Een nieuwe interessante schrijver ontdekken is altijd leuk. Mij gebeurde dat met de Schotse William Dalrymple (1965, niet te verwarren met Theodore Dalrymple). Hij studeerde in Cambridge. Ik zal zijn eerste boek In Xanadu. A Quest (1989) in de Amsterdamse Boekhandel hebben gekocht. Het is het enthousiaste reisverhaal – human interest ontbreekt niet – over een tocht van Jeruzalem naar de Chinese stad Xanadu. Dalrymple was pas vierentwintig toen hij het boek schreef. Daarna ben ik hem blijven volgen. De schrijver heeft zich ontwikkeld tot een narratieve historicus die leesbaar en beeldend schrijft. Voor ieder boek doet hij grondig onderzoek. Ook vindt hij het essentieel dat hij de plaatsen waarover hij schrijft zelf bezoekt, en dat is te merken.

Dalrymple woont al heel lang in Delhi. Waarom vertelt hij zelf:

I never intended to come to India. I originally set out to be an archaeologist in the Middle East, but the dig I was assigned to in Iraq closed down — purportedly due to a nest of British spies. So, I joined a friend who was heading to India. I had no particular connection to the country, but when I arrived, it was one of those moments in life when everything changes. Thirty years later, I’m still here. A constantly changing kaleidoscope of things has kept me attached, and a whole variety of careers have been facilitated by being here. My first job, teaching, took me from the Himalayas down to the far southern tip of country. By the time I was two stops in, India had unveiled itself in all its complexity and beauty — I was addicted.

Sinds 2002 heeft Dalrymple vier boeken gepubliceerd over de relaties tussen het Engelse kolonialisme en India. Samen vormen ze een lezenswaardig kwartet. Maar misschien ter waarschuwing: Dalrymple kijkt niet op een bladzijde meer of minder en geen van die boeken is in het Nederlands vertaald.

White Mughals (2002) beschrijft de gecompliceerde en tragische relaties tussen Engelse mannen en Indiase vrouwen in de achttiende eeuw; The last Mughal (2006) vertelt over de grootste antikoloniale opstand in het India van 1857 en de ondergang van het Mogolrijk; The Return of a King (2013) gaat over de desastreuse Engelse inval in Afghanistan (“the graveyard of empires”) in 1839. Tenslotte is The Anarchy (2019) de lange geschiedenis (1600-1874) van de Britse East India Company (EIC). De Company functioneerde als koloniale monopolist met een eigen leger, net zoals de Nederlandse VOC. Het boek – beslist niet apologetische of nationalistisch – is zowel in Engeland, als in India een bestseller. Als vervolg daarop publiceerde hij in 2019 Forgotten Masters over Indiase schilders en tekenaars die in opdracht van East India Company (EIC) prachtige, vooral van planten en dieren, aquarellen maakten. Of de Nederlandse VOC ook zulke opdrachten heeft gegeven, weet ik niet.

Ik bespreek The Last Mughal. The Fall of a Dynasty, Delhi, 1857 wat uitgebreider wegens het liefdevolle bedankje in het voorwoord:

Particularly touching has been the interest taken in the whole project by my eleven-year-old daughter, Ibby. Having appointed herself editor-in-chief, she proved a surprisingly tough critic of her father’s tendency to use, as she puts it, ‘too many words’. This book – somewhat shorter than it otherwise would have been – is dedicated to her, with all my love.

En voor wie daar waarde aan hecht, volgens Google Scholar is dit zijn meest aangehaalde boek.

Over de Great Mutiny uit 1857 bestaan veel contemporaine Engelse bronnen waarbij Engels nationalisme en een koloniaal superioriteitsgevoel volop aanwezig zijn. Dalrymple schrijft een heel ander boek waarin hij de gebeurtenissen beziet vanuit het Indiase standpunt. Dankzij zijn assistent en vertaler Bruce Wannell beschikt hij over Perzische bronnen die relevant zijn voor zijn geschiedenis. Perzisch was lange tijd de officiële staatstaal in het rijk van de Mogols. Centraal staat Bahadur Shah Zafar (1775-1862).

Delhi was in die tijd een bloeiende culturele, etnisch en religieus tolerante stad. Maar dat zou veranderen. Onvrede over het optreden van de EIC broeide al lang, maar de vlam sloeg in de pan toen sepoys (inheemse militairen in dienst van de EIC) in opstand kwamen. Dat waren getrainde militairen met wapens en ze vormden een behoorlijke bedreiging. De laatste Mogol raakte tegen zijn zin bij de opstand betrokken. De schrijver volgt de ontwikkelingen op de voet met veel nieuw archiefmateriaal.

Met het neerslaan van de opstand verdween tevens het Mogolrijk. Bahadur Shah Zafar werd zwaar gestraft door de Engelsen voor zijn betrokkenheid. Maar ook met de monopolistische positie van de East India Company was het overigens afgelopen. De Britse regering nam het bestuur van India over en de Britse Raj was begonnen.

Dalrymple geeft een samenvatting die indruk maakt:

There was nothing inevitable about the demise and extinction of the Mughals (…). But in the years to come, as Muslim prestige and learning sank, and Hindu confidence, wealth, education and power increased, Hindus and Muslims would grow gradually apart, as British policies of divide and rule found willing collaborators among the chauvinists of both faiths.

Om de huidige positie van India en Pakistan – en die van Great Britain – in de wereld te begrijpen kan historische kennis geen kwaad. Zoals dat ook geldt voor kennis van het Nederlandse koloniale verleden. “The past is never dead, it’s not even past,” luidt een veel geciteerde, maar uit zijn verband gerukte, zin van de Amerikaanse schrijver William Faulkner.

• William Dalrymple, The Last Mughal (€22,99)
• William Dalrymple, The Last Mughal (€11,99; e-book)

[Op mijn uitnodiging aan de vaste lezers van deze blog om geliefde boeken te delen, ging Huibert Schijf voor de tiende keer in. Bedankt Huibert!

Mocht nog iemand zin hebben om mee te doen – stuur maar in. De lockdown duurt nog wel even, er is geen bal op TV maar wel een avondklok, en u verrijkt uw mede-blog-lezers door ze op mooie boeken te attenderen.]