[De Excerpta Valesiana zijn twee korte historiografische teksten. De eerste gaat over Constantijn de Grote en de tweede over Italië in de late vijfde en vroege zesde eeuw. Hierin is ook een overzicht van de regering van de laatste West-Romeinse keizer: een jongen die eigenlijk de trotse naam Romulus droeg maar de bijnaam Augustulus kreeg, “het keizertje”. Hoe onbeduidend Romulus Augustulus was, blijkt uit het feit dat hij niet werd vermoord maar afgezet.]
***
Tijdens de regering van [de Oost-Romeinse] keizer Zeno in Constantinopel kwam de patriciër Nepos naar de haven van de stad Rome en zette [de daar verblijvende West-Romeinse keizer] Glycerius af, die werd benoemd tot bisschop. Nepos zelf werd in Rome erkend als keizer en trok snel verder naar Ravenna.
Hij werd echter gevolgd door het leger van de patriciër Orestes. Uit angst voor een aanval ging Nepos aan boord van een schip en vluchtte naar Salona, waar hij vijf jaar bleef. Later zou hij door zijn eigen mannen worden gedood.
Nadat Nepos Rome had verlaten, was Augustulus daar tot keizer gemaakt. … Hij was, voordat hij de troon besteeg, door zijn ouders “Romulus” genoemd en dankte de troon aan zijn vader de patriciër Orestes.
Hierop verscheen Odoacer met een leger van Sciri en hij ruimde bij Placentia de patriciër Orestes uit de weg en daarna diens broer Paulus in het Pijnbomenwoud bij de haven van Ravenna. Nadat hij ook Ravenna had ingenomen, zette hij Augustulus af, maar uit medelijden met zijn jeugd liet hij hem in leven, ja, omdat het een mooie knaap was schonk hij hem een pensioen van 6000 goudstukken en stuurde hem naar Campanië, om daar als vrij man te blijven wonen met zijn familieleden.
***
[Odoacer lijkt Romulus Augustulus op 4 september 476 te hebben afgezet: het schlemielige einde van het West-Romeinse Rijk. Zelf kwam Odoacer ook gewelddadig aan zijn einde.]
Het keizertje schijnt nog een flinke tijd en hopelijk gelukkig te hebben geleefd.
Ja, dat hij zo onbeduidend was dat hij niet werd vermoord zal hij niet erg gevonden hebben.
Als ik het goed begrijp overleefde Nepos het keizerschap van Romulus Augustulus, zij het in ballingschap in Dalmatië. Bleef hij gedurende deze jaren ook het keizerschap claimen?
Ja, dat deed hij.
Het was natuurlijk niet echt een ballingschap: sinds 468 was Nepos al de ‘magister militum Dalmatiae’, in de praktijk de heerser over dat gebied en een machtig man, ‘well connected’ met de families van eerdere keizers. Hij werd ook door de Oost-Romeinse keizer Zeno erkend als keizer van het Westen. Het feit dat Dalmatië een bufferstaat vormde tussen Byzantium en de westelijke invallen zal zeker daarbij hebben geholpen.
Dus Julius Nepos zou als laatste West-Romeinse keizer kunnen gelden? Of op zijn minst de laatste met enigszins fysiek uitdraagbare macht? Interessant!
Het is maar hoe je het ziet. In de vijfde eeuw zijn West-Romeinse keizers vaak niet meer dan marionetten: vaak kinderen, die een totaal afgezonderd leven leidden in weelde en protocol. De echte macht lag bij legerleiders die vaak ook nog eens met elkaar in de clinch lagen — een soort condottieri. Nepos behoorde ook tot die groep, maar kennelijk vond hij zichzelf chique genoeg om ook de keizerstitel te claimen. Meer was het niet meer.
“Dus Julius Nepos zou als laatste West-Romeinse keizer kunnen gelden?”
Ja, nee. In het gebied rond Soissons hield Syagrius het nog wat langer vol. Maar hij noemde zich geen keizer. Zie verder wat TheoJ schrijft.
We zouden ook Justinus II de laatste West-Romeinse keizer kunnen noemen, want hij heeft nog een paar jaar over Italië geheerst.
U zegt het al. Syagrius was geen keizer maar slechts een lokale heerser. Geen idee waarom die in het rijtje van keizers zou passen.
Justinus II is een Oost-Romeins keizer dus ik begrijp niet waarom u deze man hier noemt. Het laatste deel van Italië dat vanuit Constantinopel werd bestuurd was dacht ik Bari dat in 1071 door de Normandiërs veroverd werd – de laatste keizer zou dus Romanos IV Diogenes zijn. Maar goed.
