Onlangs schreef ik over de Siciliaanse Expeditie: in 415 v.Chr. probeerde Athene vergeefs Sicilië te veroveren – of althans Syracuse. Het was uitgelopen op een ramp. Terwijl de Atheners in het westen actief waren, hadden de Spartanen Athene opnieuw de oorlog verklaard en koning Agis II had niet ver van de stad een fort ingericht. Hadden ze tijdens de Archidamische Oorlog – meer precies in de jaren 431-425 v.Chr. – het Atheense platteland alleen geplunderd met korte campagnes, nu waren de Spartaanse troepen er permanent. Tijdens de Ionische of Dekeleïsche Oorlog (413-404) brachten enorme schade toe aan de vijandelijke economie.
De anders afstandelijke Thoukydides kan voor één keer niet verbergen dat ook hij uit Athene kwam: zoiets slims konden de Spartanen niet zelf hebben bedacht, zoiets moest wel zijn verzonnen door een Athener. Namelijk Alkibiades, de tijdens de Siciliaanse Expeditie uit het generaalsambt gezette Atheense politicus, die in Sparta in ballingschap was gegaan. Of hij echt zoveel invloed heeft gehad staat te bezien.
Athene in de problemen
De Atheners waren niet uit het veld geslagen reageerden adequaat op de Spartaanse oorlogsverklaring en de Siciliaanse ramp. Toen enkele Atheense bondgenoten (zoals het eiland Chios) in het voorjaar van 412 in opstand kwamen, kregen ze te ontdekken dat Athene nog allerminst was verslagen. De Spartanen bleken niet in staat hulp te bieden, zelfs nu ze beschikten over Syracusaanse schepen.
Ze begrepen dat ze meer schepen nodig hadden, en de enigen die deze konden financieren waren de Perzen. Sparta onderhandelde al langer met de machtige oosterbuur. Dat de Spartanen al in 431 subsidie hadden gevraagd, is een van de beruchtste stukjes informatie die Thoukydides onderdrukt. (We weten het alleen uit een andere bron, Eforos van Kyme.) De Perzische gouverneur van Lydië (westelijk Turkije), Tissafernes, stond sympathiek tegenover het Spartaanse verzoek, want de Atheners hadden de rebel Pissouthnes gesteund en verleenden nog altijd hulp aan diens zoon Amorges. De Spartanen moesten Tissafernes beloven de opstandeling uit de weg te zullen ruimen. In ruil kregen ze steun van de grote koning.
Slechter kon het met Athene niet gaan. Waarschijnlijk was dit het moment waarop Thoukydides zijn verslag van de Siciliaanse Expeditie afrondde, met zijn inktzwarte boodschap dat het was afgelopen met Athene. Hij moet al snel hebben gemerkt dat hij zich had vergist. Athene herstelde zich wonderbaarlijk snel en leek de Dekeleïsche Oorlog te zullen winnen.
Perzische successen
Sparta had namelijk geaccepteerd dat de Perzen alle Europese gebieden terug zouden krijgen die ooit door Xerxes waren veroverd. Daarmee waren de Thrakiërs, Thessaliërs en Thebanen bepaald niet gelukkig. De Thrakiërs zouden Athene gaan steunen. De Spartaanse diplomaten probeerden de overeenkomst nog te herzien, maar omdat in de tussentijd Amorges al was uitgeschakeld, hadden ze Tissafernes weinig te bieden. Sparta was zijn Perzische bondgenoot al kwijt voordat deze echt steun had geboden.
De volgende verbetering van de Perzische positie kreeg Tissafernes cadeau toen Alkibiades merkte dat hij, door de vrouw van koning Agis te verleiden, was gestuit op de grenzen der Spartaanse gastvrijheid. Althans, zo staat het in de bronnen, maar de anekdote is verdacht. In elk geval vluchtte Alkibiades naar het Perzische Rijk. Daar slaagde hij erin de Atheners te doen geloven dat hij Tissafernes ervan kon overtuigen Athene te steunen, mits de Atheners hun democratie zouden vervangen door een oligarchie en Alkibiades zouden terugroepen. Misschien was de slimme balling zelf nog wel het meest verbaasd toen de Atheners de eis inwilligden.
