Prachtig hè, dit mozaïek. Ik fotografeerde het in het museum in Kyrene in noordoostelijk Libië. Kijk eens hoe mooi het paard is en hoe schattig de hond. Het is een en al actie: de jager galoppeert naar huis, de deur staat al open, de boom strekt zich verwelkomend naar hem uit. De moedertijger heeft echter de achtervolging ingezet om de jachtbuit, haar jong, terug te krijgen. De plant tussen haar en de jager buigt naar links en voegt toe aan de dynamiek.
Vraag één: wat is dit van dier? Gestreept, dus een tijgerin. Maar tijgers komen niet voor in Afrika. Bovendien is dit dier grauw en zijn tijgers geelbruin. Luipaarden kwamen wel voor in Libië, maar die hebben een gevlekte huid en zijn ook al niet grauw. Ik houd het tot nader order op een tijgerin, maar voor wie verstand heeft van katachtigen staan de reageerpanelen open.
Mijn echte vraag is een ander. Wat stelt dit voor? Het mozaïek is gevonden in Kyrenes oostelijke basiliek, vijfde eeuw na Chr., en heeft dus een christelijk thema. Ik moest voor de interpretatie denken aan de onderstaande schildering, die ruwweg even oud is en gevonden in Viminacium, Servië. Opnieuw een jager die op de loop is voor een wild dier, dit keer een leeuw. Ik schreef er al eens over.
Deze afbeelding komt uit een graf dat ook is versierd met een christusmonogram, een tweetal pauwen, en een andere jager die probeert te ontkomen aan een achtervolger. Dat lijkt een beer, maar de schildering is wat beschadigd. De mevrouw van het museum in Pozarevac legde uit dat het betekende dat het kwaad de mensen achtervolgt maar dat ze redding kunnen vinden in de kerk. De jager die door de leeuw achterna wordt gezeten, rijdt inderdaad af op het christusmonogram, dus ik vind het niet vreemd klinken.
Zou dat ook de betekenis zijn van het mozaïek in Kyrene? Het zou kunnen. De jager is dan niet zonder zonde: hij heeft immers een welp geroofd en de achtervolging over zich afgeroepen. Ik aarzel echter of de betekenis van de schildering uit Viminacium wel geëxtrapoleerd mag worden naar Libië. Kent iemand andere voorbeelden? Zoals gezegd: de reageerpanelen staan voor u open.
[Dit was het 438e voorwerp in mijn reeks museumstukken.]
Ik weet het ook niet maar het is inderdaad heel mooi.
Ik twijfel of het Kyrene-mozaïek op deze christelijke wijze geïnterpreteerd moet worden. Ik weet alleen dat Plinius de Oudere beschrijft hoe mensen het jongen van een tijgerin steelt in zijn Historia Naturalis en dat ook de middeleeuwse bestiaria standaard vertellen hoe men jongen van een tijgerin kan stelen. De twee versies verschillen wel in hun aanpak. Maar in de bestiaria zijn de tijgerinnen ook standaard blauwgrijs gekleurd afgebeeld, net als in de Kyrene-mozaïek hier.
Wat deed men met de jonge tijgers? Soortement dierentuin?
Ik vermoed dat ze getraind werden om “op te treden” tijdens de spelen tijdens de jacht of in een gevecht met een leeuw.
Ik meen mij te herinneren dat de gids tijdens een rondleiding door het Colosseum vertelde dat leeuwen en tijgers populair waren in de Venerationes (nepjachten waarin duizenden wilde dieren afgeslacht werden). Leeuwen kwamen oorspronkelijk uit Noord-Afrika maar werden in Italië gefokt. Sommige welgestelden Romeinen hadden leeuwen als huisdier. Tijgers werden als welp uit India gehaald en waren veel zeldzamer en daardoor bijzonderder. Ze schijnen in gevecht met een leeuw zonder uitzondering als overwinnaar uit de strijd gekomen te zijn. Ik neem aan dat ze voor ze afgeslacht werden ook wel tegen betaling te bezichtigen waren. Het waren dure beesten tenslotte.
