Gisteren kreeg ik de vraag of er, aan de hand van de criteria van het onderzoek naar de historische Jezus die ik had beschreven, een biografie van Jezus viel te schrijven. Het antwoord is vrij simpel: nee. Althans niet in de normale zin van het woord. We hebben wel wat biografische gegevens en die zal ik hieronder geven, maar een verhaal waarin zijn persoonlijke ontwikkeling valt te schetsen, is niet mogelijk. Zelfs het op volgorde plaatsen van de gebeurtenissen is niet mogelijk, al heeft het niet ontbroken aan pogingen om de joodse feestdagen die in het Johannes-evangelie staan vermeld, te gebruiken als structuur voor een geschiedenis van Jezus’ optreden.
Het probleem is dat die structuur iets zegt over Johannes’ literaire vormgeving van een reeks losse anekdotes, zoals ook de structuur van het Marcus-evangelie (beginnend in Galilea en dan met een grote boog door de periferie naar Jericho en op naar Jeruzalem) dient om een reeks losse anekdotes te ordenen. Het enige deel waar de relatieve chronologie vaststaat, is de laatste week van Jezus’ leven. Daarvóór is er geen eerder of later.
Toch weten we wel wat dingen met een redelijke mate van zekerheid – al zal het lijstje u wellicht tegenvallen. Ik geef een schets. Wie meer wil weten, kan mijn boek Israël verdeeld lezen.
De historische Jezus kwam uit Nazaret
Ik heb die materie hier behandeld.
Hij was een leerling van Johannes de Doper
Criterium van de gêne: christenen zullen niet snel hebben verzonnen dat hun leermeester zich een zondaar had gevoeld die zijn rituele reinheid met een doopsel moest herstellen. Meervoudig geattesteerd.
Jezus verkondigde de nabijheid van het Koninkrijk van God en zei dat er redding was voor wie tot inkeer kwam
Meervoudige attestatie. Criterium van de continuïteit.
Er was voor niet-Joden plaats in het Koninkrijk, maar Jezus’ eigen missie richtte zich tot de Joden
Criterium van de discontinuïteit (de vroege kerk wist niet wat ze met niet-joden moest; het verhaal over de honderdman toont een ambiance die in niets lijkt op die van de jaren rond of na de Joodse Oorlog, waarin de evangeliën zijn geschreven); criterium van de gêne (in het verhaal van de Syrofenicische vrouw heeft zij het laatste woord)
Genezingen golden als bewijs dat het Koninkrijk aanbrak
Meervoudige attestatie. Voor het goede begrip: dat mensen in de Oudheid iets beschouwden als een genezing wil niet zeggen dat wij dat zo hoeven bezien.
De historische Jezus bediscussieerde halachische kwesties en was in elk geval tegen echtscheiding
Meervoudige attestatie. Het echtscheidingsverbod is bijvoorbeeld zes keer geattesteerd en er is sprake van continuïteit vanuit het jodendom van de Dode Zee-rollen naar het latere christendom.
Hij had leerlingen, zond apostelen uit en formeerde een groep die werd aangeduid als de Twaalf
Wie het heeft over twaalf apostelen verwart een boek over middeleeuwse kunstgeschiedenis met een boek over geschiedenis. Ik heb het hier behandeld.
In Jezus’ visie op het Koninkrijk werden de verhoudingen omgekeerd en verloren de tempelautoriteiten en de prefect hun macht
Meervoudige attestatie en verder: een beetje inleven in de situatie. Wat zou u doen als u Kajafas of Pilatus was?
De historische Jezus verstoorde de orde op het tempelplein, werd gearresteerd, ondervraagd door de Joodse autoriteiten en overgeleverd aan prefect Pontius Pilatus
Meervoudige attestatie. Criterium van de gêne.
Jezus werd rond Pesach als ‘koning der Joden’ gekruisigd
Meervoudige attestatie, ook bij niet-christelijke auteurs zoals het Testimonium Flavianum.
