Tag: Dode Zee-rollen

Messias (3)

On door Jona LenderinginBijbel, Christendom, Jodendom, Midden-Oosten, Oudheid, Religie7 reacties
4QTestimonia (Jordan Museum, Amman)

Ik heb in de twee eerste stukjes (één, twee) verteld hoe het messianisme is ontstaan als een droom over een betere koning, afkomstig uit het huis van David. De eindtijdverwachtingen die in het christendom een rol zijn gaan spelen, ontbraken in het jodendom aanvankelijk, maar zijn wel gedocumenteerd. Misschien is dit een latere ontwikkeling. De combinatie van een koning die én eschatologisch is én de Mensenzoon is die het Laatste Oordeel velt, zo normaal in het christendom, is in het antieke Jodendom volstrekt marginaal. Uit de meer gangbare teksten, zoals Psalm van Salomo 17, valt eigenlijk vooral een compleet seculiere profielschets af te leiden.

Twee messiassen

Er schuilt echter een tegenstrijdigheid in het takenpakket van de ideale vorst uit de zeventiende Psalm van Salomo. Enerzijds is de messias een krijger, maar anderzijds verricht hij taken die rituele reinheid vereisen. Misschien is dit de reden waarom er ook teksten zijn waarin naast de koninklijke messias een tweede messias voorkomt met een minder krijgszuchtig karakter. Het is ook mogelijk dat het idee van een dubbele messias een reactie is geweest op de Hasmonese leiders, die én hogepriester waren én de wereldlijke macht uitoefenden. De dubbele messianologie kan een uiting zijn van correct constitutioneel gedrag: de functies van krijger-koning en hogepriester dienden gescheiden te blijven.

Lees verder “Messias (3)” →

Messias (2)

On door Jona LenderinginBijbel, Christendom, Jodendom, Midden-Oosten, Oudheid, Religie3 reacties
Munt van Bar Kochba. Let op de ster.(British Museum, Londen)

In mijn eerste stukje vertelde ik dat het Joodse messias-concept een concreet, in dit ondermaanse uitvoerbaar programma was: een koning uit het huis van David die beter zou regeren dan koning Alexandros Yannai. Ik wees er ook op dat in het christendom, waarin messiaanse ideeën verstrengeld zijn geraakt met Eindtijdverwachtingen, de messias is gelijkgesteld aan de Mensenzoon die het Laatste Oordeel komt vellen, maar dat deze combinatie in het jodendom zeldzaam is. Ze is bij mijn weten alleen bekend uit de Gelijkenissen van Henoch.

Welke ideeën waren gebruikelijk in het Jodendom? Dat is zo simpel nog niet gezegd. We weten dat de stroming der sadduceeën alleen de Wet van Mozes erkende als geïnspireerd. Hoewel daarin een belangrijke tekst is opgenomen die messiaans zou worden geduid (Numeri 24.17-19; zie hieronder), is het alleszins mogelijk dat de sadduceeën niets van messianisme moesten hebben. Bij alvast één belangrijke groep joden circuleerden de ideeën dus vermoedelijk niet. De vraag waarmee deze alinea opende, is daarom zo makkelijk niet te beantwoorden. We zullen ons maar beperken tot de diverse teksten en ons onthouden van speculaties over de vraag of ze een gebruikelijk standpunt weergaven.

Lees verder “Messias (2)” →

MoM | Paleografie

On door Jona LenderinginGeschiedenis, Oudheid, Oudheidkunde is een wetenschap6 reacties
Twee wijnzakken voor Jeruzalem. (© Israel Antiquities Authority)

Het kwam vorige week al even ter sprake toen ik het had over de Koperen Rol: je kunt zo’n tekst dateren aan de hand van het handschrift. Dat heet paleografie. Het uitgangspunt is dat letters in de loop van de tijd anders geschreven worden. De letter S van vroeger was langer dan tegenwoordig en leek wel wat op de F. Het idee van paleografie is nu dat als lettervormen op elkaar lijken, ze ook ruwweg even oud zijn. Dat klinkt plausibel en als een vage datering voldoende is, klopt het ook wel, maar er zitten wat addertjes onder het gras.

