Ach ja, de geesteswetenschappen. Deze week is het de Martin-Luther-universiteit in Halle-Wittenberg en dit keer zijn het onder andere classici wier instituut wordt bedreigd. Twee weken geleden waren de archeologen in Sheffield de pineut. Er is een petitie hier en er is een petitie daar. U moet ze maar even tekenen, als u denkt dat het nog zin heeft.
Die laatste acht woorden zijn insinuerend. Natuurlijk heeft het wél zin er wat van te zeggen als universiteiten iets waardevols mollen. Dat ik die acht woorden toevoeg, is echter om diezelfde reden. Het is zinvol te noteren dat het geen verrassing is. Een jaar of zes geleden documenteerde ik in een stukje “Ex oriente nox” hoe het traditionele onbegrip voor de humaniora steeds vaker overging in sloop.
Ik had niet de verwachting of hoop dat het iets zou uithalen. De geesteswetenschappen zijn te verdeeld om nog gered te worden. Illustratief is dat maar weinig classici de petitie over archeologie in Sheffield onder de aandacht brachten en dat weinig archeologen de petitie voor de classici in Halle-Wittenberg delen. Zo gaat het altijd in de geesteswetenschappen. Wie wordt bedreigd, kan alleen terugvallen op zijn allernaaste collega’s. Ook in Nederland. Toen de Vrije Universiteit de studierichting Nederlands ophief, maakten vooral de neerlandici reuring. Ze hadden meer bijval verdiend van andere geesteswetenschappers.
De verdeeldheid van de geesteswetenschappen verklaart waarom de universiteiten de aangekondigde bezuinigingen wel weer buitenproportioneel zullen afwentelen op de geesteswetenschappen. Ze kunnen zich toch nauwelijks verdedigen. En dus zal binnenkort in Nederland weer een vakgroep kapot gaan.
De waarde van de humaniora
Ik leg de waarde van de geesteswetenschappen nog één keer uit met een voorbeeld uit eigen huis. Ik heb immers – opgeleid in de geesteswetenschappen als ik ben – niet de brede ontwikkeling om over andere specialismes te schrijven.
Het voorbeeld: we hebben in West-Europa een soort collectieve angst voor de ondergang van onze beschaving, die via boeken als Gibbons Decline and Fall teruggaat tot de Renaissance. Men redeneerde dat ooit Rome ten onder was gegaan, dat daarna Duistere Eeuwen waren aangebroken, dat het in de Renaissance beter was geworden maar dat de beschaving nóg eens ten onder kon gaan. Al gaf een Gibbon argumenten waarom het zo’n vaart niet zou lopen, de angst was er. Ongegrond is het idee niet maar het is ook specifiek voor eerst Italië in de vijftiende eeuw en later het Europa van de grote imperia. Door zo’n idee terug te plaatsen in zijn eigen context, begrijp je het, ontstaat ruimte voor alternatieve visies, bevrijd je je van een vooroordeel en sta je sterker tegenover politici die je angst willen aanjagen. Zoals Mark Rutte.
Dit is waarvoor we geesteswetenschappen hebben. Het gaat dus in wezen om een pedagogisch programma. We worden er weliswaar niet meer mans van, maar wel meer mens. Daarom heten de geesteswetenschappen vanouds humaniora.
Gedeelde informatie
Omdat ze het inzicht vergroten in de denkbeelden die in onze samenleving rondgaan, zijn literatuurwetenschap, kunstgeschiedenis, taalkunde, geschiedenis en soortgelijke disciplines uitsluitend zinvol als de inzichten aan die samenleving ten goede komen. Dat gebeurt echter – websites als Neerlandistiek niet te na gesproken – veel te weinig. De letterenfaculteiten hebben het accent gelegd op het onderzoek en verwaarlozen hun publieke taak. Volgens dit onderzoek heeft slechts een derde van de geesteswetenschappelijke instituten een plan voor overdracht; in andere wetenschapsgebieden is dat de helft.
Ik heb al vaker verteld dat ik, als ik vragenstellers moet uitleggen hoe classici omgaan met teksten, moet doorverwijzen naar de theologen. Classici leggen het wetenschappelijke aspect van hun vak niet uit. Ook is er in Nederland geen archeologie-museum waar je ontdekt wat vraagstellingen en theorievorming zijn. Samengevat komt het erop neer dat geesteswetenschappers onvoldoende doen om het wetenschappelijke proces en het belang van wetenschappelijke vorming te tonen. Ze claimen relevantie maar tonen die niet. Daarmee is de situatie in Nederland niet anders dan in Sheffield of Halle: de geesteswetenschappers zijn hier even verdeeld, even onbekend en onbemind en even gemakkelijk aan te wijzen als doelwit voor bezuinigingen.