Na Jezus’ dood hadden zijn leerlingen het idee dat er iets wonderlijks was gebeurd
De paaservaring: meervoudig geattesteerd. Wat er is gebeurd, kan een historicus niet vaststellen.
Tot slot
Jezus is vermoedelijk in 5 of 4 v.Chr. geboren en stierf tussen 29 en 33; het jaar 30 geldt als het meest aannemelijke.
Het deel “tot slot” roept bij mij nog de meeste vraagtekens op. Blijkbaar is onze jaartelling dus incorrect/onnauwkeurig. Het leest een beetje vreemd dat Jezus 4 of 5 jaar voor Christus is geboren.
Ja, maar het is niet anders.
Is onze jaartelling onnauwkeurig? Nee, want dat hangt niet van het beginpunt af. het aantal jaren dat vanaf jaar 1 is geteld klopt wel.
Is onze jaartelling incorrect? Ja en nee. Als u per se een jaar 1 wilt hebben dat correct is kan niemand dat met zekerheid leveren.
En trouwens, tegenwoordig is het mode om de Anno Domini jaartelling te gebruiken als basis voor de ‘gangbare jaartelling’ ook wel Common Era of Current Era genoemd. En die begint gewoon bij jaar 1 zonder daar een bepaalde gebeurtenis aan te verbinden. En hoewel ik er als historicus van gruw is die wel correct en nauwkeurig 😉
Voor mijn part gaan we gebruik maken van de Anno Passio of the ab urbe condita jaartelling, maar daarmee wordt het probleem van en incorrect jaar 1 niet opgelost.
Dit is voldoende om een historische roman van te maken. Maar er zijn nog een paar dingen die mij al lang hebben geïntrigeerd.
1. In het proces bij Pilatus wordt nergens een tolk vermeld. Pilatus zal zeker Grieks gekend hebben maar vloeiend Aramees, al was dat in het oosten ook een gangbare handelstaal? Sprak Jezus soms Grieks? Ook elders worden nergens taalproblemen tussen Joden en niet-Joden vermeld.
2. Revolutionaire denkbeelden doen het prima om het religieuze succes van Jezus en zijn aanhang te verklaren. Maar volgens mij, archivaris van beroep, zit er nog een component aan.Toen Jezus vlak voor de feestelijke intocht in Jeruzalem, revolutionair, op een ezel (te mooi om verzonnen te zijn, deze gebeurtenis vermeldt u niet in uw overzicht), de handelaren van het tempelplein verjoeg, trof hij de hogepriesters en hun onmiddellijke omgeving regelrecht in de portemonnee. Want die handelaren mochten daar echt niet gratis staan. Maar op een financieel motief kun je geen religie bouwen, dat verklaart waarom het niet in enig evangelie staat. Natuurlijk is dit niet meer dan een educated guess, er is geen enkele bron voor. Met religie kun je, omgekeerd, trouwens wel heel veel geld verdienen.
De eerste vraag is simpel: de meeste mensen spreken meer dan één taal, ook in de Oudheid. We hebben sinds het ontstaan van het nationalisme nogal wat verschraling meegemaakt.
De tweede vraag: zal ik morgen over bloggen, Anders dan de stukjes van de laatste dagen is het stof waarover ik nog niet eerder heb geschreven.
Overigens vind ik dit lijstje zelf onvoldoende voor een roman. Jezus is als personage voor literatuur niet zo interessant. De roman van Nikos Kazantzakis is eigenlijk de enige die overeind blijft, maar die gaat dan ook eigenlijk over wat het is mens te zijn en je mens-zijn op te geven. Beklemmend.
De opdracht van Jezus aan de twaalf, om zwaarden te gaan kopen is waarschijnlijk ook historisch, zover ik begrepen heb.