Om te beginnen lopen handschriften uiteen. Kinderen die leren schrijven, leren dat allemaal aan de hand van hetzelfde voorbeeld maar tegen de tijd dat ze de basisschool verlaten hebben ze herkenbaar andere handschriften. Dat was in de oude wereld niet anders. Er was veel variatie. Bovendien is het oordeel “dit is hetzelfde als dat” nogal subjectief, al zijn er allerlei methoden ontwikkeld om die subjectiviteit te verkleinen. Zo is het ritme waarmee een schrijver de letters op papier zet – dicht bij elkaar of wat wijder – vrij specifiek en je kunt een computer leren dat te herkennen. Deze methode wordt al toegepast bij het forensisch onderzoek en hielp om vast te stellen dat de argumenten niet deugden waarom de tekst die bekendstaat als Geheime Marcus vals was (wat niet wil zeggen dat de tekst echt is).

Lees verder “MoM | Paleografie” →

De koperen rol

On door Jona LenderinginArcheologie, Geschiedenis, Jodendom, Midden-Oosten, Oudheid, Religie5 reacties
Deel van de Koperen Rol (Jordan Museum, Amman)

Er zijn allerlei antieke voorwerpen waarvan we niet weten wat ze zijn. De metalen dodecaëders in diverse Romeinse musea zijn een voorbeeld: niemand die weet waartoe ze hebben gediend. Er is de Bagdad-batterij, die misschien werkelijk een batterij is geweest en misschien iets heel anders. En onder de Dode Zee-rollen is de Koperen Rol die, ooit opgegraven in Grot 3 van Qumran, momenteel is te zien in het Jordan Museum in Amman. Als u er een indruk van wil krijgen hoeft u overigens niet verder te reizen dan Parijs, want er is een goede kopie in het Louvre.

Die heeft het voordeel dat de drie koperplaten waar het om gaat nog heel zijn. De originelen waren opgerold en moesten worden opengeknipt om ze leesbaar te maken. Zie hierboven: een groen uitgeslagen strook koper met letters die weliswaar Hebreeuws zijn maar niet lijken op de soepele kopiïstenhandschriften waarmee de andere teksten op perkament of leer zijn geschreven. Dat maakt het moeilijk de tekst te dateren door middel van vergelijking met de letters op andere rollen, een methode die bekendstaat als paleografie en uitgaat van het principe dat als handschriften op elkaar lijken, ze ook wel even oud zullen zijn. Het Hebreeuws is ook al anders dan dat van de andere Dode Zee-rollen (geschreven tussen 200 v.Chr. en 70 n.Chr.) en lijkt meer op dat van de Mishna. Die verzameling van rabbijnse wijsheid is samengesteld rond 200 n.Chr. op basis van oudere bronnen, zodat we met de datering nog geen stap verder zijn.

Lees verder “De koperen rol” →

Misverstand: Dode Zee-rollen

On door Jona LenderinginArcheologie, factcheck, Geschiedenis, Jodendom, Midden-Oosten, Oudheid, Religie, Romeinse Rijk11 reacties
Een commentaar op Jesaja (Jordan Museum, Amman)

Misverstand: De publicatie van de Dode Zee-rollen werd opzettelijk vertraagd

Zoals gezegd hebben de vroege joden en christenen beide een grote groep bronnen nagelaten. Ze zijn verzameld in de Bijbel, maar er is ooit meer geweest. Onder de Dode Zee-rollen, een enorme verzameling Joodse literatuur uit de periode van 200 v.Chr. tot 70 n.Chr., waren veel teksten die eeuwenlang vergeten zijn geweest. De herontdekking, tussen 1947 en 1956, heeft ons beeld van het jodendom uit de tijd waarin de tempel nog bestond, sterk veranderd. Door de oorlog van 1948 kon maar beperkt onderzoek worden gedaan, maar na afloop van het conflict maakte het Palestine Archaeological Museum in Oost-Jeruzalem een begin met een wetenschappelijke verkenning van het gebied waar de rollen waren gevonden, de ruïneheuvel Qumran. De onderzoekers vonden zo’n 700 perkamentfragmenten, waarvan men aannam dat ze behoorden tot niet minder dan zeventig teksten. Toen moest de “vierde grot” nog worden ontdekt, waarin 15 000 snippers lagen.