Ik heb even gegoocheld en vond ondermeer dit artikel over de venationes (zoals de slachting blijkt te heten, mijn “venerationes” was dit keer niet te wijten aan autocorrect maar aan mijn geheugen).
Hier er nog één: Where there tigers in the Roman Empire.
Geen idee hoe betrouwbaar dit artikel is, maar hier wordt gesteld dat het op Kaspische tijgers gaat.
De pubs werden volgens dit artikel door de jager uit het nest gehaald terwijl de tijgerin op jacht is. Hij maakt zich op z’n paard zo snel als ie kan uit de voeten. Zodra de tijgerin terugkomt zet zij de achtervolging in. Er volgt een Dodenrit: als de tijgerin het paard dreigt in te halen, laat de jager een van de gekidnapte welpen vallen. De tijgerin pakt het jong op, brengt het terug naar haar den en gaat weer achter de jager aan. Dit herhaald zich tot de jager gelukt is een veilige plaats te bereiken. Als hij gelukt heeft, is dan nog een jong over.
Een identieke mozaiek kan je hier zien, met bijhorende uitleg. Staat op een grotere mozaiek met meer taferelen, kan je opzoeken op we website van het Worcester Hunt Museum (VS). https://viatemporis.net/ROMAN-MOSAIC-RIDER-KIDNAING-A-LITTLE-TIGER
Het lijkt erop dat het in beide mozaieken (bij Jona en bij Maurice) om een levende welp in de hand van de jager gaat. De tekst bij het mozaiek bij Maurice geeft ook ‘kidnapping’ van een tijgerwelp.
Syrië is misschien net mogelijk voor tijgers: er bestond een Caspische tijger https://en.wikipedia.org/wiki/Caspian_tiger. Misschen was die een beetje grijzig: “Felis virgata was a scientific name used by Johann Karl Wilhelm Illiger in 1815 for the greyish tiger in the area surrounding the Caspian Sea”
In Libië en Sicilië zijn er geen wilde tijgers.
Werden er door de Romeinen tijgers gefokt? Vanaf welpje als huisdier schijnen tijgers redelijk tam te worden; en ze kweken makkelijk. Het verhaal gaat dat er meer tijgers als huisidier gehouden worden dan er in het wild over zijn.
Ik vraag me toch af: stel dat er daar geen tijgers waren, betekent dat dan men er niet wist hoe een tijger eruitzag? Er werd toen toch ook gereisd, de mensen verplaatsten zich, brachten beschrijvingen mee van dieren uit afgelegen streken, konden die soms wellicht ook afbeelden?
Het lijkt me meer voor de hand liggen dat tekeningen, schetsen voor mozaieken of dieren reisden dan beschrijvingen in woorden: de Europa in de Middeleeuwen zijn afbeeldingen van olifanten etc niet erg nauwkeurig.
Of is het gewoon een oeroud komisch thema?
Zie ook het Franse kinderliedje over de goede koning Dagobert ( https://www.mamalisa.com/?t=es&p=2977 ) :
Le bon roi Dagobert
Chassait dans la plaine d’Anvers
Le grand saint Eloi lui dit :
“O mon roi, votre majesté
Est bien essoufflée”
“C’est vrai, lui dit le roi,
Un lapin courait après moi.”
Om maar niet te spreken van de meerman die Westenschouwen liet onderlopen nadat de plaatselijke vissers zijn dierbare meermin hadden ontvoerd…
Ik ken eigenlijk niet zoveel humor uit kerkelijke afbeeldingen. Het bestaat wel, maar dan is het meestal een grap ten koste van de duivel of een van zijn helpers.
Daar heb je een punt. Volgende vraag is of de christelijke kerk vanaf het begin zo humorloos is geweest, of dat het er pas later is ingeslopen.
(toegegeven: als Jezus zelf enig gevoel voor humor bezat, dan zijn de evangelisten vergeten dat op te schrijven)
Nee hoor, er zijn voldoende grappen in de evangeliën.
https://mainzerbeobachter.com/2016/02/17/lachende-jezus/
https://mainzerbeobachter.com/2011/07/26/vrijblijvende-science-fiction/