Een van de bizarste ontwikkelingen in de aan bizarre ontwikkelingen niet arme affaire rond de Sapfo-fragmenten (overzicht) is de opstapeling van kul-argumenten waarmee ontdekker Dirk Obbink meende te kunnen bewijzen dat de papyri echt waren. Misschien zijn ze dat ook wel. Maar niet om de door Obbink genoemde redenen.
Zo schreef hij dat spectroscopisch was vastgesteld dat de inkt was vervaardigd volgens antiek recept en dat er een koolstofdatering was van de papyrus. Ik zal u met de weerlegging niet vervelen. Ik leg hier uit dat vervalsers antiek papyrus benutten en de receptuur kennen van antieke inkt. Even bizar was hoe Obbink zijn eigen claim dat de provenance was gedocumenteerd ondergroef met het argument dat een fragment aansloot bij een al bekende papyrus. Het was immers ongeloofwaardig dat elders delen lagen van een papyrusrol die pas net uit een kartonnage zou zijn gehaald. Het allerbizarst was echter Obbinks bewering dat de inhoud van de gedichtjes aansloot op wat antieke auteurs over Sapfo meldden. Meer in het bijzonder: wat ze meldden over haar relatie tot haar broer Charaxos. Ja, oele. Alsof een vervalser iets maakt dat niet lijkt waarop het lijken moet.
Doricha, Charaxos en Rhodopis
Wat zeggen die antieke auteurs? We beginnen bij de eigen poëzie van de dichteres van Lesbos. Die is overgeleverd in de vorm van tientallen snippers. Fragment 5 is een gebed waarin ze smeekt dat haar broer veilig terugkeert, eerdere fouten goedmaakt en anderen weer blij maakt. Dan is er fragment 15. Daarin horen we dat iemand fouten moet goedmaken en dat ene Doricha niet moet kunnen bluffen dat ze opnieuw bij haar geliefde is. Er is geen reden deze fragmenten op elkaar te betrekken.
De volgende auteur is Herodotos. In Historiën 2.135 weet hij dat een broer van Sapfo, Charaxos, in Egypte voor een vermogen de in Thracië geboren prostituee Rhodopis heeft vrijgekocht. Daarna keerde Charaxos terug naar Lesbos, waar Sapfo hem in een gedicht verwijten maakte. Verder kent Herodotos een traditie dat Rhodopis een van de koninginnepiramiden in Giza had gebouwd. Hij gelooft dat niet.
Rhodopis is geen Doricha. Dat heeft niet belet dat antieke en moderne auteurs beweerden dat het twee namen waren voor dezelfde vrouw. In feite is steeds de poëzie van Sapfo onderzocht op aanwijzingen voor Herodotos’ verhaaltje. Daarbij was men creatief. Zo zijn er speculaties dat Rhodopis (“roosje”) een artiestennaam was.
De hellenistische pseudobiografie
In de hellenistische tijd veranderde de belangstelling voor mensen uit het verleden. Men begon fantasieportretten te maken van politici, auteurs en generaals van weleer. Parallel aan die verzinsels ontstonden verzonnen auteursbiografieën, waarvan de inhoud vaak was geïnspireerd door de geschreven teksten.
Bij wijze van voorbeeld neem ik Herodotos. Aangezien die vaak verwijst naar het eiland Samos en naar de stad Athene, schreef een biograaf dat Herodotos zijn vaderstad Halikarnassos had verlaten om op Samos en in Athene te wonen. En omdat andere geschiedschrijvers in ballingschap moesten (Thoukydides, Theopompos, Timaios, Polybios…) zou Herodotos zijn vaderstad wel ook hebben verlaten als balling. Dat hij zich negatief over alleenheersers uitliet, bood daarvoor een motief: hij had deelgenomen aan een mislukte coup tegen de alleenheerser van Halikarnassos. Er is nul feitelijk bewijs voor dit soort speculaties. Het zijn slechts verzinsels ter verklaring van aspecten van de tekst.
Terug nu naar Sapfo en Charaxos.
Familieuitbreiding
Bij de derde-eeuwse auteur Chamaileon kregen Sapfo en Charaxos twee broers: Erigyios en Larichos. De combinatie van namen is meteen verdacht: Erigyios, de zoon van Larichos, was een van Lesbos afkomstige officier uit het leger van Alexander de Grote. Chamaileon heeft wellicht twee hem als Lesbisch bekende namen gekozen. Het past wel bij de auteur, die al in de Oudheid gold als onbetrouwbaar.
