Tag: Tweede Punische Oorlog

Tweede Punische Oorlog

Kybele in de Grieks-Romeinse wereld

On door Jona LenderinginAnatolië, Geschiedenis, Hellenisme, Klassieken, Oude Griekenland, Religie, Romeinse Keizerrijk, Romeinse Republiek6 reacties
Een Romeinse Kybele (Museum Carnuntinum, Petronell)

De cultus van de moedergodin was, zoals ik in het vorige stukje schreef, in Anatolië eeuwenoud en de naam Kybele kwam uit het oosten van die regio. De Frygiërs, die in de IJzertijd Anatolië waren binnengetrokken en zich in het westen van Anatolië hadden gevestigd, namen de cultus over. Zo bezien is het grappig dat de Griekse en Romeinse auteurs de cultus van Kybele typeren als Frygisch. Frygië was echter alleen een halteplaats bij de verspreiding van de cultus naar het westen. Een andere halteplaats kan de Lydische hoofdstad Sardes zijn geweest, waar een tempel stond voor Kubaba.

Griekse godin

De Grieken meenden dat de Anatolische geboortegodin dezelfde was als hun eigen Rhea, de moeder van de Olympische goden en godinnen Hestia, Demeter, Hera, Hades, Poseidon en Zeus. Deze gelijkstelling vergemakkelijkte de verspreiding van de cultus, die al in de zesde eeuw v.Chr. bekend was in Lokroi in Zuid-Italië. De Grieken waren geïntrigeerd door de extatische riten van “de grote moeder van de goden”, maar Kybele werd nooit deel van de gewone Griekse mythische wereld.

Lees verder “Kybele in de Grieks-Romeinse wereld” →

De Punische Oorlogen

On door Jona LenderinginGeschiedenis, Karthago, Klassieken, Oud Italië, Romeinse Republiek18 reacties
Munt uit Iberië met een krijgsolifant zoals Karthago inzette (British Museum, Londen)

Bijna elke week blog ik over de laatste druk van het handboek waaruit ik in 1985 oude geschiedenis leerde, Een kennismaking met de oude wereld van De Blois en Van der Spek. Het hoofdstuk over de Romeinse vroege republiek vat de ontwikkeling van het Romeinse gemenebest in de vijfde, vierde en vroege derde eeuw samen als twee grote processen:

Dat laatste conflict betreft de complexe sociale geschiedenis, waarin een aristocratisch bestel gaandeweg plaatsmaakt voor een oligarchie. Geen ongebruikelijk proces in de Mediterrane geschiedenis. Voor Rome bestond de erfenis uit een complex stelsel van magistraturen. Ik heb het allemaal weer eens nagelezen en heb geconstateerd dat er sinds mijn studietijd weinig aan inzicht is veranderd. Anders gezegd, ik leerde niets nieuws en ik heb er niets aan toe te voegen dat voor u interessant zou kunnen zijn. Of u zou erg geïnteresseerd moeten zijn het Romeinse staatsrecht en dan is dit boek meer iets voor u. De auteur won de Nobelprijs.

Lees verder “De Punische Oorlogen” →

De Antigoniden

On door Jona LenderinginGeschiedenis, Hellenisme, Macedonië, Oude Griekenland, Romeinse Republiek5 reacties
Demetrios de Stedendwinger (Louvre, Parijs)

Alexander de Grote, zo lezen we aan het begin van 1 Makkabeeën, voerde vele oorlogen, veroverde vestingen, liet overal op aarde koningen doden en trok op tot aan de uiteinden van de aarde. Toen hij de hele wereld in zijn macht had, werd hij ziek en omdat hij wist dat hij zou sterven, riep hij zijn hoogste bevelhebbers bij zich en verdeelde zijn koninkrijk onder hen. Na zijn dood namen die bevelhebbers het bestuur over, ieder in hun eigen gebied, waarna zij zichzelf tot koning kroonden. Hun bewind en dat van hun nakomelingen bracht nog lange tijd veel onheil op aarde.