Dit was teveel om door één museum te worden uitgegeven, maar de Vaticaanse Bibliotheek en instellingen in Chicago, Heidelberg, Manchester, Montreal, New York en Oxford sprongen bij. Het is bij zulke projecten gebruikelijk dat de betrokken instituten het salaris van de gedetacheerde onderzoekers betalen en in ruil daarvoor het auteursrecht op de wetenschappelijke publicatie krijgen. Het materiaal ligt tijdens het onderzoek onder embargo.

Lees verder “Misverstand: Dode Zee-rollen” →

Financieel wanbeleid (uiteraard papyrologie)

On door Jona LenderinginArcheologie, Bijbel, Geschiedenis, Midden-Oosten, Oudheid, Pseudowetenschap, Verbijstering, Wetenschap8 reacties
Dans om het gouden kalf (Lange Niezel 25, Amsterdam)

Wat kost een papyrus? Dat is niet zo een-twee-drie te zeggen omdat ze vaak onderhands worden geveild. De Sapfo-papyri zijn bijvoorbeeld door een onbekende eigenaar via een in zeer beperkte oplage verspreide catalogus aangeboden aan een zeer beperkt aantal onbekende geïnteresseerden. Welke prijzen gevraagd en geboden zijn, is onbekend en of ze bij die gelegenheid ook werkelijk zijn verkocht, is bij mijn weten eveneens onbekend. Uiteraard is een besloten veiling, buiten de openbaarheid, de koninklijke weg voor wie een vervalsing heeft aan te bieden.

Ondanks het schimmige karakter van deze handel, zijn er wel een paar dingen te zeggen. Grote snippers leveren meer op dan kleine. Helder geschreven fragmenten zijn geliefder dan fragmenten die speciale belichting vergen. Literaire teksten schuiven meer dan administratieve – en dat is natuurlijk zeer tot genoegen van vervalsers, want administratieve teksten zijn vaak opgesteld in lastig te imiteren cursiefsschriften terwijl literaire teksten in eenvoudiger te vervalsen blokletters zijn geschreven (“uncialen”). De hoogste tarieven zijn voor Bijbelteksten. Een snipper van de Dode Zee-rollen kost al snel een miljoen dollar.

Lees verder “Financieel wanbeleid (uiteraard papyrologie)” →

Uitnodiging

On door Jona LenderinginGeschiedenis, humaniora, Oudheid, Pseudowetenschap, Wetenschap, Wetenschapscommunicatie12 reacties

Op woensdag 19 september 2012 brak mijn klomp. De Volkskrant publiceerde een artikel dat er een aanwijzing zou zijn dat Jezus wel degelijk getrouwd was geweest. Een onderzoekster van de Harvarduniversiteit had een papyrussnipper ontdekt waarop zoiets te lezen stond. “Jarenlang drukte de katholieke kerk de geruchten de kop in dat Jezus Christus een vrouw had.”

Dat grote boze Vaticaan toch. De vanzelfsprekende boosdoener in elke complottheorie. Het is maar wat je goede journalistiek noemt.

Ik schreef die dag dit blogstukje over dat zogenaamde Evangelie van de Vrouw van Jezus. Enkele dagen later maakte de Belgische oudheidkundige Leo Depuydt duidelijk dat het een vervalsing moest zijn – het was slecht Koptisch – en drie weken later was de vervalsing definitief ontmaskerd. De maker had namelijk een zetfout overgenomen uit een tekstuitgave van het Evangelie van Thomas.

En toen kwam de optater. Harvard opperde dat het lab duidelijkheid zou verschaffen. Beng.

Lees verder “Uitnodiging” →

Nog meer valse Dode Zee-rollen

On door Jona LenderinginGeschiedenis, humaniora, Midden-Oosten, Oudheid15 reacties
Grot 4 uit Qumran, waar duizenden snippers van de Dode Zee-rollen zijn gevonden

Het is weer zo ver: vervalste antieke teksten! En u weet, zonder provenance is een snipper papyrus of een perkamentfragment van nul en generlei waarde. De vervalser die oud papyrus gebruikt (te koop op eBay), de receptuur van antieke inkt benut en geen scherp schrijfmateriaal gebruikt, is in het lab onherkenbaar. Misschien dat ramanspectroscopie in de toekomst iets zal opleveren, maar zelfs dan moet de vindplaats bekend zijn.

