Het lijp kijkende heerschap hierboven is de god Bes. Het reliëf is te zien in het zuiden van Turkije op een plek die ter plaatse bekendstaat als Karatepe, maar die, omdat in Turkije vrijwel ieder dorp Karatepe (“zwarte heuvel”) heet, door archeologen meestal wordt aangeduid als Aslantaş, “leeuwensteen”. In de Oudheid noemden de Neo-Hittitische bewoners de stad Azitawataya.
Het natuurstenen reliëf bewaakt een van de stadspoorten en is gemaakt tegen het einde van de achtste eeuw v.Chr. In Griekenland zongen barden de epen van Homeros en Hesiodos, in Juda zette men zich schrap voor de strijd tegen de Assyriërs en in onze contreien doken op dat moment ongeveer de eerste ijzeren voorwerpen op.
De vindplaats is opmerkelijk want Bes geldt als een Egyptische god, hoewel hij tegen het einde van de achtste eeuw in dat land geen tempels bezat. (Daarna vermoedelijk ook niet, trouwens. Ik ken ze althans niet.) Hij werd echter al eeuwen vereerd, maar deze kobold – anders kan ik het niet noemen – behoorde vooral tot de volkscultus.
Bes was een zogeheten “apotropaeïsche” god, wat wil zeggen dat hij het kwaad afweerde. Hij nam het vooral op voor zwangere vrouwen, maar streed ook tegen wilde dieren en het is natuurlijk geen toeval dat hij in Aslantaş de wacht hield bij de poort, waar hij vijandige krachten buiten moest houden.
Om het schrikeffect te vergroten, werd Bes frontaal afgebeeld, wat noch in de Egyptische, noch in de Neo-Hittitische kunst gebruikelijk was. Soms werd hij weergegeven terwijl hij aan het dansen was. Het Allard Pierson-museum bezit zo’n reliëf, waarop het hierboven ook al vrij groot afgebeelde geslachtsdeel zó omvangrijk is dat het absurd wordt. Schuine humor was de ouden niet vreemd.
Bes wordt verder afgebeeld met kromme ledematen, een te groot hoofd, puilogen, een verenkroon en soms een dolk. Niet op ons Neo-Hittitische reliëf te zien zijn de leeuwenmanen, de dierenstaart en de uitgestoken tong, maar daar staat dan weer tegenover dat ’ie op de schouders twee aapjes meedraagt.
[Ik schrijf dit omdat dit de laatste week is waarin u in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden kunt naar de expositie “Goden van Egypte”. Het Allard Pierson-museum in Amsterdam heeft een speciale Bes-tentoonstelling in voorbereiding.]
Bes was inderdaad goed vertegenwoordigd op de Egyptische goden-tentoonstelling. Ik vond het prachtig, een aanrader!
Volgens mij is de dierenstaart best te zien: het is het lange ding tussen de benen dat duidelijk begint aan de achterkant van het lijf, omdat het kleine ding duidelijk begint aan de voorkant, boven de onderste plooi.
Ik weet niet zeker of het edel goddelijk deel zo groot is afgebeeld. Mogelijk wordt het verward met een eventuele staart, die vanachter bovenbeen/bil tevoorschijn komt, terwijl de penis ervoor onderaan de buikplooi hangt.
Zijn twee begeleiders hebben in ieder geval flinke staarten. Wikipedia geeft een afbeelding van Bes uit het Louvre met zig-zag staart en google- afbeeldingen geeft ook enkele exemplaren.
‘Mogelijk wordt het verward met een eventuele staart, die vanachter bovenbeen/bil tevoorschijn komt, terwijl de penis ervoor onderaan de buikplooi hangt.’
Goede observatie. Eigenlijk heeft Bes een kleintje…
@rob: ik vermoed gewoon gemiddeld,vraag het een vrouw.
Maar kobold? Lijp? Het is gewoon een prima reliëf, da’s al.
En een stel goedaardige ogen, fraai uitgebeeld!
Overigens herbergt het British Museum de z.g Oxus-schat uit het Achaemenidische rijk. Eén van de voorwepen uit die schat is een door een vierspan getrokken strijdwagen met menner en ‘passagier’, alles uit goud. Voor op de strijdwagen staat het hoofd van Bes afgebeeld. Weliswaar is Egypte een tijd deel geweest van het Achaemenidische rijk, maar het geheel lijkt toch meer op een centraal-Aziatisch voorwerp (niet zo gek voor een ‘Oxus-voorwerp’, natuurlijk) dan op een Egyptisch.
Bij de tentoonstelling in Assen over Nubie is er tot en met 5 mei ook nog een beeldje te zien waarop deze God te zien is. Dat beeldje is ook te zien op mijn blog waar ik een tijd geleden over deze tentoonstelling schreef:
https://ppsimons.com/2019/01/19/nubie/
Ik heb de indruk dat die dolk van de Hellenistische Bes eerder een offermes of een beulsmes is dan een dolkzwaard, ondanks de krijgshaftige wapenrusting en ovalen schild die hij soms ook als attributen krijgt. Dus meer de overwinnaar die gevangen vijanden executeert dan de strijder die vijanden bevecht, zoals dat ook bij sommige Egyptische keizerbeeldjes te zien is (alleen heeft die keizer nooit een schild). Misschien een Egyptische traditie, de rituele terechtstelling door de heerser van gevangen genomen vijandelijke krijgers?