Laat ik eerlijk zijn: ik hink op twee gedachten over dit stukje. Ik wil uw aandacht vragen voor deze petitie tegen enkele veranderingen in het Nederlands Instituut voor het Nabije Oosten (het NINO) in Leiden. Dat heeft geen overdonderend groot budget en om dat wat te ontlasten, ligt er nu een plan om de boeken over te brengen naar de Leidse universiteitsbibliotheek en de kleitabletten (de grootste verzameling in Nederland) naar het Rijksmuseum van Oudheden. Dat betekent dat de zorg voor het materiaal verspreid raakt over verschillende instellingen en hoewel niemand twijfelt aan de goede bedoelingen van de betrokken partijen, is er geen garantie voor de toekomst.

“Maar zoiets leg je toch vast in een contract?” hoor ik u zeggen. Laat ik u dan verklappen dat een toezegging in de geesteswetenschappen weinig voorstelt. Om een persoonlijk voorbeeld te geven: ik had na mijn diensttijd de keuze tussen Maatschappijgeschiedenis in Rotterdam en Oudheidkunde aan de Amsterdamse VU en koos voor het laatste omdat werd toegezegd dat de colleges egyptologie, oud-oosterse archeologie en hittitologie konden worden gevolgd aan de UvA. Ik was net verhuisd naar Amsterdam en was al begonnen studieschulden te maken, toen de UvA de betreffende afdelingen ophief. Het is maar één voorbeeld onder vele. Afspraken zijn in de geesteswetenschappen zelden bindend.

Systematische sloop

De bezorgdheid van de NINO-mensen is daarom gerechtvaardigd. U leest er in het Leidse universiteitsblad Mare en in het NRC Handelsblad meer over en ik verwijs nog een keer naar de petitie. Als de in Mare en het Handelsblad genoemde argumenten u niet overtuigen, laat het dan het volgende zijn: het is in de afgelopen dertig, veertig jaar in de humaniora zelden gebeurd dat een reorganisatie in de geesteswetenschappen goed uitpakte. De opheffingen aan de UvA die ik in de vorige alinea noemde, zijn alleen maar het oudste voorbeeld dat ik kan geven uit persoonlijke ervaring, maar het gaat elk jaar op een of twee plaatsen verkeerd. Voor volgend jaar worden problemen voorzien bij de UvA- en RUG-bibliotheken. De sloop van de geesteswetenschappen verloopt systematisch.

Dat moet u letterlijk nemen. De sloop komt niet door incidenten hier of daar, maar vloeit voort uit de structuur van de wetenschap. Die is namelijk niet georganiseerd om zoveel mogelijk mensen zo snel mogelijk te voorzien van zo adequaat mogelijke informatie, maar is georganiseerd langs financiële lijnen. Zie nog even mijn stuk van gisteren voor het grote plaatje. Omdat de kaalslag voortkomt uit het wetenschappelijk bedrijf zélf en dus door zal gaan, heeft elke verandering het nadeel van de twijfel. Tekenen dus, die petitie.

Waar de klappen vallen

Maar nu mijn tweede gedachte. Als je als geesteswetenschapper weet dat de structuur van de wetenschap ertoe leidt dat de klappen altijd in jouw hoek vallen, dan maak je toch een plan om je te verzetten? Maar het is er niet. Ik vraag weleens waarom en krijg dan antwoorden waaruit vooral defaitisme en wantrouwen tegen collega-instituten blijkt. Het ontbreekt aan esprit de corps. Sterker, ik heb de indruk dat de diverse specialisten niet in de gaten hebben dat ze deel uitmaken van hetzelfde corps.

Ik vermoed bijvoorbeeld dat weinig ondertekenaars van de NINO-petitie (die u dus daar kunt ondertekenen) iets hebben gedaan voor de bibliotheek van het Augustijns Instituut (AI) in Eindhoven, een in Nederland unieke collectie over het vroege christendom. De recente sluiting daarvan dupeert niet slechts degenen met belangstelling voor Augustinus, maar iedereen die zich bezighoudt met de Late Oudheid. Dat raakt ook de NINO-mensen, want wie zich bezighoudt met bijvoorbeeld manicheïsme, kan nu niet langer terecht in Eindhoven en zal naar Leuven moeten. U moet die petitie tekenen, maar wat écht moet gebeuren is dat de oudheidkundigen voor elkaar leren opkomen en zo de systematiek breken – of, als dat niet lukt: temperen – waardoor hun vakgebied wordt gesloopt.