Nepos was de laatste heerser die als West-Romeins keizer genoemd kan worden, omdat hij het ambt tot in 480 droeg. Dat dit verder weinig voorstelde was allen toen ook al duidelijk.
Er kan gespeculeerd worden over wat er gebeurd zou zijn als Nepos’ expeditie in 480 onverhoopt toch tot een machtsovername in Ravenna had geleid. Zeno was nog jaren druk met een rebellie en zou waarschijnlijk niets hebben kunnen doen als hij dat al gewild had. Hij rekende zelf met Odoacar af door in 488 een lastige generaal naar Italië te sturen. Deze Theodorik Amaling sloeg Odoacar later bij een banket bijkans doormidden, maar dan is Zeno ook alweer jaren dood.
“ik begrijp niet waarom u deze man hier noemt”
Ik meen mij te herinneren dat Italië nooit tot het Oost-Romeinse Rijk heeft behoord – iig niet volgens Romeinen (inclusief zij die nog wel eens ten onrechte Byzantijnen worden genoemd).
Geert, Nepos was de laatste die bij zijn dood officieel keizer was, terwijl Glycerius en Romulus natuurlijk nog langer leefden (van Romulus horen we nog dat hij in 507 een pensioen geniet), maar zij waren officieel afgetreden.
“bij zijn dood officieel”
En welke autoriteit had de bevoegdheid dit officieel te maken?
Het was bv. in het Romeinse Rijk geen usance dat de keizer te Constantinopel officiële verklaringen uitgaf wie zich verder nog wel of niet keizer mocht noemen.
Dit laat mij vermoeden dat u zichzelf die autoriteit hebt aangemeten ….
Nepos mocht ook blijven zitten omdat Zeno zelf in een machtsstrijd verwikkeld was. Nepos bereidde wel degelijk een invasie van Italië voor om Odoacar te verdrijven. Hij werd door zijn eigen mannen gedood, volgens sommige bronnen onder leiding van bisschop Glyceirius, inderdaad, de in 474 afgezette voorganger.
Ooit op de middelbare school heb ik een toneelvoorstelling ‘Romulus de Grote’ gezien. Dat ging over deze keizer.
Friedrich Dürrenmatt. Erg grappig stuk, weinig historisch correct.
Maar wel noemde Dürremat hem de Grote, waarom ook weer?
Paulus het pijnbomenwoud? Hier loopt iets niet goed?
Was die Orestes niet ooit persoonlijk secretaris van Attila geweest? Of ben ik nu in de war?
Maar zo ja, mooi zootje daar. 😉
Is Sciri een Germaanse stam of gewoon een ander woord voor Skythen? Dat was bij de Romeinen tenslotte een verzamelnaam voor zo’n beetje alles wat te paard op hen af kwam denderen.
De Sciri waren vermoedelijk inderdaad Germanen. Hun stamnaam zou in het Engelse woord shire, ofwel ‘gouw’, terug te vinden zijn.
Sciren worden genoemd met Herulen en waren waarschijnlijk een oost-Germaanse groep uit de buurt van Denemarken. Overigens dienden deze Sciren gewoon in wat er nog restte van het West-Romeinse Rijk. Odoacar kreeg ze achter zich toen een toezegging van land in Italië werd ingetrokken.
Dat tekstuele geneuzel van mij mag je na correctie wel weggooien hoor. Het leidt alleen maar af van inhoudelijk interessante bijdragen.
U zou dergelijke reacties ook kunnen overslaan.
Ik vind het wel aardig te documenteren dat we er samen aan werken hier iets leuks van te maken.
De datum voor de ‘Val van het West-Romeinse Rijk’ kun je natuurlijk aan het afzetten van Flavius Romulus hangen, maar op zich was dat natuurlijk een non-event. De macht achter de troon was al uit handen van de keizers genomen toen Stilicho bijna een eeuw eerder aan de macht kwam. Na hem volgt een bijna ononderbroken lijn van Patriciërs – een soort van ‘strong men’ die soms Romein waren of soms niet, maar die machtiger waren dan de keizer op de troon.
Voor mij persoonlijk komt dat beruchte ‘einde’ al in 474. Ik leg even kort uit waarom – al is het die jaren een chaos die een langer verhaal verdient.