Tot zover 1 Makkabeeën. Het is mooi geschreven maar daarom nog niet waar. Dat er nog lange tijd veel onheil op aarde was, kwam doordat Alexander in 323 v.Chr. stierf zonder zijn opvolging te hebben geregeld. Zijn broer was zwakbegaafd en zijn zoontje was een enfant du miracle, geboren na de dood van zijn vader. Aanvankelijk waren er regenten die de koninklijke familie dienden, maar hun gezag was van korte duur. Er waren oorlogen, er waren wapenstilstanden en in de tussentijd werden de leden van de dynastie vermoord.

Lees verder “De Antigoniden” →

Polybios (4): Romes succes

On door Jona LenderinginGeschiedenis, Hellenisme, Klassieken, Romeinse Republiek
Polybios benadrukt de rol van Tyche (Vaticaanse Musea, Rome)

[Vierde deel in een korte reeks over Polybios van Megalopolis. Het eerste deel was hier.]

Het was gemakkelijk te begrijpen waarom naties floreerden: de belangrijkste (maar niet de enige) verklarende factor was hun staatsbestel. Althans, zo zag Polybios het. Hij legt het uit in zijn fascinerende zesde boek, dat het verhaal over de Tweede Punische Oorlog onderbreekt. Na de Romeinse nederlagen bij het Trasimeense Meer en Cannae en na het verdrag tussen Hannibal en Macedonië, had Rome’s fortuin zijn dieptepunt bereikt, maar de republiek zou zich hernemen en de oorlog uiteindelijk winnen. In het zesde boek legt Polybios uit waardoor de Romeinen zich konden herstellen van een reeks rampen die het bestaan van elke andere natie zou hebben beëindigd. Vandaar dat Polybios een beroemde beschrijving van het Romeinse leger biedt en een al even beroemde beschrijving van het functioneren van de republiek.

Het was destijds niet ongewoon om drie soorten staatsbestel te onderscheiden, alsmede hun drie gedegenereerde tegenhangers:

  • monarchie en despotisme,
  • aristocratie en oligarchie,
  • democratie en ochlocratie (heerschappij door de massa).

Lees verder “Polybios (4): Romes succes” →

De slag bij Zama

On door Jona LenderinginArcheologie, Geschiedenis, Karthago, Klassieken, Libië en Maghreb, Romeinse Republiek5 reacties
Het overwinningsmonument bij Kbor Klib

Op het gymnasium kregen we, behalve Latijn en Grieks, ook geschiedenisles over het oude Nabije Oosten, Griekenland en Rome. Het zal bij die lessen zijn geweest dat ik de naam “Zama” voor het eerst hoorde, waar de beslissende slag uit de Tweede Punische Oorlog had plaatsgevonden.

In oktober 202 v.Chr. hadden de Romeinse generaal Scipio en de Numidische koning Massinissa hier de Karthaagse generaal Hannibal verslagen. Het gevecht fascineerde me: de laatste, doembeladen slag van een grote oorlog. Zie ook de slag op de Catalaunische Velden, de slag bij Camlann, de ondergang van de Nibelungen of desnoods de slag bij Minas Tirith.

Titus Livius is op zijn best. Hij is niet de betrouwbaarste antieke geschiedschrijver, maar betrouwbaarheid was zijn doel ook niet. Hij was een moralist en wilde de Romeinen voorbeelden geven. Daarbij was een mooi, boeiend verhaal altijd prettig en daarom voegde hij mooie, boeiende toespraken in. Voor de slag bij Zama laat hij Hannibal zijn tegenstander ontmoeten. Hannibal is oud, oorlogsmoe. Scipio hoort het aan en stelt eisen. Hij ruikt bloed. Mooi en boeiend.