Atheense successen
Met Alkibiades als admiraal boekten de Atheners enkele overwinningen. De tempel van Nike op de Akropolis herinnert eraan. Toen de Atheners echter begrepen dat Perzië nooit met geld over de brug zou komen, herstelden ze de democratie. Het leek er nu op dat Athene de oorlog dankzij avonturiers als Alkibiades alsnog zou winnen. Dit creëerde echter een probleem: hij en andere succesvolle commandanten hadden een rol gespeeld in het oligarchische intermezzo en de democraten konden hun niet onvoorwaardelijk alle benodigde middelen ter beschikking te stellen. Zouden de oligarchen immers de oorlog winnen, dan liep de democratie opnieuw gevaar. En dus werd de strijd met minder energie voortgezet dan de successen te velde rechtvaardigden.
“Sparta had namelijk geaccepteerd …..”
Dus na het Atheense geblunder op Sicilië volgde Spartaans geblunder (in de zin van: beslissingen nemen die tegen het eigen belang in gaan).
Geestig.
Er staat ook “Sparta was zijn Perzische bondgenoot al kwijt voordat deze echt steun had geboden.” Sparta had eerder blijkbaar ingeschat dat het verdrag wel in hun eigen belang was. Zo werkt politiek. Soms denkt men achteraf: hadden we beter niet kunnen doen.
Anno 2021 nog steeds/alweer heel herkenbaar.
Ja, we moeten vaak beslissingen nemen onder onzekerheid.
Ik zie in de NRC dat de Slag bij Thermopylae precies 2500 jaar geleden plaats vond. Na ook de Slag bij Salamis hielden de Perzen het voor gezien. Er wordt verwezen naar een podcast met Tom Holland: Europa is destijds door het oog van de naald gekropen, het scheelde een haar of wij waren ook allemaal moslim geweest.
De NRC is dan ook een voormalige kwaliteitskrant.
“Europa is destijds door het oog van de naald gekropen, het scheelde een haar of wij waren ook allemaal moslim geweest.” Ik zou de column van Luuk van Middelaar nog maar een keer lezen, want afgaande op Van Middelaar zegt Holland dat helemaal niet. Die wijst er alleen maar op dat het christendom en de islam er heel anders zouden hebben uitgezien. Dat is natuurlijk alleen maar speculatief. Het idee dat als de slag verloren (in Spanje) was we nu allemaal moslims zouden zijn is trouwens afkomstig van Edward Gibbon.
Nee, dat zegt Holland niet, volgens de column, er staat dat zonder de klassieke Atheense Gouden Eeuw, die er bij een Perzische overwinning wellicht – wellicht – niet gekomen zou zijn, ‘christendom’ en ‘islam’ , mengsels van ‘Oost’ en ‘West’ er misschien wel heel anders uitgezien hadden.
Je kan er ook niets mee. Slechte column eigenlijk. Wel stipt Van Middelaar nog aan hoe Holland juist de Perzen als een soort Amerikanen voorstelt die de twee ’terroristische’ gebiedjes Athene en Sparta gingen aanpakken.
Kortom een conceptueel zooitje.
Een dikke zooi zelfs. Volgens de column is Van Middelaar ondermeer historicus. Net zoals die Leienasr die maar niet op wil steuren.
Ja en als de neus van Cleopatra een stukje korter was geweest was het aanzien van de wereld nu ook totaal anders.
Maar wat nou als de neus langer was geweest? Dan lag het weer anders!😏
Stel eens dat Adolf Snorremans was aangenomen op de Weense kunstacademie?
Misschien wel een van de enige contrafeitelijke zekerheden!😏
En de slag van Gibbon was in Frankrijk bij Poitiers, 732. Met Karel Martèl.
Volkomen juist natuurlijk. Ik deed het uit mijn hoofd. Dat moet je nooit doen.
Ah, die foute beslissing van u zal de komende eeuwen de wereldgeschiedenis beslissend veranderen.