Ik geef u Gundobad, en het zou heel goed kunnen dat deze naam u niet bekend is. Zijn carrière is niet echt barbaars – hij was onder andere de opperbevelhebber in Gallië maar ook de zoon van de zus van Ricimer, de vorige ‘strong man’ in Rome. Als Ricimer de oorlog verklaart aan keizer Anthemius, kiest Gundobad de kant van Ricimer en samen met Odoacar en Ricimer veroveren ze Rome na een vreselijk beleg in 472. De plundering die dan volgt is zwaarder dan die van 420 en 455 (de Vandalen) maar blijkbaar lang niet zo bekend.
Nadat in dat zelfde jaar zowel Ricimer en diens kandidaat-keizer Olybrius binnen een paar weken na elkaar een natuurlijke dood sterven, is Gundobad de ‘strong man’ in Rome en hij plaatst in 473 ene Glycerius op de troon. De top is bereikt zou men kunnen zeggen.
Dan sterft Gundioc in 474. Dit is de koning van de Bourgondiërs, en de vader van Gundobad. En deze moet kiezen: de macht in Rome of de macht aan de Rhône? Hij kiest voor het laatste en verlaat Italië om nooit meer terug te keren. En dát is voor mij het echte einde van het West-Romeinse Rijk.
Epiloog:
Als ook keizer Leo in Constantinopel in 474 ook sterft stuurt zijn opvolger Zeno ene Nepos naar Italië, die zonder slag of stoot Glycerius kan afzetten – dezelfde Glycerius die hem later in 480 ten val zal brengen. Roerige tijden. Gundobad had het goed bekeken: hij regeerde met succes in Boergondië. Na de dood van Clovis in 511 zelfs met zegen van Constantinopel als meest prestigieuze koning in Gallië, tot zijn rustige dood in 516. Daarmee is hij de laatste overlevende geweest van alle hier genoemde personen.
“Voor mij persoonlijk komt dat beruchte ‘einde’ al in 474.”
Merkwaardig toch, om een gebeurtenis die ook toen al onbetekenend was, per se aan een jaar en het liefst aan een datum op te willen hangen. Ligt het buiten de verbeelding om te accepteren dat we niet (in wiskundige termen) met een discrete functie te maken hebben (met abrupte overgang van de ene situatie naar een totaal verschillende) maar met een continuüm?
“Ik leg even kort uit waarom – al is het die jaren een chaos die een langer verhaal verdient.”
Uw verhaal is bij lange na nog niet lang genoeg – vandaar dat ik voor een continuüm pleit. Dat maakt dan weer de vraag naar de laatste West-Romeinse keizer betekenisloos.
Mee eens. Het is denk ik de menselijke natuur dat we graag een datum willen horen. Romeinse Rijk – van wanneer tot wanneer ook al weer?
Continuïteit is er altijd. Ook dat is weer zoiets, we delen de geschiedenis is aan de hand van soms volkomen kunstmatige perioden die het voor ons weer gemakkelijk moeten maken. Maar voor de boer in zijn veld veranderde er tussen 450 en 550 niet heel erg veel.
Ik zie veel reacties op Geert’s terechte vraag en mijn constructief bedoelde antwoord die eindigen in bekvechten om een punt te scoren. Heren, dat is niet de bedoeling van dit blog?
On topic: het West-Romeinse rijk was al lang voor 400 bezig uit elkaar te vallen. Eén van de belangrijkste oorzaken was belastingdruk voor de lokale bevolking en geldontwaarding. Daarnaast waren sinds (ca) 200 lokale gemeenteraadsleden hoofdelijk verantwoordelijk voor de belastinginning — eerst was het een eer, later een gevreesde straf. Kortom: rond 400 was de middenklasse vernietigd, alleen de rijksten bleven over. Nog een paar epidemieën erbij en het plaatje is compleet.
Wie dan in naam keizer was doet er helemaal niet toe.
Vriendelijke groet, Theo Joppe
“het West-Romeinse rijk was al lang voor 400 bezig uit elkaar te vallen.”
Hoe wilt u dat onderbouwen? Die zgn. oorzaken speelden ook in het oostelijk deel van het rijk, maar dat hield nog duizend jaar stand. Hoe verklaart u dat eclatante verschil?
Er vallen nog veel meer oorzaken aan te wijzen voor de ’te voorspellen’ val van Rome. Klimaat, zich organiserende barbaren, falende erfopvolging, christendom – ik heb lijsten gezien tussen de 20 en 50 van die ‘redenen’. Feit blijft dat het allerminst ‘zeker’ is geweest dat het West-Romeinse rijk ten onder ging, en alleen ‘omgekeerde profeten’ met ’20-20 hindsight’ kunnen met zekerheid aanwijzen waarom het allemaal fout móest gaan, daarbij meestal het voortbestaan van de andere helft van het rijk negerend. .