Chamaileon weet verder dat Sapfo gesteld was op Charaxos. Deze zou in Egypte veel geld aan Doricha zijn kwijtgeraakt. Ook weet Chamaileon dat Sapfo lelijk en zedeloos was. Waren de twee eerste stukjes informatie nog enigszins te baseren op Sapfo’s gedichten, het derde is speculatie. En laster.
Weer een tijdje later weet Strabon in zijn Geografie 17.1.33 te melden dat Charaxos naar het zonnige zuiden vertrok om wijn te verkopen. Hij kent ook de door Herodotos bekritiseerde traditie dat een van de koninginnepiramiden het graf zou zijn van de Doricha/Rhodopis.
Twee prostituees, twee extra broers, twee eeuwen later waren er ook twee Sapfo’s: Aelianus is ervan overtuigd dat er op Lesbos nog een extra Sapfo heeft geleefd (Historische anekdotes 12.19) In de Byzantijnse tijd groeit de familie nog verder doordat Charaxos en Rhodopis een kind blijken te hebben.
Onze onwetendheid
Kortom: wat de Grieken over Sapfo niet wisten, verzonnen ze. Wij weten nog minder. De enige bron die in principe betrouwbaar zou zijn, is haar eigen poëzie, die grotendeels verloren is gegaan.
Mocht u hebben verwacht dat dit biografisme leidt tot een conclusie over de echtheid van Obbinks nieuw-ontdekte fragmenten, dan moet ik u opnieuw teleurstellen. We weten het nog steeds niet want we weten überhaupt nog steeds niets. Zo simpel blijft het zolang we geen laboratoriumresultaten hebben waarmee valt uit te sluiten dat Obbinks fragmenten geen slechte vervalsingen zijn. Dat degene die ze beheert, het niet op zulk onderzoek laat aankomen, en dat de retractie vooral vragen opriep, suggereert dat men serieus rekening houdt met onechtheid. Al met al: nogal bizar.
“Het zijn slechts verzinsels ter verklaring van aspecten van de tekst.”
Nu is de vraag “wat heeft dit nog met wetenschap te maken” veel relevanter en belangwekkender.
“We weten het nog steeds niet.”
is ook een conclusie. Het verbaast me steeds weer dat mensen dit niet kunnen accepteren, vooral als ze er voor hebben doorgeleerd.
Omdat er veel geld in het spel is. Het Sapfofragment is voor miljoenen aangeboden geweest. De diverse publicaties hadden de prijs al aardig opgedreven. Toen de zwendel uitkwam, konden de betrokkenen niet terug. Daarom kwam Brill ook met die lamlendige retractie.
Ik neem aan dat je bedoelt: publicaties in kranten. De wetenschappelijke publicaties waren, op het moment van de veiling, alleen aangekondigd. Toen ze er eenmaal waren, was de veiling al voorbij (als ze überhaupt heeft plaatsgevonden). De vraag is wel waarom ZPE en Brill verder zijn gegaan, hoewel bijvoorbeeld Lardinois al vanaf het begin wist dat Obbink de waarheid niet sprak.
“Het verbaast me steeds weer dat mensen dit niet kunnen accepteren, vooral als ze er voor hebben doorgeleerd.”
Dat betekent dat ze een andere motivatie hebben. Als je oudheidkundige bent dan moet je wel af en toe een opzienbarend resultaat hebben want waar ben je anders mee bezig? Zo’n motivatie zie je overal, ook in de fundamentele natuurkunde. Het probleem blijft volgens mij dat het niet mogelijk is om niet-predictieve hypothesen te toetsen. Dat zie je ook in de onderwijspolitiek: men ziet een in linkse kringen ongewenste correlatie (b.v. schoolprestatie versus SES), en verzint dan een oorzaak (het komt door het geld), om een gewenste politieke actie te kunnen afdwingen. Maar dat werkt dan averechts, zoals de laatste paar decennia laten zien: talloze hervormingen en het onderwijs wordt steeds slechter. Trekt men daaruit de conclusie dat de verklaring van de correlatie fout is? Nee hoor, men doet het gewoon nog een keer. Driejarige brugklas etc. Ik ben wel blij dat mijn kinderen de middelbare school al lang achter zich hebben, zodat ze niet aan die flauwekul gaan worden blootgesteld.
Wat mensen niet weten, verzinnen ze en voor je het weer gaan ze hun eigen verzinsels geloven.
Er is geen reden om aan te nemen dat ze er zelf in gaan geloven.
Het is iets anders, denk ik. Ze gaan op zoek naar (steeds ongeloofwaardigere) redenen waarom hun vergissing geen vergissing was. Men stapelt hulphypothese op hulphypothese.
