Iemand is aangeklaagd en moet zich verantwoorden bij een tirannieke keizer. De aangeklaagde spreekt zichzelf moed in en jaagt de despoot vrees aan door erop te wijzen dat, wat het vonnis ook zij, het eindoordeel pas in de toekomst zal worden gegeven. Toekomstige generaties zullen bepalen hoe mensen over de keizer denken. “No matter how many men you kill, you can’t kill your successor.”
Was getekend: Seneca, senator, filosoof en slachtoffer van keizer Nero.
Ik citeerde het in het Engels, want deze regels lijken alleen te bestaan in die taal. U vindt ze als meme op het wereldwijde web. Ik ken het citaat ook uit David Mitchells roman Cloud Atlas. Maar waar schreef Seneca dat? Zou het in het Latijn niet nóg beter bekken dan in het Engels?
Pseudocitaat
Het citaat is vooralsnog onvindbaar gebleken, maar Vincent Hunink attendeerde op een parallel in De clementia. Een vorst is veiliger, redeneert Seneca, als hij vriendelijk handelt. Met straffen kan hij zich weliswaar ontdoen van een handvol opposanten, maar hij roept de haat van de meerderheid over zich af. Zoals uit een gekapte boom allerlei loten ontspruiten, vervolgt Seneca, zo laat een wrede heerser zijn vijanden in aantal toenemen door ze te doden.
Parentes enim liberique eorum, qui interfecti sunt, et propinqui et amici, in locum singulorum succedunt. (De clementia 1.8.7)
De ouders en de kinderen van degenen die zijn gedood, en hun familieleden en hun vrienden, nemen immers de plaats over van elk slachtoffer.
Tenzij iemand een nauwere parallel vindt, houd ik het erop dat de Engelse woorden een pseudocitaat vormen.
Gebrek aan nieuwsgierigheid
Het stemt verdrietig. Als je dat Engelse citaat mooi vindt, gebruik het dan gewoon. Het bekt immers uitstekend. Door Seneca erbij te halen, doe je alsof je belang stelt in het klassieke culturele erfgoed, terwijl die belangstelling feitelijk ontbreekt. Nieuwsgierigheid ontbreekt althans. Het is zoiets als Nijmegen en Tongeren, die beweren Romeinse stadsrechten te hebben, waarvoor ze dan een veronderstelde municipium-status aanvoeren, hoewel allang bekend is dat die niet heeft bestaan. De gemeentes koketteren met een Romeins verleden dat hun eigenlijk niet interesseert.
Ik denk weleens: naarmate we ouder worden, verliezen we onze oprechte belangstelling. We laten onze kinderlijke nieuwsgierigheid varen en beginnen ons steeds vaker voor te doen als iemand die we in het echt niet zijn. Zoals gezegd: dat stemt verdrietig.
PS
Momenteel is de Week van de Klassieken. U vindt het programma hier.
Naschrift
De herkomst is gevonden! Het is al in de Oudheid toegeschreven aan Seneca: het citaat komt uit Cassius Dio, Romeinse Geschiedenis 61 (62).18.3.
Op het internet zie je heel vaak pseudo-citaten voorbij komen. Als er geen bronvermelding bijstaat moet je het sowieso wantrouwen.
Misschien moeten we zeggen: op het internet komt sowieso veel pseudokennis voorbij. Gisteren was er een boot gevonden. “Zeldzaam”, zei de opgraver erbij. Uit Zwammerdam zijn er zes bekend, uit Woerden zeven en toen de schepen uit De Meern naar het NISA in Lelystad gingen, klaagde men daar dat er teveel Romeinse schepen waren om de IJsselmeerwrakken de nodige zorg te geven. Kortom, dat Romeinse schepen zeldzaam zijn, is klinkklare onzin, maar het is via het internet naar alle media doorgespeeld.
Klinkklare onzin natuurlijk, maar het is de vraag of de opgraven het ook zo heeft gezegd, in welke context, en of de redacteur van het stukje dat wel goed heeft begrepen….
Wat ik begreep is dat de constructie van het schip samen met de gebruikte houtsoort wel heel bijzonder is.
Precies.
Ja, en zo is er altijd wel iets te noemen dat bijzonder is. Maar dat is ergens ook een wat ongemakkelijk voelende truc om de wetenschappelijke belangen (die heel verheven zijn) te laten prevaleren boven alle andere belangen (die heel reëel zijn).
Mijn goede vriend Richard heeft ooit de holle argumenten en het wetenschapsabsolutisme van Jos Bazelmans gefileerd: https://apoftegma.wordpress.com/2016/07/13/truc/
“Don’t believe everything you read on the Internet..”
– Abraham Lincoln
+1.
Dat is nog niks. Op Tiktok is iemand actief die beweert dat het Romeinse Rijk nooit heeft bestaan.
Pyrrhonisme.
https://mainzerbeobachter.com/2016/07/13/kwakgeschiedenis-monaldi-en-sorti/
Och, de één of andere malloot heeft een boek geschreven waarin hij (het is maar zelden een zij) “bewijst” dat Jezus Christus is gemodelleerd naar Julius Caesar. Bewijsstuk één: ze hebben dezelfde initialen.
Iedereen weet natuurlijk dat de Romeinen en Josen ver vooruit konden zien en Julius Caesar respectievelijk Jezus Christus modelleerden naar een wereldberoemde filosoof uit de Watergraafsmeer, El Salvador.
(Oeps, ik ben weer aan het spammen, want dit heeft met voetbal te maken).
Joden.
Die Tiktokker is toevallig wel een zij.
“Door Seneca erbij te halen, doe je alsof je belang stelt in het klassieke culturele erfgoed, terwijl die belangstelling feitelijk ontbreekt.”
Hier wil ik niets aan afdoen. Maar er zit nog wat meer aan vast. Een ander beroemd citaat wordt aan Voltaire toegeschreven:
“‘Ik verafschuw uw ideeën maar ben bereid te sterven voor uw recht om ze te verspreiden.”
Dit is in werkelijkheid afkomstig van een biografe die 100 jaar later leefde.
Het is altijd prettig om beroemde namen als Seneca en Voltaire aan je kant te hebben. Dus heel voorspelbaar heeft Einstein er ook een paar onterecht op zijn naam staan.
“Ik denk weleens: …..”
Ben ik blij dat ik nooit helemaal volwassen ben geworden.
Je kan wel via internet sneller dan ooit zo’n citaat uitpluizen.
Naarmate je ouder wordt krijg je niet een gebrek aan belangstelling, integendeel, maar een gebrek aan tijd.
Je had de plaats bij Cassius Dio al gevonden. Hierbij als mosterd na de maaltijd toch nog maar even de letterlijke tekst: ‘ὅσους ἂν ἀποσφάξῃς, οὐ δύνασαι τὸν διάδοχόν σου ἀποκτεῖναι.’ In het Latijn zou dat zoiets geweest kunnen zijn als ‘Quantoscumque mactas, successorem occidere nequis’.