Qumran is de plek bij de Dode Zee waar in de late jaren veertig en vroege jaren vijftig een kleine duizend boekrollen zijn gevonden. Ze documenteren het joodse religieuze leven in de tijd na de afsluiting van de joodse Bijbel en voor de totstandkoming van het Nieuwe Testament. De teksten zijn gevonden in elf grotten. Soms lagen de rollen in kruiken en waren ze goed bewaard, maar in Grot 4 lagen duizenden snippers die, toen het complex rond 70 na Chr. werd afgesloten, al oud waren. Het kan zijn dat Grot 4 een geniza is geweest, een opslag van religieuze teksten die weliswaar versleten waren maar die je als gewetensvolle jood nog niet daarom meegaf met het grofvuil.

Soms duiken er in de oudhedenhandel “nieuwe” snippers op. Die kúnnen authentiek zijn. Er kunnen immers onontdekte grotten zijn: langs de hele westelijke oever van de Dode Zee zijn grotten geweest waarin teksten zijn gevonden. (De oostelijke oever, die ook door Joden werd bewoond, is nooit zo systematisch verkend en is de plek waar ik het liefst zou zoeken naar antieke manuscripten.) Die “nieuwe oude snippers” kunnen echter net zo goed vals zijn. Zoals ik in deze kleine blog al vaker heb aangegeven, kunnen wetenschappers in een laboratorium niet vaststellen of een tekstfragment echt is of niet, wanneer de vervalser antiek papyrus gebruikt, de receptuur van antieke inkt volgt en een kwastje gebruikt in plaats van een pen. Oude manuscripten hebben uitsluitend betekenis als we ze vinden in een gecontroleerde opgraving. Anders zijn ze wetenschappelijk volstrekt waardeloos en is het een verspilling van tijd ernaar om te zien.

Maar nu is er een snipper in situ gevonden. Hoe, dat weet ik niet – het persbericht dat me werd toegemaild rept er niet over. Redelijk gok: de archeologen van de Hebrew University in Jeruzalem zijn erin geslaagd de herkomst van enkele “nieuwe oude snippers” terug te volgen van de oudhedenhandel via de vinders naar de grot. Hoe dat ook zij: er is een twaalfde grot en dat is de eerste die is onderzocht met eenentwintigste-eeuwse technieken. Dat is interessant.

Nou ben ik, als het om archeologie gaat, niet helemáál naïef. De vraagtekens in de titel staan er niet voor niets. Er zijn te vaak te veel te grote claims gedaan om oudheidkundigen nog te geloven. Als opgraver Oren Gutfeld dus zegt dat

This is one of the most exciting archaeological discoveries, and the most important in the last sixty years, in the caves of Qumran

dan wil ik eerst méér horen. Oudheidkundigen, en zeker archeologen uit Israël, hebben het nadeel van de twijfel. Gerechtvaardigde twijfel.

Helaas krijgen we niet meer informatie. Het persbericht bevat de gebruikelijke academische prietpraat: de claim dat er een twaalfde grot was dus, maar ook de namen van drie wetenschappelijke instituten alsmede de voor de berichtgeving totaal niet relevante naam van de lokale Zahi Hawass de directeur-generaal van de Israëlische Oudheidkundige Dienst. Het persbericht is dus meer stroopsmeerderij dan inhoud.

Maar toch: er zijn kruiken gevonden en er is een snipper. Wat de tekst daarop ook moge zijn, het is tenminste een snipper die professioneel is opgegraven en die dus wetenschappelijk wél betekenisvol is. Dat is meer dan we kunnen zeggen van teksten die contextloos op de markt komen.

Ik zou nu graag weten hoe deze grot is ontdekt. Als het scenario dat ik hierboven schetste – dat de Hebrew University het spoor van een handelaar in oudheden terug heeft kunnen volgen naar de vindplaats – correct is, is het denkbaar dat enkele fragmenten op de oudhedenmarkt alsnog wetenschappelijk betekenisvol worden. Momenteel weten we weliswaar helemaal niks, maar deze vondst heeft de potentie fragmenten met een dubieuze status te authenticeren.