Ik moest onlangs – en niet tegen mijn zin – even in Tongeren zijn, en dat liet zich mooi combineren met een bezoek aan het archeologische museum van Tienen, Het Toreke. Het dankt zijn naam aan het feit dat het, zoals u misschien al vermoedde, een versterkt gebouw is, dat ooit diende als gevangenis. Nog altijd zit de vrederechtbank van Tienen er om de hoek. Ik wilde al jaren naar Het Toreke, want het heeft een goede collectie die ik alleen kende uit bruiklenen aan andere musea.

Tienen

Tienen zelf is een belangrijke Romeinse nederzetting geweest. Toen Agrippa de Romeinse wegen in Gallië aanlegde, was een van de belangrijkste routes die van Keulen naar de Kanaalkust. Het eerste deel, over Jülich en Heerlen, leidde naar Tongeren. Daarvandaan zou de weg later over Liberchies naar Bavay lopen. Maar dat is niet het oorspronkelijke parcours. Robert Nouwen heeft er in zijn boek  De Romeinse heerbaan (bespreking) op geattendeerd dat de weg ooit van Tongeren over Tienen en Velzeke westwaarts leidde. Je vraagt je af wat archeologen allemaal niet hadden kunnen ontdekken als Brussel niet in de weg zou liggen.

Museum Het Toreke bestaat uit drie delen. Op de benedenverdieping maken we kennis met het leven in Romeins Tienen; op de bovenverdieping is het gevangenisverleden van het gebouw geïllustreerd met in het tussenliggende trappenhuis enkele beelden van middeleeuwse heiligen; en er is een soort kelder, rechts voor wie binnenkomt, die is gewijd aan de grafvelden van Romeins Tienen, een stad die bekend is van de “drie tommen” (tumuli, grafheuvels) langs de antieke weg naar Sint-Truiden.

Mithras

Het pronkstuk van het eerstgenoemde deel, het leven in Romeins Tienen, is het beroemde mithraeum dat een kwart eeuw geleden is ontdekt. Het was het eerste in de Benelux. De onderaardse cultusplaats voor Mithras dateerde uit de derde eeuw, mat zo’n vijftien bij vijf meter en bood ruimte aan ongeveer twintig ingewijden. Een van de mooiste objecten uit dit mithraeum was een geglazuurde kruik. De scherven daarvan waren onlangs als bruikleen te zien in Tongeren, en ik vermoed dat wat in Tienen nu wordt getoond, een goede kopie is.

Een interessant detail is dat archeologen ontdekten dat de kaken van de lammeren en biggen die ze vonden in de offerkuilen bij het mithraeum, precies zo ver waren gegroeid als je zou verwachten bij slacht in de decembermaand. En dat was het moment waarop de mensen in de Oudheid allerlei zonnefeesten vierden.

Grafvelden

De bovenverdieping had wat minder mijn belangstelling, maar de kelder, gewijd aan de grafvelden des te meer. Waar het eerste deel vooral op schoolbezoek lijkt te zijn ontworpen, is dit meer archeologie als archeologie. Boeiend vond ik de uitleg van vier soorten dieren waarvan de resten werden gevonden op een grafveld: paard, rund, varken en schaap. Normale offerdieren natuurlijk, maar runderbotten bleken zeldzaam. Rundvlees at je zelf op, al wilde men nog weleens stoofpot meenemen naar de doden. Fascinerend vond ik een paardenoffer met zwaard: mogelijk een dankoffer van een terugkerende cavalerist.

Het boeiendst vond ik de nagebouwde houten grafkamer onder de tumulus van Grijpen. In de eigenlijke kamer lagen de crematieresten van de overledene, met nog wat grafgiften. Daar boven, dus op het dak van de kamer, lagen een paard, honden met puppy’s en een jonge vrouw. Het offeren van puppy’s was een Romeins voorschrift als iemand overleed onder – letterlijk – omineuze omstandigheden. Zo moest het voorspelde onheil worden afgewend. Dat suggereert dat de vrouw die eveneens werd begraven, een mensenoffer is geweest.

Van Tienen naar Sint-Truiden

Ik was blij naar Tienen te zijn gefietst om het allemaal te bekijken. Het Toreke is de omweg zeker waard. Wie verder fietst in de richting van Sint-Truiden, rijdt over de oude Romeinse weg (de Beauduinstraat). Een kleine twee kilometer vanaf museum zijn, op een lichte verhoging in het landschap, de “drie tommen” ofwel tien meter hoge grafheuvels van Grimde. Ze dateren uit de tweede eeuw na Chr. en lagen, zoals u al vermoedde, aan de grote Romeinse weg richting Tongeren en Keulen. Er is summiere maar goede uitleg; voor meer informatie moet u in Het Toreke zijn. Leuk detail 1: hier is ook een prehistorisch graf uit het vroege eerste millennium v.Chr. Leuk detail 2: nog in de achtste eeuw na Chr. is hier iemand begraven. De drie tumuli zijn dus onderdeel van een graftraditie van een slordige achttien eeuwen.

Vlakbij Sint-Truiden ligt een vliegveld, waarvan de oost-west startbaan ligt over de oude Romeinse weg. Die kunt u even verderop beter herkennen in het landschap en volgen in de richting van Tongeren. Het is een prachtige fietstocht. Al moet u niet, zoals ik, nét iets te uitgebreid hebben geluncht: dan zijn de heuveltjes namelijk aan de pittige kant. Evengoed heeft de mooie rit aan het einde als beloning Tongeren, met het Gallo-Romeins museum.