het Koninkrijk Napels, dat bestond uit Sicilië en het onderste deel van de Italiaanse laars. Garibaldi besloot tot een privéoorlog om het te veroveren en voer met twee schepen en duizend soldaten (“i mille”) naar Marsala. Het staat vast dat de Italiaanse autoriteiten er voldoende van wisten om te weten dat ze niet meer moesten weten: het was echt een privéonderneming.

Het moeilijkste deel van de operatie zou de landing bij Marsala zijn geweest, maar het volledige garnizoen was bezig met een oefening bij een van de eilandjes ten zuiden van Sicilië, zodat de havenstad zonder noemenswaardig verzet in handen van de aanvallers viel. Een zuiltje naast het Archeologisch Museum herinnert aan de gebeurtenis. Vervolgens trok Garibaldi landinwaarts en stootte bij Calatafimi voor het eerst op serieus verzet.

Qui si fa l’Italia o si muore!, “Óf Italië wordt hier geboren óf wij zullen hier sterven”, declameerde Garibaldi, en hij versloeg de overmacht. Vanaf de ruïnes van Segesta is het obeliskvormige gedenkteken in de verte te zien. Vervolgens bezette hij Palermo, waar voor het eerst de Garibaldihymne lijkt te hebben weerklonken: een nog altijd geliefd deuntje dat documenteert dat de man razend populair was.

Eenmaal meester van Sicilië – deze campagne vormt de achtergrond van Lampedusa’s onvolprezen roman De tijgerkat – stak Garibaldi over naar het vasteland en rukte op naar Napels. Nog eenmaal kwam het tot een veldslag, en dit keer commandeerde hij 60.000 man, die een einde maakten aan de aspiraties van het Koninkrijk Napels.

Ondertussen rommelde het in de door Garibaldi veroverde gebieden. Hij miste de tact om een echte bestuurder te zijn. Ook waren er nog vijandelijke troepen. Daarom intervenieerde Italië en Garibaldi stond toe dat en plebisciet werd georganiseerd om zijn gebieden toe te voegen aan die van Victor Emanuel. (De uitkomst hoef ik niet te noemen.) De koning maakte Garibaldi tot senator, maar de generaal vond het parlementaire leven maar niets en was als republikein sowieso niet de man om te leven in een monarchie. De held-zonder-zaak trok zich terug op een klein eiland bij Sardinië.

Italië was nu verenigd, op één stad na: Rome. Steden als Napels en Palermo hebben een Via Roma, die de territoriale aanspraak moest onderstrepen. (In Napels heet een populaire krant Roma, wat mij altijd wat heeft verbaasd, want het is een beetje alsof de grootste krant in Rotterdam Amsterdam zou heten.) Enkele jaren na zijn coup in het Koninkrijk Napels probeerde Garibaldi nog eens een privéoorlog, nu met het doel Rome te dwingen zich aan te sluiten bij het nieuwe koninkrijk Italië. De pauselijke zouaven, waarvan ongeveer een derde uit Nederland kwam, versloegen Garibaldi echter bij Mentana.

In 1870 viel Rome wel in Italiaanse handen, maar Garibaldi was toen ver weg: in Frankrijk vocht hij in het leger van de derde republiek tegen de Pruisen. Hij keerde na de definitieve eenwording van Italië weer terug, nam zitting in de Senaat, richtte een partij op met een radicaal programma, maar overleed voor hij veel had kunnen bereiken.

[slot volgt]