Lees verder “De slag bij Zama” →

De slag op de Grote Vlakten

On door Jona LenderinginKarthago, Libië en Maghreb, Romeinse Republiek12 reacties
De Grote Vlakten vanuit het zuiden

Zeg “Tweede Punische Oorlog” en mensen denken aan Hannibal, en zeg “Hannibal” en mensen denken aan olifanten in de Alpen. Terwijl er ook interessante zaken zijn te melden. Zaken waarover twee perspectieven bestaan.

Het Romeinse perspectief

In 204 v.Chr. stak de Romeinse generaal Scipio over naar Afrika, een operatie waarmee hij hoopte Hannibal weg te lokken uit Italië en de oorlog ten einde te brengen. Helaas voor Scipio verliep zijn aanval op de stad Utica niet zoals gehoopt. Karthaagse troepen, versterkt door de Numidische ruiterij van koning Syfax, beletten de inname van de stad en de Romein zag zich genoodzaakt zich terug te trekken op een nabijgelegen schiereiland, waar hij voorlopig veilig was. Met zijn eigen Numidische bondgenoot, Massinissa, deed hij echter midden in de nacht een uitval en stak het vijandelijke kamp in brand. Daarna rukte hij langs de rivier de Medjerda op naar het westen, naar de hoofdstad van Numidië. Dat dwong Syfax ertoe zijn eigen land te verdedigen.

Lees verder “De slag op de Grote Vlakten” →

Een geschiedenis van Syracuse (5)

On door Jona LenderinginGeschiedenis, Hellenisme, Karthago, Klassieken, Romeinse Republiek
Reliëf van een dodenmaal (Museo archeologico regionale Paolo Orsi, Syracuse)

[Dit is het voorlaatste deel van een zesdelige reeks over de geschiedenis van de voornaamste stad van het antieke Sicilië, Syracuse. Het eerste stukje was hier en een landkaartje is daar.]

De Eerste Punische Oorlog

Ik was in mijn vorige stukje beknopt over Pyrrhos, omdat ik er al eens over had geblogd. Over de Eerste Punische Oorlog wil ik het ook niet lang hebben, want ik schreef een boek over dit conflict tussen Rome en Karthago. Dat boek heeft de superoriginele titel De vergeten oorlog en u moet het maar lezen als u wil weten hoe Rome tussen 264 en 241 v.Chr. Karthago versloeg en Sicilië annexeerde.

Samengevat: het begon met een klein conflict om Messina, daarna sloot Syracuse zich aan bij Rome, vervolgens mobiliseerde Karthago pas echt, en toen besloot Rome er ook echt werk van te maken. Akragas viel na een lange belegering. Waarop de Karthagers besloten met schepen de Italische kust te plunderen. Waarop de Romeinen een vloot bouwden en de Karthagers met een nieuw wapen, de enterbrug, wisten te verslaan. Waarop de Romeinen besloten à la Agathokles over te steken naar Afrika. Waar consul Regulus de Karthagers versloeg om zelf te worden verslagen door de Karthaagse huurlingenleider Xanthippos. Om dat verhaal te vernemen hoeft u mijn boek niet te lezen, u leest het namelijk hier op de blog.

Lees verder “Een geschiedenis van Syracuse (5)” →

De triomf van Hercules

On door Jona LenderinginGeschiedenis, Karthago, Romeinse Republiek, Wetenschapscommunicatie2 reacties
Hercules (Capitolijnse Musea, Rome)

Het bovenstaande standbeeld is ten tijde van paus Sixtus IV (r.1471-1484) in Rome opgegraven. Tussen de startboxen van het Circus Maximus en de Santa Maria in Cosmedin, om precies te zijn. Dat wil zeggen: op de plaats van een oude tempel van Hercules, waarvan u de resten nog onder de genoemde kerk kunt zien (de ara maxima). Het beeld is vrijwel zeker opgericht door de Romeinse generaal Scipio Aemilianus, die in 146 v.Chr. Karthago had verwoest. De appels van de Hesperiden die de halfgod in zijn hand heeft, zijn een verwijzing naar Afrika. Er is wel beweerd dat de Romeinen zich graag presenteerden als Hercules en hoewel ik daarvan niet overtuigd ben, ben ik er wel van overtuigd dat dit beeld de eindzege over de Karthagers moest gedenken.