Nou dat lijkt me niet erg aannemelijk. Want dat komt alleen voor in Luk. 22:35-38, waar Jezus zegt dat de leerlingen vanaf nu voorbereid moeten zijn op een vijandiger wereld. Als de leerlingen dan twee letterlijke zwaarden laten zien, verzucht Jezus: ‘Jongens, stop maar.’
Het is een nogal obscure en dus niet zo’n geslaagde passage, maar dat kun je denk ik goed verklaren vanuit een apologetische behoefte van de schrijver. Want de schrijver kan de gewelddadige uitbarsting zo toeschrijven aan de leerlingen die Jezus veel te letterlijk en te enthousiast hebben begrepen. Het is ook alleen in Lucas dat Jezus nadat het oor van de dienaar is afgeslagen, nogmaals zegt dat het nu wel genoeg is, en dan het oor prompt geneest.
Kortom, een verklaring vanuit het leven van Jezus is overbodig.
@Cor https://ehrmanblog.org/were-jesus-and-his-followers-armed/
Precies, wat ik kan lezen van Ehrmans blog bevestigt wat ik zeg.
De oproep om een zwaard te kopen is overdrachtelijk taalgebruik: ‘je voorbereiden op een zware taak’ (de strijd aangaan). Dat blijkt ook uit de context van vers 35. Enkele verzen verder (vers 51) geeft Jezus namelijk expliciet de opdracht om geen ‘zwaard te gebruiken’. Ook in Luc.12:35 lezen we de oproep om de ‘strijd aan te gaan’ en paraat te zijn: “Laten uw lendenen omgord en uw lampen brandend zijn”, En in Exodus 12:11 lezen we dezelfde uitdrukking, en ook daar betekent ‘omgorden’ paraat staan. In 2Sam.20:8 heeft ‘omgorden’ echter de feitelijke betekenis en gaat het om het dragen van gevechtskleding (opbinden van je gewaad).
Maar het gebeurd wel vaker dat overdrachtelijk taalgebruik niet wordt herkent. Zo droeg Johannes een ‘kamelen haren jas’ (een Jood die een jas draagt van een onrein dier?). Het betekent dat Johannes zwaar behaard was!
“De oproep om een zwaard te kopen is overdrachtelijk taalgebruik”
Dat is nou net wat men er maar in wil lezen. Hordes christenen hebben de oproep letterlijk genomen, als het hen zo uitkwam. De slachtoffers hebben precies niets aan uw 21e eeuwse wijsheid. Niet zo slim van iemand die met goddelijke voorzienigheid gezegend zou zijn – die had dat van te voren ook wel kunnen bedenken en een ander, minder dubbelzinnig overdrachtsel kunnen afleveren. Wel heel begrijpelijk als we een puur menselijke Jezus aannemen, zoals ik doe. Zo iemand preekt voor eigen parochie, niet voor de gehele mensheid en ook niet voor zijn fans ettelijke eewen later. Dit punt gaat op voor wel meer citaten uit de Evangeliën.
@FrankB je moet dit allereerst op het niveau van het verhaal verklaren; Jezus zelf heeft er vooralsnog niets mee te maken.
“Maar het gebeurd wel vaker dat overdrachtelijk taalgebruik niet wordt herkent. Zo droeg Johannes een ‘kamelen haren jas’ (een Jood die een jas draagt van een onrein dier?). Het betekent dat Johannes zwaar behaard was!”
Nee, er is geen reden die uitdrukking overdrachtelijk op te vatten. We moeten hem allereerst begrijpen op het niveau van het verhaal, en niet de letterlijke tekst overdrachtelijk willen uitleggen omdat hij anders niet kan slaan op een historische gebeurtenis. Er is niets op tegen om ‘gekleed in kamelen-(voor JonaL.: dromedarissen-)haar’ letterlijk op te vatten; het publiek voor wie Marcus (1:6) dat opschreef heeft daar echt niet van opgekeken.
