Dit is een leuk portret van Titus, die in 79 na Chr. zijn vader Vespasianus opvolgde als keizer van het Romeinse Rijk. Het voorwerp komt uit de Griekse stad Smyrna, het huidige Izmir in West-Turkije, en is nu te zien in het Nationaal Archeologisch Museum in Athene.
En er is iets grappigs mee aan de hand. Het kapsel was in 79 uit de mode en de onderkaak is te smal. De verklaring is dat het eigenlijk helemaal geen portret is van Titus, maar van Caligula, die van 37 tot 41 keizer was. Ik stel me zo voor dat de mensen in Smyrna in 79 snel een portret van de nieuwe keizer nodig hadden en een oude buste die nog ergens op een zolder slingerde, hebben omgewerkt toen het model van de nieuwe vorst was ontvangen. Stevige lik verf erover en niemand die het ziet. Later zou er nog wel tijd zijn voor een beter portret. (Dit vertelt iets over het belang van de keizercultus en de ernst waarmee de Romeinen ermee omgingen.) Het “later” is er niet meer gekomen omdat Titus al na twee jaar overleed.
Er is nog een tweede aspect waar ik de aandacht op wil vestigen. In 1920 werd in het verdrag van Sèvres, waarin het Ottomaanse Rijk werd geliquideerd, Smyrna toegewezen aan de Grieken, samen met nog wat andere delen in het westen van wat nu Turkije heet. De Italianen en Russen kregen ook het een en ander; de Fransen werden erkend in Syrië en Libanon; de Engelsen hielpen zich aan de bezette gebieden in Cyprus, Egypte, Palestina, Transjordanië en Irak; de Arabieren en Koerden kregen eigen staten. Die Koerdische staat is, zoals u weet, een nog steeds oningeloste belofte; het Arabische koninkrijk kwam door een interne coup in handen van de Saoedi’s.
Niet alle partijen waren even gelukkig met de overeenkomst. Mustafa Kemal Pasha – de latere Atatürk – kwam vanuit Centraal-Anatolië in opstand tegen een sultan die dit akkoord weliswaar niet had getekend maar ook niet had weten te vermijden, en de Grieken wilden vooral Constantinopel (want, want) en rukten in die richting op. Ze werden verslagen door de Turkse generaals Inönü en Kemal, die daarmee de grondslagen legden voor het moderne Turkije. Voor de Grieken nog erger was dat ze hun steden ten oosten van de Egeïsche Zee kwijtraakten. Smyrna werd in september 1922 verwoest en de bevolking vluchtte naar het westen. Zoals ik zojuist speculeerde over een beeldhouwersatelier met haast, zo stel ik me zo voor dat een van de ballingen dit portret heeft meegenomen naar Athene.
Om niet helemaal in mineur te eindigen: de ballingen namen ook hun muziek mee. Ik blogde al eens over de Misrlou en als u nog niet weet wat ik daarmee bedoel, moet u dat stukje nog eens lezen want – al zeg ik het zelf – het is een van de aardigste stukjes die ik ooit schreef.
[Dit was de 217e aflevering in mijn reeks museumstukken; een overzicht is hier.]
Jona
Excuses voor het mugge(n)ziften:
De Grieken rukten in 1920 op naar Ankara, dat ze tot op 40 km naderden, waarna Ataturk ze terug dreef tot hun uitgangspositie in Smyrna
Het portret heeft dan een damnatio memoriae van Caligula overleefd en zich weten schuil te houden tijdens de regeringen van Claudius, Nero en Vespasianus. Dat is inderdaad een leuk gegeven dat vragen oproept die waarschijnlijk nooit beantwoord kunnenworden dan met fantasie. Ervan uitgaande dat er een damnatio memoriae van Caligula plaatsvond: wie heeft het beeld al die tijd bewaard? En waarom?
Ik kom ook niet verder dan “het lag op zolder”. Het was in elk geval niet vergeten.