Tag: Mithras

Pompeius en de Cilicische Piraten

On door Jona LenderinginAnatolië, Geschiedenis, Hellenisme, Klassieken, Romeinse Republiek
Pompeius (Museo Nazionale, Rome)

Een nieuwe donderdag, een nieuw blogje over het handboek waaruit ik ooit oude geschiedenis leerde: Een kennismaking met de oude wereld van Luuk de Blois en Bert van der Spek, emeriti te Nijmegen en Amsterdam. De afgelopen weken ben ik vooral bezig hun relaas in eigen woorden, uitgebreider, na te vertellen. De Romeinse Revolutie is een interessante periode – al zal iedereen blij zijn al dat interessants niet aan den lijve te hebben hoeven ondervinden – en er zijn boeiende bronnen.

Vandaag de beste jaren van Gnaeus Pompeius Magnus: zijn oorlog tegen de Cilicische Piraten en zijn oostelijke campagnes. Zoals we vorige week zagen, had hij, door veel te jong zelfstandige commando’s te krijgen, de bijl gezet in de door Sulla gereconstrueerde Romeinse Republiek. Eenmaal consul, in 70 v.Chr., rondde hij de sloop af.

Lees verder “Pompeius en de Cilicische Piraten” →

Mithras in Sidon

On door Jona LenderinginArcheologie, Geschiedenis, Midden-Oosten, Museumstuk, Religie, Romeinse Keizerrijk2 reacties
Een Mithrasgroep uit Sidon, vervaardigd in de laatste jaren van de vierde eeuw. V.l.n.r,: Mithras draagt de stier weg, Cautopates, tauroktonie, Cautes, en Chronus (tijd)

Er kan maar één plek ter wereld zijn waar je het allervaakst van de ene verbazing naar de andere wordt geworpen. Dat is natuurlijk het Louvre in Parijs, het grootste en mooiste en meest bezochte en beste museum op deze planeet. Een van de minder drukke afdelingen is gewijd aan het Romeinse Nabije Oosten: Egypte dus en de voormalige Franse mandaatgebieden in de Levant. Hier is ook de wonderbaarlijk goed bewaarde sculptuur te zien die is gevonden in een aan Mithras gewijde tempel in Sidon.

Alleen, alles aan deze vondst is omstreden.

Om te beginnen: de vinder. Hij heette Edmond Durighello en was de Franse vice-consul in de Libanese havenstad. Hij was ook een nogal gretige verzamelaar die het met de Ottomaanse regelgeving niet zo nauw nam. In 1881 zou hij de beelden hebben gevonden. Acht jaar later droeg hij ze over (of verkocht hij ze) aan de verzamelaar Louis Le Clercq, die ze later aan het Louvre deed toekomen. Omdat de Ottomaanse autoriteiten enkele verplichtingen aan Durighello niet waren nagekomen, weigerde deze de locatie van de Mithrastempel bekend te maken. Ik weet niet wat hier speelde, maar dit waren de jaren waarin Osman Hamdi in Sidon actief was, en ik sluit niet uit dat die vertikte Durighello’s illegale opgraving te legitimeren.

Lees verder “Mithras in Sidon” →

Hellenistisch Armenië

On door Jona LenderinginGeschiedenis, Hellenisme, Oud Armenië10 reacties
Artashat/Artaxata (op de heuvels), hoofdstad van Armenië. De berg achteraan is de Masis, de zogenaamde Ararat

[Tweede van vier blogjes over de geschiedenis van Armenië in de Oudheid. Het eerste deel is hier.]

In 336 v.Chr. voerde de toenmalige Perzische gouverneur van Armenië, Artašata, een succesvolle staatsgreep uit. Eenmaal koning van Perzië nam hij de naam Darius aan, “de hersteller van het goede”, en erfde hij een oorlog tegen de Macedoniërs. Hun koning, Alexander de Grote, versloeg Darius en onderwierp het volledige Perzische rijk, maar Armenië lijkt in deze tijd onafhankelijk te zijn geworden.

De eerste Yervandiden

Van tijd tot tijd duiken de namen van Armeense leiders op in onze bronnen. Anders gezegd: de schijnwerper flitst een aantal keren achter elkaar aan. Zo vernemen we van een tweede Yervand. Deze zal nog door de laatste Perzische koning zijn aangesteld als gouverneur, kan een door Alexander gezonden generaal hebben weten af te weren en speelde na de dood van Alexander (323 v.Chr.) een rol in de burgeroorlogen tussen de Macedonische generaals.