Ik heb over de drie oorlogen tussen Rome en Karthago twee boeken geschreven: De vergeten oorlog, dat tevens probeert de Karthaagse cultuur te presenteren, en Hannibal in de Alpen, waarin ik het non-probleem van ’s mans route naar Italië benut om oudheidkundige methoden te tonen. U bestelt de twee boeken hier en daar. Ook heb ik naast deze blog een tweede, kleinere Karthago-blog bijgehouden, waar ik vandaag een punt achter zet. Er zijn grote artikelen, die eerder ook op deze blog zijn verschenen, en ook een hele batterij kleine stukjes. Hier is een overzicht.

Lees verder “De triomf van Hercules” →

De Col de Montgenèvre

On door Jona LenderinginGeschiedenis, Karthago, Klassieken, Toerisme4 reacties
Montgenèvre

Voor het laatste van de filmpjes die mijn zakenpartner en ik maakten over Hannibal in de Alpen, wilden we toch echt over een pas reizen. Dat was nog niet zo gemakkelijk, want de coronabeperkingen maakten een bezoek aan Italië praktisch onmogelijk. We zijn niet verder gekomen dan het wintersportdorpje Montgenèvre. Lopend in de regen leg ik uit dat er diverse dingen zijn die we weten over de pas waarover Hannibal naar Italië kwam, en dat de Montgenèvrepas aan de meeste criteria voldoet.

Dit was het laatste van zeven filmpjes.

  • In het eerste filmpje legde ik uit dat onze reconstructie van Hannibals krijgsplan afhankelijk is van de plek waar hij de Rhône overstak. Die kennen we echter niet.
  • Een volgend filmpje behandelde het lokaliseren van de woonplaatsen van antieke stammen. Die kunnen overal hebben gewoond.
  • Het derde filmpje behandelde de vraag of een bekend IJzertijdfort ook het fort was dat Hannibal stormenderhand innam. Opnieuw: we weten het niet.
  • In het vierde filmpje behandelde ik de bronkritiek en daarover valt wel iets te zeggen – maar het brengt ons niet dichter bij identificatie van de juiste pas.
  • Inzichten in de klimaatwetenschap en antieke hydrologie behandelde ik in filmpje vijf. Ze brengen ons niet veel verder.
  • Tot slot was het vorige filmpje gewijd aan Peter Connolly, die toonde hoe de puzzel misschien valt op te lossen. Met de nadruk op misschien.

Lees verder “De Col de Montgenèvre” →

Bezocht Hannibal Briançon?

On door Jona LenderinginGeschiedenis, Karthago, Klassieken, Romeinse Republiek, Toerisme5 reacties
Briançon

In mijn boek Hannibal in de Alpen, dat afgelopen woensdag is gepresenteerd, behandel ik de onmogelijkheid vast te stellen waar de Karthaagse generaal in het najaar van 218 v.Chr. met z’n olifanten de Alpen is overgestoken. Ik benut die op zich onbelangrijke vraag om te tonen hoe veelkleurig mijn vak is en om uit te leggen dat de dingen verkeerd gaan als de kennis van onderzoekers onvoldoende breed is.

In een eerste filmpje legde ik uit dat onze reconstructie van Hannibals krijgsplan afhankelijk is van de plek waar hij de Rhône overstak. Een tweede filmpje behandelde het lokaliseren van de woonplaatsen van antieke stammen. Filmpje drie behandelde ik de vraag of een bekend IJzertijdfort ook het fort was dat Hannibal stormenderhand innam. In het vierde filmpje behandelde ik de bronkritiek en woensdag hadden we het over hydrologie.

Lees verder “Bezocht Hannibal Briançon?” →