Hé, dat is nou eens een leuk bericht. Edi Rama, de premier van Albanië, heeft vorige week het stroomgebied van de Vjosë uitgeroepen tot beschermd natuurgebied. Nu zijn er wel meer natuurparken maar dit is de eerste keer in Europa dat een overheid een wilde rivier beschermt. Anders dan onze Rijn en Maas is de Vjosë nooit gekanaliseerd. Ook zijn er geen dammen of dijken. Ik lees dat het rivierpark ruimte biedt aan allerlei waterdieren en talloze wilde beesten. Otters, gieren en de bedreigde Balkanlynxen kunnen hier dus vrijuit hun otter-, gier- en Balkanlynxdingen doen.

Aoos

De 270 kilometer lange Vjosë is de antieke Aoos, die ook wel Aias heette. De rivier ontspringt in het Pindosgebergte, iets ten oosten van het huidige Griekse stadje Konitsa. Daarvandaan stroomt de rivier naar het westen om, even voor de grens met Albanië, naar het noordwesten te buigen. De bewoners van de oevers heetten de Parauaioi, wat zoiets betekent als “mensen langs de Aoos”.

Bij het huidige Këlcyrë knikt de stroom weer naar het noordwesten en breekt ze tussen twee bergen door. Het ravijn is hier maar net honderd meter breed. In 198 v.Chr. wachtte koning Filippos V van Macedonië hier de Romeins consul Titus Quinctius Flamininus op, die met een omtrekkende beweging achter zijn tegenstander wist te komen en hem versloeg. Een jaar later versloeg de Romein de Macedoniër in Thessalië, in de slag bij de Hondenkoppen.

Ooit stroomde de rivier uit in de Adriatische Zee bij Apollonia, wat voor deze stad natuurlijk ideaal was: het was een overslagplaats voor goederen van overzee en van stroomopwaarts. De scheepvaart langs de monding was echter soms wat lastig, zoals Julius Caesar ervoer toen hij vanuit Apollonia naar Brindisi wilde oversteken – ik blogde er al over.

Orakel

Er waren hier putten voor aardpek, waar natuurlijke gassen en vlammen vrij kwamen. De Grieks-Romeinse geschiedschrijver Cassius Dio weet er meer over:

Wat mij verwondert is een enorm vuur dat bij de rivier de Aoos uit de grond komt. De vlammen verspreiden zich nauwelijks over het omringende land en steken de plaats waar ze branden zelfs niet in brand. Ja, de bodem droogt er zelfs niet door uit, zodat het gras en de bomen in de buurt gewoon groeien. Bij stortregens neemt het vuur zelfs toe en rijst het hoog op. Het wordt wel een fontein genoemd en geeft orakels. Je neemt wierook en werpt het, nadat je je gebed hebt uitgesproken, als boodschapper in het vuur. Als je wens in vervulling zal gaan, komen de vlammen erop af. Zelfs als de wierook wat buiten het vuur valt, schieten de vlammen naar voren, nemen de wierook op en verteren het. Maar als de wens niet in vervulling gaat, komt het vuur niet naar je toe. Sterker nog, zelfs als de wierook is gevallen in de vlammen, trekken die zich terug. Zo gaat het steeds, behalve bij raadplegingen omtrent dood of huwelijk, want over deze twee onderwerpen mag je dit orakel niet raadplegen. (Romeinse geschiedenis 41.45)

Pausanias, de Grieks-Romeinse auteur van een reisgids, vermeldt beesten die hij vergelijkt met krokodillen en nijlpaarden. Ze zouden haaien heten. Omdat hij toevoegt dat ze feitelijk onschadelijk zijn, mogen we denken aan monniksrobben.

Omdat de rivier een belangrijke weg van de zee naar het binnenland was, is het weleens voorgekomen dat legers elkaar tegenkwamen. Ik noemde hierboven al een gevecht, beschreef al eens een campagne van Caesar en voeg toe dat in 274 v.Chr. Pyrrhos van Epirus, net terug van zijn Italische avontuur, aan de oevers van de Aoos koning Antigonos II Gonatas versloeg.

Bij wijze van afronding noem ik nog dat een aardbeving in de vierde eeuw na Chr. de bedding van de Aoos verlegde. Daardoor kwam de delta iets noordelijker te liggen. Afgesneden van de waterweg naar het binnenland raakte Apollonia in verval.