Bovendien wordt ‘gekleed in kamelenhaar’ meteen gevolgd door ‘met een leren riem om zijn middel’: was Johannes de Doper dus zwaar behaard en droeg daaroverheen een riem (die normaliter bedoeld was om je jas bijeen te houden)?
Een heel andere vraag is de historische: wat voor kleren had Johannes de Doper aan? Pas als we die stellen mogen onreine kamelen/dromedarissen het wetenschappelijk discours binnenschommelen..
@gmknepper aha dus sprinkhanen en honing zijn ook overdrachtelijk. Feitelijk bedoelde de anonieme schrijver van het boek met de titel Marcus dus Johannes zich tegoed deed aan Bolletje honingkoek.
Zo ken ik er nog wel meer “als het me even letterlijk niet uitkomt dan is het overdrachtelijk”. Het vlak waarop je je begeeft is zo hellend, dat het verticaal is.
@Daniel
Ehm… Ik betoogde dus precies het tegenovergestelde want wat mij hier wordt verweten…
@gmknepper goed lezen blijft moeilijk hè 😉 Mijn excuses. Ik ga altijd meteen in standje aanval als mensen aankomen met eigen interpretaties.
“in het verhaal van de Syrofenicische vrouw heeft zij het laatste woord.” Ja, maar waarom zou je dat verhaal als de weerslag van een historische gebeurtenis willen zien? Als Markus het omstreeks 70 nC. opschrijft maakt de heidenmissie inmiddels deel uit van de vroegchristelijke theologie, waarmee er dus behoefte ontstaat aan verhalen waarin Jezus er ook al zo over dacht.
Had die Syrofenicische vrouw wel het laatste woord? De plot van het verhaal is: Ze erkent de ‘normen en waarden’ van het volk Israël, door Jezus en zijn volk haar ‘bazen’ te noemen. Zij zijn haar ‘bazen’, zoals elke hond een baas heeft! En vanaf het moment dat ze dat erkent, kunnen zij en haar dochter delen in de zegeningen van het volk Israël:
“Jezus zei tegen haar: ‘Wat is uw VERTROUWEN groot. Omdat uw woorden mij geraakt hebben zal uw wens worden vervuld. Ga maar terug naar huis want de demon heeft uw dochter verlaten.’
Op het moment dat Jezus dat zei was haar dochter genezen.Toen de vrouw thuiskwam zag ze dat haar kind rustig op bed lag en dat de demon was verdwenen.”
Maar goed, is er iemand die iets als een biografie van Jezus op grond van de inzichten over authentiteitscriteria e.d. wil lezen, dan lijkt me dat er een goede kandidaat is. E.P. Sanders’ The Historical Figure of Jesus; vertaald onder de afschrikwekkende titel Jezus: mythe en werkelijkheid.
En dan heb je ook nog kerels zoals Kamal Salibi (1929 – 2011) die buiten alle bestaande kaders durven denken. Of hij gelijk heeft weet ik niet, maar voor zijn theorie over de de historische Jezus valt evenveel te zeggen als voor alle andere.
https://www.bol.com/nl/p/who-was-jesus/1001004004919566/?bltgh=t3-YWhbezrjAYUQ4SzVEoA.1_4.7.ProductTitle
Ik heb het een en ander van Salibi gelezen (https://mainzerbeobachter.com/tag/kamal-salibi/). Een charlatan was het zeker niet maar hij opereerde redelijk geïsoleerd van andere oudheidkundigen en een deel van zijn oeuvre voldoet niet aan normale kwaliteitseisen.
Ik herinner me dat in de jaren 70 er een boek verscheen over het leven van Jezus. Ik weet niet meer wie de schrijver was. Het boek moet hier in een of andere boekenkast zijn ondergebracht maar kan het niet vinden momenteel. Ik neem aan dat jij het herkent Jona en mijn vraag is heeft het nog betekenis in deze tijd?