In de twee voorafgaande stukjes (één, twee) legde ik uit dat het Evangelie van Thomas, een verzameling van 114 Jezus-woorden, nogal problematisch is. De ouderdom valt niet goed te bepalen, de relatie tot de canonieke evangeliën is onduidelijk, we kennen de doelgroep niet. Wellicht is het geschreven in Edessa, maar wellicht ook niet.

Gnostische mythe

We weten meer over de eigenlijke ideeën. Wat de samensteller “de geheime woorden die de levende Jezus sprak” noemt, is namelijk niet zo heel geheimzinnig. Ze veronderstelt kennis van de zogeheten gnostische mythe. Die komt erop neer dat de individuele zielen ooit verbleven in het koninkrijk van het licht. Door een of andere ramp vóór het begin van de tijd (ik snap dit ook niet) raakten zielen opgesloten in de materie en raakten ze gehuld in mensenlichamen. Deze degradatie maakte dat ze vergaten waar ze eigenlijk thuishoorden. De levende Jezus – de buiten de tijd staande zoon van God – toonde deze gevangen zielen wie ze eigenlijk waren. Jezus is dus de grote openbaarder. Wie begreep dat de materie niet de werkelijkheid was, maar slechts een tijdelijk omhulsel van de ziel, kon zichzelf verlossen.

Wie deze achtergrond kent, snapt dat met Evangelie van Thomas 28, waarin sprake is van mensen die dronken zijn en “mensen die blind zijn in hun hart”, wordt verwezen naar de zielen die zijn vergeten waar ze thuishoorden. Het koninkrijk van God, dat de canonieke evangeliën in de toekomst plaatsen, is dus al aanwezig. Althans voor de elite die kennis heeft opgedaan. Die hebben het in hun binnenste.

Ik voor mij denk dat niet valt uit te sluiten dat het Thomasevangelie is ontstaan doordat mensen, met de gnostische mythe in het achterhoofd, canonieke en andere (verzonnen? authentieke?) uitspraken van Jezus navertelden. Ik zeg “navertelden” omdat dit dus mondeling is gebeurd.

Conclusie

Het moge duidelijk zijn: het Thomasevangelie is interessant en roept vooral vragen op.

• Hoe oud is de kern van de (bewerkte) tekst?
• Wat is de relatie tot de canonieke evangeliën en/of het Diatesseron?
• Waar en voor welke doelgroep heeft wie het geschreven?

Niets is hier simpel. Tegenover elke oudheidkundige die gelooft in de ouderdom en betrouwbaarheid van de tekst staan er twee die het houden op een jonge tekst. Het probleem is, denk ik, ten dele dat mensen die hopen op buitencanonieke informatie over het vroegste christendom, zich eerder richten op het Thomasevangelie dan degenen voor wie het Nieuwe Testament voldoende is. Daardoor zijn onder de specialisten de aanhangers van een vroege datering oververtegenwoordigd. Degenen die niet overtuigd zijn van de ouderdom, zijn vaak niet de echte specialisten. Dat wil overigens niet zeggen dat hun argumenten ongeldig zouden zijn; het wil alleen zeggen dat de discussie wat onevenwichtig is.

En toch, er is iets als een conclusie mogelijk. Ik blogde een tijdje geleden over de niet-canonieke evangeliën en wees erop dat die weinig informatie bevatten die teruggaat op de historische Jezus. Dat zou ook kunnen gelden voor het Thomasevangelie, maar dit is wel de tekst die de grootste kans lijkt te hebben authentieke uitspraken te bevatten. Ik denk dat voor- én tegenstanders zich in die formulering kunnen vinden. En daarna mogen ze bakkeleien over de vraag of die kans 25% of 75% is.