In een poort in het Kruisvaarderskasteel dat boven de Libanese stad Tripoli uittorent, staan enkele grauwe Romeinse sarcofagen opgesteld. Ik hoorde dat ze van de Akkarvlakte komen. Ik weet niet hoe ze er zijn gekomen en kan ze niet preciezer dateren dan in de eerste drie eeuwen van onze jaartelling, maar ik weet toevallig wel dat plunderaars de bovenstaande sarcofaag hebben beschadigd door te proberen met een slijptol de zes afbeeldingen los te maken van de rest van de lijkkist.
Met hun flaporen, grijnslach en gestileerde kapsel ogen de mensen wat klungelig geportretteerd. Ik had nog nooit zoiets gezien. Dat wil zeggen: op een Romeinse sarcofaag. Maar zó vreemd zijn deze portretjes niet: ze lijken te staan in een oudere traditie, zoals u hieronder ziet.
Dit mombakkes stamt uit de late zesde eeuw v.Chr. en komt uit Motya, een Fenicische stad op een eilandje voor de westkust van Sicilië. Van dit soort terracotta maskertjes hebben archeologen er tientallen, misschien wel honderden gevonden. Er is wel aangenomen dat ze zijn geïnspireerd door Griekse (toneel)maskers, maar persoonlijk heb ik wat moeite met dat idee. Het helpt ook al niet dat we in het duister tasten over de functie van de Fenicische maskers, die overigens meestal te klein zijn om werkelijk te zijn gedragen en vaak verwrongen gelaatstrekken hebben. Misschien waren het symbolische bewakers van graven of dienden ze om kwaad af te weren. Misschien waren het kopieën van lijkmaskers of kopieën van de maskers die dansers droegen. Omdat er gaatjes in zitten, zullen ze wel opgehangen zijn geweest, maar waaraan, dat weten we weer niet.
Ik denk niet dat de maker van de bovenstaande sarcofaag een prutser was. De productie van Romeinse sarcofagen was namelijk in handen van ateliers die een naam hadden hoog te houden; als een leerling het niet kon, zou zijn meester zorgen voor een beter eindresultaat. Ik denk dat deze portretten zo zijn bedoeld. Of er artistieke continuïteit is van de maskertjes naar de sarcofaag, of dat de sarcofaagmaker aansluiting zocht – met andere woorden, of er sprake is geweest van invloed of van inspiratie –, ik zou het werkelijk niet weten. Maar de overeenkomst is frappant en ik weet dat Libanese archeologen ervan uitgaan dat het geen toeval is.
Een aardige parallel is overigens dit portret van Marcus Aurelius uit Avenches in het huidige Zwitserland, dat er op het eerste gezicht ook vreemd uitziet maar dat is gemaakt in een stijl die voortbouwt op die van de oude Kelten.
[Dit waren het 317e en 318e voorwerp in mijn reeks museumstukken; een overzicht is hier.]
Weet je, van mij mag je wel vaker naar Libanon gegaan. Dan worden we verwend met twee of drie stukjes per dag!
Ja! Op deze manier schiet piepen over veel werk en gedoe niet op. Was je niet met vakantie? (grijns emoticon)
Ja, da’s Jona’s manier van vakantie houden.😁
Wat een schitterend masker. Ik heb ook maskers gezien uit Zuid-Amerika en ook daar zitten prachtige exemplaren tussen!
Misschien de helft van het jaar in Libanon gaan wonen, en ons dan dagelijks van dit soort verrassingen voorzien 🙂
Tja, als dát zou kunnen…
Sorry maarreh.. ik zie nauwelijks stilistische gelijkenis..
Sarcofaag;amandelvormige ogen, ronde gezichten, haardracht, minieme glimlach (eigenlijk een streep)
Masker: geen ogen (en omgekeerde V-vormige openingen, spits en langwerpig gezicht, kaal, zeer duidelijke lach
Er lijkt me veel meer overeenkomst tussen je ook genoemde Keltische afbeeldingen (Glauberg museum herbergt er enkele; hoewel deze niet lachen) en de sarcofaag.
Is het wel een locaal product?
Dat beeld van Marcus Aurelius heeft wel wat trekken van Hadrianus. Kan het dat de maker een verband wilde leggen tussen beide keizers? Een Zeitgesicht?
We zijn wel een beetje verwend met Grieks/Romeinse kunst, zeker bij grafkisten: daarom lijkt dit vreemd. Maar dit zal een lokale kist geweest zijn, waar de onderbetaalde steenhouwer er ook nog iets van een afbeelding op moest zetten. Wist hij veel. Dus dat deed hij dan maar, al was hij daar niet voor opgeleid. Er was kennelijk geen geld voor een serieuze sarcofaag à la Romaine. Maar het is wel interessant om te zien dat dit kennelijk de ‘default mode’ was voor lokale artisans, als ze niet konden terugvallen op Grieks/Romeinse modellen. Het is uiteindelijk volkskunst, en dat maakt het dan weer interessant.
Ik voel me niet zo verwend door de Romeinse kunst, zeer veel Romeinse kunst is niet om aan te zien van lelijkheid. Het is niet zo overvloedig als die Romeinse troep, maar toch voel ik me meer verwend door de Fenicische kunst, van de ivoren meubelstukken uit Niniveh en de Fenicische zilverschalen uit Etrurië tot de krijgerbeeldjes uit de Balearen, het zijn allemaal sublieme kunstwerkjes die ik graag in huis had staan.
Het is wel jammer dat we van dit ondernemende en innovatieve handelsvolk nog maar zo weinig weten, en dat bewaard gebleven teksten hoofdzakelijk zijn geschreven door volken als de Grieken en de Romeinen, die de Puniërs wantrouwden.