Envoi
Voor Sheffield en Halle zijn er petities. U kunt ze tekenen – hier en daar – omdat het zin heeft vast te leggen dat wij, burgers, zagen dat de universiteiten iets waardevols kapot maakten. Het is echter even zinvol de vraag te stellen of wij ons nog moeten inspannen voor het redden van geesteswetenschappers die het zelf niet belangrijk genoeg vinden op te komen voor andere geesteswetenschappers of hun bezigheden professioneel uit te leggen. Ik moet enige moeite doen om mijn ergernis te onderdrukken om de eenzijdige bezorgdheid van de classici en archeologen.
Feit is: de universiteit is een doodlopende weg. Ze is slecht omdat haar personeel overbelast is, slecht omdat ze de verkeerde inbedding is voor de geesteswetenschappen, slecht omdat ze de samenleving ongeïnformeerd houdt. U kunt de petities tekenen, als u denkt dat het nog zin heeft. Maar volgens mij is er iets zinvollers te doen. We moeten nadenken over de wijze waarop we de geesteswetenschappen vruchtbaarder institutioneel vorm geven.
Het initiatief tot die zinvollere discussie zal vanzelfsprekend niet worden genomen door de VSNU of de KNAW. Die constatering zal ook niets veranderen, maar het blijft zinvol die passiviteit te registreren in een boek of in dit blogje. En als u wetenschapper bent, is dit linkje voor u.
United we stand
Divided we fall
Het is zo vanzelfsprekend dat we voor elkaar moeten opkomen. Maar we doen het almaar niet.
Ik zal beide petities tekenen. Wat mij betreft is ‘wetenschap’ altijd een gezamenlijk avontuur geweest. En daar reken ik ook de ‘beta’ toe. Uiteindelijk willen we allemaal verklaren, en de cultuur die daar geen ruimte voor maakt snijdt zichzelf in de metaforische vingers.
Maar de vraag is wel altijd: hoe geloofwaardig is een verklaring? Als er geen causaal predicatief model voorhanden is, dan is een onderscheid tussen correlatie en causaliteit niet mogelijk. En een verklaring behoort causaal te zijn. Alleen maar een correlatie is geen verklaring, alhoewel dit punt wegens politieke redenen graag over het hoofd wordt gezien. Dan beweert men (op de website van GL) dat schoolsucces door de postcode van de leerling “bepaald” wordt, terwijl het alleen maar een correlatie is. De geesteswetenschappen verzamelen wel data, maar hoe komt men tot een goede conclusie? De politiek ziet dat probleem ook, en dat kon wel eens een reden zijn voor de problemen in het gebied van de geesteswetenschappen: te politiek. Vermoed ik zo.
Niet predicatief maar predictief. Spellingscorrectie…
Sorry hoor, maar dit zijn echt te veel moeilijke woorden voor een eenvoudige boerenlul zoals ik. Wat wil je nou eigenlijk zeggen?
Zie YouTube, Ionica Smeets, over oorzakelijk verband versus correlatie.
Simpel voorbeeld: stel y=10z en x=5z, dan geldt y/x = 2, dus y=2x.
Een lineair verband tussen y en x, maar x is niet de oorzaak van y.
X is “schoolprestaties van leerlingen”.
Y is “postcode van leerlingen.”
Causaliteit is oorzaak – op de website van GL staat “Y bepaalt (ie veroorzaakt) X”.
Wat er aan de hand is is waarschijnlijk dat X en Y een gemeenschappelijke oorzaak hebben, die er voor zorgt dat X en Y samen gaan. Er is dus verband (correlatie) tussen X en Y.
Het mooiste voorbeeld is altijd dit: in de omgeving van Hamburg worden er meer kinderen geboren in dezelfde tijd dat er meer ooievaars zijn. Niemand concludeert daaruit dat ooievaars babies bezorgen.
Martin stelt dat men een theorie pas een verklaring mag noemen als er een oorzakelijk verband is gelegd. Daar kan men over twisten (quantummechanica biedt dan geen verklaringen), maar dat ga ik nu niet doen. Zijn punt blijft namelijk hetzelfde: volgens hem zijn geesteswetenschappen niet in staat goede conclusies te trekken uit de beschikbare data (waarnemingen in de breedste zin van het woord).