Lees verder “Hellenistisch Armenië” →

De mysteriën van Mithras

On door Jona LenderinginArcheologie, Geschiedenis, Klassieken, Musea, Religie, Romeinse Keizerrijk12 reacties
Reconstructie van een tempel voor Mithras (Musée royal de Mariemont, Morlanwelz)

Ik vertelde gisteren over de expositie Le Mystère Mithra in het Musée royal de Mariemont in Morlanwelz. Daarin behandelde ik het astrologische aspect van de tauroktonie-reliëfs. Daarnaast vatte ik de mythologie samen, zoals moderne onderzoekers die reconstrueren. Ik gaf verder aan dat de vereerders van Mithras zich vermoedelijk niet zoveel hebben bekreund om een doctrine. Ook een consistente verklaring van de kosmos is niet wat ze gezocht zullen hebben. Wat was die Mithrasreligie nu eigenlijk?

Mysteriecultus?

Het boekje Het Mithras-mysterie, dat toelichting geeft op de tentoonstelling, stelt de vraag waarom godsdiensthistorici het überhaupt een mysteriecultus noemen. Goede vraag. De term is gemunt door christelijke schrijvers uit de Romeinse tijd. Ze plaatsten daarmee andere culten – Demeter, Kybele, Isis, de grote goden van Samothrake, Jupiter Dolichenus – in één hokje. Het is dus een externe. polemische term.

Lees verder “De mysteriën van Mithras” →

Mithras: mysterie en mythe

On door Jona LenderinginAnatolië, Geschiedenis, Klassieken, Musea, Perzië, Religie, Romeinse Keizerrijk9 reacties
Mithras doodt de stier (Nationaal Museum, Boedapest)

Ooit kreeg ik mail van iemand die een boek wilde schrijven over Mithras. Als hij had aangetoond dat het christendom slechts een derivaat was, zo schreef hij, had hij wraak genomen op de paters die zijn jeugd hadden verziekt.

Tja.

Als je een rekening met het christendom wil vereffenen, prima. Er valt beslist een boom over op te zetten. Maar als je dat doet, laat dan het verleden erbuiten. Wie dat benut om in het heden een punt te scoren, misbruikt het.

Dit heb ik destijds maar niet geschreven. Ik vermoedde een trauma. In plaats daarvan heb ik literatuurverwijzingen gegeven, inclusief een verwijzing naar de website van Roger Pearse. Die maakt korte metten met het misverstand dat het christendom op een of andere manier leentjebuur heeft gespeeld bij de verering van Mithras.

Zou ik de mail vandaag moeten beantwoorden, ik zou verwijzen naar de expositie in het Musée royal de Mariemont in Morlanwelz. Voor Nederlanders: dit schitterende museum, gelegen in een al even schitterend park vol zeldzame bomen, toont de fenomenale collectie van multimiljonair Raoul Waroqué, die haar in 1917 naliet aan de Belgische staat. Het dorpje Morlanwelz vindt u halverwege Bergen en Charleroi.

Lees verder “Mithras: mysterie en mythe” →

Horoscoop en sterrentaal

On door Jona LenderinginAnatolië, Archeologie, Geschiedenis, Klassieken, Religie18 reacties
Leeuw of de berg Nemrud: voorbeeld van sterrentaal.

Een herinnering van lang geleden: die keer dat mijn zakenpartner en ik in Oost-Turkije de berg Nemrud wilden zien. Het is geen ongebruikelijke toeristische bestemming en er staan richtingborden, maar desondanks slaagden we erin met onze gehuurde Fiat Pinda de weg kwijt te raken. Toen we uiteindelijk de top bereikten, was het via allerlei onverharde paden geweest. Evengoed hadden we een prachtige middag met een schitterend uitzicht over de Eufraat en de onvergetelijke herinnering aan de Nederlandse vrouw die daarboven niets beters had te doen dan in zo’n destijds nieuwerwetse draagbare telefoon te brullen dat dit “the real thing” was en dat ze aan de andere kant van de lijn de kleine Bastiaan kon horen.

Anyhow.