Ja, maar waarom doet men dat?
Omdat het soms een afgang is als iemand aantoont dat je ongelijk had. Zeker als je een ontdekking met heel veel poeha hebt aangekondigd. Dus dan maar een vlucht naar voren en zo werk je je alleen maar meer in de nesten.
Ja, je verder in de nesten werken. Dat doet de overheid ook wel eens, zie Toeslagenaffaire, stikstofbeleid, etc. Daar zitten meestal meer banale motivaties achter: meestal geldelijk belang.
Daarop zijn verschillende antwoorden mogelijk.
Eén daarvan is: niemand geeft graag een fout toe, zeker niet als erkennen dat je Sapfo niet had moeten uitgeven, repercussies heeft. Ik ken de mensen van Brill inmiddels; ze zullen hun baan niet kwijtraken maar het is al vervelend genoeg. Degenen die de wetenschappelijke publicaties deden, zullen ook wel niet ontslagen worden, maar zijn blijvend gestigmatiseerd.
Tweede antwoord: academici zijn altijd het slimste jongetje of meisje in de klas geweest. Ze weten veel. Maar ze hebben nooit gelegenheid gehad te leren wat de rest van de samenleving wel weet: dat je er niet dood aan gaat een fout te erkennen.
Het derde antwoord betreft de onuitgesproken vraag: waarom grijpt niemand aan de universiteit in? Er zijn gedragscodes. Academici die weten van problemen, moeten die melden. Maar niemand zal dat doen, want het verziekt de sfeer op de afdeling, het levert een hoop gedoe op en die rotte appel zal uiteindelijk niet worden ontslagen. De oplossing is in elke bureaucratische organisatie dat je zo iemand weghaalt uit het primaire proces, waar hij of zij schade kan aanrichten, en plaatst op een bestuursfunctie, waar incompetentie een aanbeveling is.
Functie elders dus. Het verschil is dat in de politiek iedereen er met z’n snufferd bovenop staat.
Je hebt het niet zo op bestuurders, zie ik. Maar ook daar spelen vaak andere motieven, vooral geldelijke. Men moet een mooi budget van de overheid zien te krijgen, studenten aantrekken, etc. Daar past negatieve publiciteit niet bij. Ik wil niet veel zeggen, maar de laatste jaren was er nogal wat ophef over (linkse) beïnvloeding van de humaniora, en nu hebben we WOinActie. Dat heeft veel te maken met hoe men conclusies trekt uit het onderzoek. https://en.wikipedia.org/wiki/Replication_crisis
Ik heb op zich niets tegen bestuurders. Management is een vak. Aan de universiteit hecht men echter aan zelfbestuur. Tegelijk zijn er zwakke broeders en zusters die men niet wil ontslaan maar dus maar plaatst op bestuursposities. Het gevolg is dat je dus ook je eigen bestuur verzwakt.
Een oplossing weet ik ook niet. Een bedrijfsmatige aansturing van de universiteit, met gespecialiseerde managers, is in elk geval ook niet ideaal.
Nee, daarom zei ik: hoe worden conclusies getrokken uit onderzoek? Het is geen toeval dat men het in b.v. de psychologie steeds heeft over “methodologie”, dat heb je in de exacte vakken niet.
Soortgelijk: https://www.eca.europa.eu/nl/Pages/DocItem.aspx?did=59383
“Oekraïne heeft al vele jaren te kampen met corruptie en gijzeling van de staat. Bij onze controle werd nagegaan of de EU-steun voor Oekraïne doeltreffend was in het bestrijden van grootschalige corruptie. Hoewel de EU verschillende initiatieven had genomen om corruptiemogelijkheden te beperken, constateerden we dat grootschalige corruptie nog steeds een belangrijk probleem was in Oekraïne. Wij doen verscheidene aanbevelingen om de steun van de EU te verbeteren, met name de aanbeveling dat er specifieke maatregelen moeten worden opgesteld en uitgevoerd, zowel om grootschalige corruptie (met inbegrip van de oligarchische structuur) aan te pakken als om te helpen bij het wegnemen van belemmeringen voor vrije en eerlijke concurrentie”
Naïeve ingrepen in de Oekraïne, dankzij een inadequate probleemanalyse.
Ik begrijp waarom je dit aanhaalt maar we dwalen wat al te ver af. 😉
Excuus, ik zie het als een algemeen thema. Er zijn wat observaties, maar wat is dan de meest geloofwaardige interpretatie daarvan?