En dat zegt meer over hem dan over de geesteswetenschappen. Zijn vermoeden is op gevaarlijker drijfzand gefundeerd dan de gemiddelde conclusie van de geesteswetenschappen. Hij zal vast wel een paar voorbeelden kunnen geven waarbij geesteswetenschappen de mist in zijn gegaan, maar kersen plukken kunnen we allemaal, vooral in de politiek. Het is dan ook ironisch dat hij precies doet wat hij de geesteswetenschappen verwijt – zijn commentaar is te politiek. Maar ja, zoals elke geesteswetenschapper weet is er een oude uitspraak over balken en splinters.
Tja inderdaad. Als de beta wetenschappen zo goed zouden zijn in observeren zouden ze niet veel tijd nodig hebben om de theorie van alles binnen afzienbare tijd af te leiden uit data (inductie). Maar omdat theorieen niet uit observaties komen (en inductie en dus ook empiricisme onzin zijn) is dat niet zo simpel en zit natuurkunde met precies hetzelfde probleem: onze kennis en theorieen zijn incompleet.
Maar ik heb mij weer laten verleiden tot discussies over Bayes, inductie en quantummechanica, en niet alles draait daar om. Integendeel.
The data do not speak, dat is waar. Maar dat zegt de stelling van Bayes ook niet.
Laat ik het zo zeggen: als er meerdere verklaringen mogelijk zijn, wat is dan de statistisch optimale verklaring? Dat GL voorbeeld laat het zien: de postcode geeft aan in welke buurt de leerling woont, dat impliceert dan iets over de prijzen van de huizen daar, wat weer iets impliceert over de financiële positie van de ouders, etc. Wat is dan de optimale verklaring? De postcode of het DNA van de ouders?
Het probleem voor een theorie van alles is juist het ontbreken van relevante data. Dat is dus ook het geval bij string theory: not even wrong.
Net zo geloofwaardig als elke theorie die nog niet ontkracht is, provisoneel dus (theorieen of verklaringen hebben geen absolute autoriteit, predictief of niet, dat is irrelevant). Wetenschap is een proces, verklaringen worden beter maar we zullen nooit kunnen weten of specifieke theorieën een absolute waarheid vertegenwoordigen (ook als we toevallig de absolute waarheid gevonden hebben is dat onbevestigbaar).
Ik heb het niet over 100% waarheid, maar over waarschijnlijkheid, dus hoe waarschijnlijk (tussen 0,0 en 1,0) is een verklaring gezien de data? https://en.wikipedia.org/wiki/Bayesian_inference
Je moet dus wel P(E/H) kunnen berekenen, dat is een predictie.
Dat snap ik wel, maar ik vind dat dus onzin. Waarom? Hierom: http://www.daviddeutsch.org.uk/2014/08/simple-refutation-of-the-bayesian-philosophy-of-science/
Wat Deutsch zegt is onzin. Inderdaad, ‘the sun is not powered by nuclear fusion’ is geen explanation, want uit zo’n statement volgt geen predictie van data. Een explanation is een hypothese/model waaruit een waarschijnlijkheid volgt om bepaalde data te observeren. Dat van Bayes is een theorema. Dus algemeen geldig. Altijd en overal.
Een verklaring heeft helemaal geen voorspelling nodig. Voorspellingen dienen om hypothesen te testen maar zijn niet het einddoel. En wat Deutsch bedoeld is dat je bij ‘sun NOT powered by nuclear fusion’ een negatieve ‘waarschijnlijkheid’ zou moeten plaatsen als Bayesian. Dat is onzin want die waarschijnlijkheid is 0.
@Jort hieronder: wat is het verschil tussen een geloofwaardige verklaring en een goede voorspelling uit een hypothese? Bayes is een theorema. Een hypothese is een mogelijke verklaring. Dat gedoe met Gaussianen is geen theorema.
Actueel voorbeeld:
https://www.nrc.nl/nieuws/2021/06/01/arie-slob-appt-wopke-begint-nu-te-pruttelen-a4045781
“De honderden beleidsnota’s, e-mails, notulen en WhatsAppberichten die NRC met een beroep op de Wet Openbaarheid van Bestuur (WOB) in het bezit kreeg, laten zien dat het Nationaal Programma Onderwijs onder grote politieke druk tot stand kwam, zonder dat precies duidelijk werd of het plan gaat werken. Sterker: daarover leefden juist veel twijfels, zowel binnen het ministerie als daarbuiten..”
De oorzaak: men doet alsof een correlatie een causaal verband is. Dus wordt er 8,5 miljard Euro belastinggeld uit het raam gegooid. Lijkt mij niet zo’n goed idee. Maar ja, “politieke druk”.
Heden ik, morgen gij.
Helaas denken teveel mensen: heden gij, en morgen ontspring ik misschien de dans.