Het gaat dan ook altijd fout. Evangelie van de Vrouw van Jezus? Vals, ondanks rookgordijnen uit Harvard. Artemidorospapyrus? Vals, daar verandert de prijs van bijna drie miljoen euro niks aan. Vijf Dode Zee-rol-fragmenten in de Greencollectie? Vals. Er is onduidelijkheid over de Sapfo-papyri, maar dat er drie provenances zijn genoemd en is geschermd met een niet-bestaande authenticatiemethode, doet het ergste vrezen. En dan zijn er nog de Dode Zee-rol-fragmenten uit de Schøyen-collectie, waarvan al in 2013, toen ik mijn boek Israël verdeeld schreef, werd vermoed dat ze materiaal vals waren.

Lees verder “Nog meer valse Dode Zee-rollen” →

Valse Dode Zee-rollen (vervolg)

On door Jona LenderinginBijbel, Geschiedenis, Jodendom, Midden-Oosten, Oudheid24 reacties

https://wp.me/p1HkCZ-bFe

Een commentaar op Jesaja: een (wel echt) fragment van een Dode Zee-rol, nu in het Jordan Museum in Amman.

Ik heb het al wel vaker verteld maar het kan geen kwaad het nog eens te vertellen: het is niet moeilijk een “antieke” tekst te maken die wetenschappers niet als vals kunnen herkennen. Je koopt op eBay wat oud papyrus of perkament, zodat een koolstofdatering uitwijst dat het materiaal antiek is. Daarna maak je inkt volgens het antieke recept – een mengsel van Arabische gom en roet – zodat een spectrometer niets vreemds herkent. Zolang je geen al te scherp schrijfmateriaal gebruikt, zal de elektronenmicroscoop de minuscule krasjes niet zien die duiden op recente schrijfactiviteit.

Met deze materialen schrijf je iets dat de aandacht niet trekt, bijvoorbeeld een al bekende tekst. Daar kun je dan geen miljoen dollar voor vragen, maar als je op een veilige manier tien keer honderdduizend dollar binnenhaalt, ben je evengoed miljonair. Tot slot heb je een sufferd nodig die het koopt. Bijvoorbeeld een vrome Amerikaanse miljonairsfamilie die een museum wil bouwen om het gelijk van de Bijbel te bewijzen. Ik heb het inderdaad over de Green Collection, waarover ik al eerder heb geschreven. Vorige week bleek dat de familie Green vervalste Dode Zee-rollen heeft aangekocht.

Lees verder “Valse Dode Zee-rollen (vervolg)” →

Vervalste Dode Zee-rol-fragmenten

On door Jona LenderinginArcheologie, Bijbel, Christendom, Geschiedenis, Jodendom, Midden-Oosten, Musea, Oudheid, Religie4 reacties
Twee snippers van de Dode Zee-rollen met daarop de tekst van Prediker (Jordan Museum, Amman). Om misverstanden te vermijden: deze fragmenten zijn afkomstig uit een gecontroleerde opgraving en hebben wetenschappelijk wél betekenis.

Het is al honderd keer gezegd: oude teksten hebben dan en slechts dan wetenschappelijk belang als ze afkomstig zijn uit een gecontroleerde opgraving. Een vervalsing is immers niet in het lab te herkennen, zoals elke student leert in zijn eerste jaar en de rest van de mensheid weet sinds het schandaal van het Evangelie van de Vrouw van Jezus.

Hoe belangrijk het is ook naar dit simpele inzicht te handelen, blijkt uit de gang van zaken rond de Green Collection, die op grote schaal gestolen oudheden opkocht voor een Bijbelmuseum in Washington (dat overigens afgelopen maand open ging). De verzamelaars, een rijke Amerikaanse familie met een christelijke achtergrond, kregen de FBI achter zich aan en hebben inmiddels ingestemd met een schikking voor het door hen gepleegde culturele misdrijf. Over enkele stukken die door de handen van deze verzamelaars zijn gegaan, heerst echter nog altijd onduidelijkheid.

Lees verder “Vervalste Dode Zee-rol-fragmenten” →