Op het gymnasium kregen we, behalve Latijn en Grieks, ook geschiedenisles over het oude Nabije Oosten, Griekenland en Rome. Het zal bij die lessen zijn geweest dat ik de naam “Zama” voor het eerst hoorde, waar de beslissende slag uit de Tweede Punische Oorlog had plaatsgevonden.
In oktober 202 v.Chr. hadden de Romeinse generaal Scipio en de Numidische koning Massinissa hier de Karthaagse generaal Hannibal verslagen. Het gevecht fascineerde me: de laatste, doembeladen slag van een grote oorlog. Zie ook de slag op de Catalaunische Velden, de slag bij Camlann, de ondergang van de Nibelungen of desnoods de slag bij Minas Tirith.
Titus Livius is op zijn best. Hij is niet de betrouwbaarste antieke geschiedschrijver, maar betrouwbaarheid was zijn doel ook niet. Hij was een moralist en wilde de Romeinen voorbeelden geven. Daarbij was een mooi, boeiend verhaal altijd prettig en daarom voegde hij mooie, boeiende toespraken in. Voor de slag bij Zama laat hij Hannibal zijn tegenstander ontmoeten. Hannibal is oud, oorlogsmoe. Scipio hoort het aan en stelt eisen. Hij ruikt bloed. Mooi en boeiend.
Waar het gevecht plaatsvond, was lange tijd onbekend. Eén probleem was dat er twee Zama’s waren. Kromayer en Veith, over wie ik het al eens heb gehad, wisten desondanks vrij redelijk te benaderen waar de slag was geweest: ergens langs de weg van het huidige Siliana naar Le Kef (het antieke Sicca Veneria). Het was pas in 2005 dat Duncan Ross zich realiseerde dat een al veel langer bekend Numidisch monument de plaats markeerde. Zama was immers net zozeer een Numidische als een Romeinse overwinning.
Hierboven ziet u de resten van het monument. Het is ooit gedecoreerd geweest met reliëfs van cavalerie- en infanterieharnassen, maar die zijn overgebracht naar het Bardo-museum in Tunis. Het is sinds de recente staatsgreep gesloten maar wordt vermoedelijk in december heropend. Ik heb er nu geen foto’s van. Dit is het eigenlijke slagveld:
Het kamp van Scipio en Massinissa is in het groene gebied achteraan op de foto. Het heet tegenwoordig Seba Biar. Als Hannibal en Scipio elkaar hebben gesproken voor de slag, zal het bij de silo zijn geweest die daaronder is te zien. Toen de slag plaatsvond, stond Massinissa op de rechtervleugel van het Romeins-Numidische leger; van hieruit gezien links. Het monument kan staan op de plaats waar Massinissa zijn tegenstanders op de vlucht joeg, zijn paarden wendde en Hannibals infanterie in de rug aanviel.
De plek is dus al in 2005 geïdentificeerd en natuurlijk zijn er allerlei archeologen en krijgshistorici een kijkje wezen kijken. Een toeristische site is het bepaald niet. Wij kregen het advies / verzoek / opdracht een agent mee te nemen als begeleiding. Het was een kleine prijs om te betalen voor het privilege de eerst toeristen te zijn die er naartoe gingen. Ik stak een sigaret op. Ik was namelijk vergeten de Italiaanse sigaren mee te nemen die je bij dit soort gelegenheden dient te roken, temeer omdat Hannibal ook altijd sigaren opstak als hij zei “I love it when a plan comes together”.
Een mooi Afrikaans slagveld, zoals het hoort.😉
Maar Hannibals plan kwam toch juist helemaal niet together? De slag bij Zama was kolonel Decker die eindelijk won.
‘omdat Hannibal ook altijd sigaren opstak als hij zei “I love it when a plan comes together”’
Inderdaad.
De slag bij Minas Tirith (eigenlijk: de Slag van de Velden van Pelennor) was niet de laatste slag in de Oorlog om de Ring; dat was de, overigens ook behoorlijk doembeladen, Slag bij de Morannon (afgezien van wat kleinere slagen op andere fronten). Waterloo is er trouwens ook zo eentje. De verwijzing naar Camlann is geweldig, die moest ik wel even opzoeken 😉!
Inderdaad nog wat rafelige eindjes na de Morannon. De eer voor de echt allerlaatste confrontatie gaat naar de Slag bij Bijwater, die wel bezwaarlijk doembeladen genoemd kan worden, tenzij je Saruman heet.
Zama heeft bij mij nooit de fantasie zo aan het werk gezet als het Trasimeense Meer of Cannae. Misschien omdat je het idee krijgt dat de strijd eigenlijk al gestreden is en de uitkomst bijna vast lag.