Het is toch niet allemaal kommer en kwel. NWO heeft recent een subsidie van 4,85 miljoen verstrekt aan de Vakgroep Geologie en Geochemie van de VU voor het opzetten van een laboratorium voor isotopenonderzoek. Dat is algemeen maar ook belangrijk voor de archeologie, zoals uit de publicaties van Lisette Kootker blijkt. Voor het opzetten van een infrastructuur voor de koppeling van datasets uit de sociale wetenschappen heeft NWO 16 miljoen subsidie verstrekt. De aanvragers vormen een samenwerkingsverband van wel 20 instituten in Nederland. Voor internationale samenwerking is de EU soms beschikbaar. Die aanvragen kosten allemaal veel tijd, ik weet het, maar lukt het dan maakt succes en vooruitgang een goede kans in de wetenschap.
Grappig dat je dit noemt want ik schrijf er net over.
Ja, universiteiten doen ipso facto ook heel weinig aan onderzoek. Vrijwel alles wordt in de vorm van tijdelijke projecten door NWO (en tegenwoordig ook ERC) gefinancierd. Universiteiten rekenen hun vakgroepen dan wel weer af op dalende studentenaantallen en te weinig binnengehaald onderzoeksgeld.
Ik heb getekend, maar ik vrees dat het weinig of niets zal uitmaken.
Je moet het enerzijds doen om de jonge geesteswetenschappers een hart onder de riem te steken; we mogen de vorige generatie verwijten dat ze zich nooit hebben willen verenigen en de verdediging van hun vak bemoeilijkten, maar de jonkies die nu net zijn gepromoveerd of van tijdelijk contract naar tijdelijk contract stappen, verdienen onze betrokkenheid. Je moet het anderzijds doen voor jezelf. Je hebt tenminste iets gedaan.
” politici die je angst willen aanjagen ” Dat doen politici graag, want dat levert gewoonlijk stemmen op. In Nederland is Wilders een goed voorbeeld.
Hij niet alleen. Doen alsof de hele wereld naar de verdommenis gaat door klimaatverandering is ook bangmakerij. En als het om corona gaat, zie je hetzelfde.
Ik weet niet van u, maar ipv “de hele wereld” vind ik om te beginnen de Polynesische eilanden al erg genoeg.
https://www.worldatlas.com/articles/tuvalu-and-climate-change-rising-sea-levels-threatening-pacific-islands.html
Toegegeven, bang hoeven die bewoners niet meer te zijn – ze weten al zeker dat hun leefwijze naar de verdommenis gaat. Uw “doen alsof” is in hun geval een tikje misplaatst.
Ook toegegeven: om Miami Beach met al zijn miljonairs maak ik me niet druk. Die redden zich wel.
Tenslotte toegegeven: mieren, kakkerlakken en ratten redden zich eveneens.
En je hoeft maar de naam Samuel Paty te noemen om te begrijpen dat Wilders op z’n zachtst gezegd niet helemaal ongelijk heeft als hij het heeft over de gevaren van islamisering. Hoe dan ook: problemen benoemen is één ding, ze opblazen om angst te zaaien is iets anders en ook iets waar niet alleen links en niet alleen rechts zich schuldig aan maken.
Een tijd terug was een uitzending op de radio waarin Beatrice De Graaf doodleuk plagiaat verdedigt en ook nog enige bijval van de UvU kreeg. Ergens hoopte ik dat Jona dit zou oppikken in zijn blog, gezien zijn scherpe pen over de wetenschap. Dit is de uitzending, https://www.vpro.nl/argos/media/luister/argos-radio/onderwerpen/2021/de-student-en-het-boek-van-de-hoogleraar.html
Als leek krijg je dan wel een raar beeld van de wetenschap. Dat ‘baanbrekend onderzoek’ belangrijker is dan integriteit en het proces.
Eén van de problemen is denk ik het steeds materialistischer worden van de samenleving. Aan geestelijke verheffing wordt weinig waarde meer toegekend. De ß wetenschappen hebben natuurlijk veel meer mogelijkheden voor de 3de geldstromen maar zij hebben daarbij ook hun ziel verkocht.
Draagt het bij aan de kenniseconomie of is het een hobby?
Wetenschap is inderdaad de dienstmaagd van de economie geworden. En wetenschap als hobby ? Ik denk dat dat toch een beetje teveel klinkt als leuk tijdverdrijf. Zoals Jona Lendering boven schrijft : wetenschap raakt ons menszijn.
De belangrijkste taak van een hoogleraar is tegenwoordig het binnenbrengen van geld. Mensen met uitmuntende publicatie’s en goede didactische vaardigheden worden voorbijgestreefd door mensen die hier minder goed in zijn, maar wel de kwaliteit hebben geld binnen te hengelen.