Ik had u al gezegd dat het Archeologisch Museum in Zagreb zo mooi is, dus dat hoef ik hier niet te herhalen, en anders leest u het maar hier. Ook het bovenstaande bronzen beeldje, waarvan ik helaas alleen een onscherpe foto kon maken, is er te zien. Het is gevonden in Konjic en dat alleen al vertelt een verhaal, want dat ligt hartje Bosnië, halverwege Sarajevo en Mostar. De aanwezigheid van dit voorwerp in de hoofdstad van Kroatië herinnert aan de tijd waarin Joegoslavië nog bestond.

Niet minder interessant is wat het voorstelt. Dit is namelijk een inheemse kopie van een van de allerberoemdste beelden uit de Oudheid, de Afrodite van Knidos. Dat beeld is in de vierde eeuw v.Chr. gemaakt door Praxiteles en vormde destijds een schandaal: de Grieken waren gewend aan mannelijk naakt en nu presenteerde de kunstenaar een vrouw zonder kleren. Minstens zo erg was dat de preutsheid alleen maar schijn was. De handen accentueren immers precies die delen van het lichaam die ze lijken te bedekken. Dat is niet alleen een hedendaagse interpretatie, we hebben antieke bronnen die ook de aandacht vestigen op het erotische karakter van dit beeld (zoals). Hieronder heeft u een Romeinse adaptatie van Praxiteles’ beeld.

Hoerig? Misschien. Het model zou een van de bekendste prostituees uit die tijd zijn geweest, Fryne. Ik wijs er overigens op dat “hoer” en “prostituee” eigenlijk te platte vertalingen zijn van het Griekse hetaire, dat ook zoiets kan betekenen als “gezelschapsdame”. In dit geval lijkt de erotische component echter nadrukkelijk aanwezig, dus “prostituee” is niet de slechtste vertaling. Misschien is “playmate”, omdat het wat minder vulgair is, iets beter, maar dat heeft weer zo’n vermoeiend o-la-la-gehalte.

Ik heb over het vertaalprobleem weleens geblogd en laat het, interessant als het is, nu verder rusten. Minstens zo interessant zijn namelijk de datering, de vindplaats en de makelij. Het dateert uit de tweede eeuw vóór Christus en is gevonden in het gebied van een Illyrisch-Keltische stam, de Iapodes. Het beeldje lijkt te zijn gemaakt door een lokale smid.

Hoe heeft die het voorbeeld gekend? Zag hij ooit een kopie in een Griekse stad? Wat bewoog hem het na te maken? Erotische aantrekkingskracht lijkt op het eerste gezicht een redelijke aanname, maar dan neem je aan dat een sexy uitstraling iets universeels is, en dat lijkt me eerlijk gezegd lastig te verdedigen. Het Italiaanse schoonheidsideaal (blond, blond, blond) is bijvoorbeeld al anders dan dat in noordwest Europa. Over de vraag of iemand iets erotisch heeft gezien in een welbeschouwd niet goed gelijkend bronzen beeldje, zullen we het dan maar niet hebben.

Nog een andere vraag: hoe rijmden de Grieken het erotische karakter van dit beeld met het gegeven dat het een godin voorstelde? Het antwoord “hé, het stelt een liefdesgodin voor!” is wat onbevredigend omdat Afrodite lange tijd gekleed afgebeeld is geweest. Wat is er veranderd in de dagen van Praxiteles? En opnieuw: stonden de religieuze noties van de Iapodische edelsmid hem toe te doen wat Praxiteles had gedaan?

Dat waren zes vragen. De eerste twee zijn triviaal. De volgende vierde niet. En in elk geval ik heb geen begin van een antwoord.

[Dit was de 239/240e aflevering in mijn reeks museumstukken; een overzicht is hier.]