Doe iets!

Idealiter richten we nog vandaag “Scholarship in Transition” op om het al zo lang zo schadelijke systeem te veranderen. Ik zie het echter niet gebeuren. Er is teveel defaitisme. Maar als dat dan niet gaat, committeer je dan aan elkaar, zodat als één oudheidkundig instituut wordt bedreigd, iedereen in het geweer komt. Dat maak je verweer sterker.

Los daarvan betekent samenwerking dat je van elkaar kunt leren. En dat brengt me terug bij het NINO, dat in feite al zo’n samenwerkingsverband is en daarom misschien beter intact kan blijven.

Kortom, ik hink op twee gedachten: enerzijds zie ik liever geen al te grote veranderingen in het NINO of welke andere instelling dan ook, anderzijds begint het me te storen dat ons letterenliefhebbers elk jaar wordt verzocht verontwaardigd te zijn om de sluiting van deze of gene instelling, terwijl de mensen aan de universiteiten zichzelf niet verdedigen. Als je woont in een stad vol fietsendieven en weigert een slot te kopen, kun je niet op sympathie blijven rekenen als je fiets voor de zoveelste keer weg is.

En toch

Ondanks het feit dat ik op twee gedachten hink, adviseer ik u toch deze petitie te tekenen. Het NINO doet namelijk erg goede dingen. Die zal ik niet allemaal opsommen, maar één ervan kan niet vaak genoeg onder de aandacht worden gebracht en dat is de uitgave van Ups and Downs at Kanesh, een van de belangrijkste oudheidkundige boeken uit de afgelopen kwart eeuw. De auteurs droegen bij aan de oplossing van een van de fundamenteelste oudheidkundige problemen en wisten heel goed dat je de publicatie van iets zó belangrijks moest neerleggen bij het NINO.

Ik heb dat probleem hier al uitgelegd: we willen niet alleen data hebben maar willen die ook verklaren. Dat veronderstelt dat je de volgorde kent en daarmee is chronologie voor de oudheidkunde even fundamenteel als bijvoorbeeld elementaire deeltjes voor de natuurwetenschappen. Het probleem is nu dat we voor de Mesopotamische Midden-Bronstijd wél een onderling samenhangend “blok” van informatie hebben maar dat dit tot voor kort door een kloof van onbekende breedte was gescheiden van de dingen die we wel konden dateren.

Nu is er vlakbij het Turkse Kayseri een opgraving, Kültepe, waar zeventig archieven zijn gevonden met 23.000 merendeels Assyrische kleitabletten (zoals). Die zijn gedateerd aan de hand van de zogeheten limmu, een functionaris die zijn naam gaf aan een bepaald jaar. Zo heette ons jaar 840/839 v.Chr. “Toen Resafa’s gouverneur Šamaš-abua limmu was”. Het interessante is nu dat Kültepe op een bepaald moment is verbrand en herbouwd, waarbij hout is gebruikt dat dendrochronologisch valt te dateren. Daarmee werd de brandlaag een vast punt om een lange reeks limmu-tabletten aan op te hangen.

Ook al bleek de definitieve oplossing nog nét niet gevonden, dit was wel de doorbraak die de oplossing van een fundamenteel probleem binnen handbereik bracht. Ups and Downs at Kanesh had, in combinatie met het werk van enkele geleerden die er later nog naar keken, een plek verdiend in alle kranten. De redacties vonden de materie echter te technisch, ook al is die niet complexer dan het fundamentele deeltjesonderzoek waar u elke maand wel ergens van kunt genieten.

Wat ik maar zeggen wil: er valt best het een en ander aan te merken over de willoosheid waarmee de geesteswetenschappen zich naar de slachtbank laten leiden. Maar veranderingen in de humaniora zijn zelden verbeteringen en het NINO doet en publiceert belangrijk onderzoek. U moet gewoon deze petitie tekenen.

Naschrift

Er kwamen een paar reacties binnen die ik heb moeten weg halen. Discussie gaat op slot. Conclusie is wel dat de humaniora kunnen rekenen op grote betrokkenheid.