De berg Nemrud is ruim 2100 meter hoog en daar bovenop heeft koning Antiochos I van Kommagene (r.ca.70-ca.31), zijn graf laten bouwen: een enorme tumulus van miljoenen grapefruit-grote stenen. Archeologen hebben geprobeerd die met dynamiet te verwijderen om zo bij de grafkamer te komen maar zoals het met de Dimitrovs dezer wereld gaat is dat niet gelukt, zodat de stenen er nog altijd liggen – zij het dat de berg instabiel is. Om de berg staan standbeelden van de goden en reliëfs van de koning en zijn voorouders. Er is een altaar en er is het bovenstaande reliëf van een leeuw.

Lees verder “Horoscoop en sterrentaal” →

Jezus, mythen en voorlichting (2)

On door Jona LenderinginBijbel, Christendom, Geesteswetenschappen, Geschiedenis, Jodendom, Pseudowetenschap, Religie
Reliëf van Mithras uit Aquileia (Louvre, Parijs)

[Dit stuk – het tweede in een reeks – gaat niet over de mythische Jezus, al heb ik iets te zeggen over het dubbele idee dat Jezus een mythisch figuur is en dat het christendom is afgeleid van de heidense godsdiensten. Maar daar gaat deze reeks dus niet over. Het eigenlijke onderwerp is de toekomst van de oudheidkundige disciplines en het eerste deel is hier.]

Ik introduceerde eergisteren de mythische Jezus en zal vandaag ingaan op wat aan dat idee, voor iemand die de historisch-kritisch methode volgt, niet klopt. Het gaat daarbij om drie zaken:

  • feitelijk onjuiste beweringen,
  • onvolledige kennis van de oude wereld en
  • tekortschietend begrip van wat oudheidkunde eigenlijk is.

Lees verder “Jezus, mythen en voorlichting (2)” →

Mithras in Dormagen

On door Jona LenderinginArcheologie, Geschiedenis, Klassieken, Lage Landen, Museumstuk2 reacties

Mithras doodt de stier (Rheinisches Landesmuseum, Bonn)Het reliëf dat hierbij is afgebeeld, te zien in het Rheinisches Landesmuseum in Bonn, is een zogenaamde tauroktonie, het doden van een stier. Deze afbeelding is typisch voor de cultus van de god Mithras, en er zijn tientallen van dit soort reliëfs bekend. Deze stamt uit de eerste helft van de tweede eeuw na Chr. en komt uit Dormagen, het antieke Durnomagus, waar een cavalerie-eenheid uit Karinthië de Rijngrens bewaakte. Mithras heeft de reputatie gekregen een typische soldatengod te zijn, dus dat klopt mooi.

Maar wat stelt het reliëf voor? In elk geval: Mithras als stierendoder. De eerste geleerden die zich ermee bezighielden, namen aan dat deze Mithras dezelfde is als de Perzische lichtgod Mithra, dat deze stond voor het goede, dat de stier stond voor het kwade, en dat het doden van de stier gelijkstond aan de uiteindelijke verlossing van de mensheid uit dit ondermaanse tranendal. Tot het zover is, moet elk mens de strijd tussen het licht en het duister, tussen Mithras en de stier, tussen goed en kwaad uitvechten in zijn hart.

Lees verder “Mithras in Dormagen” →

Mithras

On door Jona LenderinginCultuur, Geesteswetenschappen, Politiek, Wetenschap, Wetenschapscommunicatie3 reacties
Mithras doodt de stier (Rheinisches Landesmuseum, Bonn)

Als in 2040 de letterenfaculteiten zullen worden gesloten, zal wellicht een bejaarde historicus zich afvragen waardoor de geesteswetenschappen ten onder gingen. Hij zal waarschijnlijk concluderen dat de letterdames en -heren er zelf niet meer in geloofden. Ergens tussen 1995 en 2005 verdween de wil om nog iets waardevols toevoegen aan het gedeelde erfgoed van de mensheid.

Het keerpunt, zo zal onze historicus vaststellen, was de doorbraak van het internet. Tot dan toe hadden wetenschappers hun inzichten aan het grote publiek doorgegeven via wat kon worden beschreven als een zender-ontvanger-model: onderzoekers zonden via boeken, tijdschriften, televisie en andere media hun informatie de wereld in en de mensen luisterden. Rond de millenniumwisseling veranderde de communicatie. Ze werd meer interactief. Mensen konden terugpraten en vorm helpen geven aan de discussie. Onze historicus zal niet kunnen nalaten dit te illustreren met Time Magazine, dat in 2006 “you” uitriep tot the person of the year 2006. Het zender-ontvanger-model was niet langer geldig; de beste metafoor om wetenschapscommunicatie te beschrijven was de dialoog.

Lees verder “Mithras” →