Mijn vrienden zijn op een leeftijd waarop ze kinderen krijgen. Het blijft me verbazen hoe peuters de ene vaardigheid na de andere ontwikkelen. En steeds zeggen mijn vrienden hetzelfde: “je kunt ze wel iets verbieden, maar ze begrijpen gewoon niet wat ‘dat mag niet!’ betekent”. Moreel bewustzijn, dat ontwikkelen kinderen pas later. Ouders kunnen dingen eigenlijk pas verbieden als hun kinderen begrijpen dat het verkeerd is iets verbodens te doen.
Hetgeen ons brengt bij een verbod uit Genesis 2.
God bracht de mens in de tuin van Eden, om die te bewerken en erover te waken. Hij legde hem het volgende verbod op: “Van alle bomen in de tuin mag je eten, maar niet van de boom van de kennis van goed en kwaad; wanneer je daarvan eet, zul je onherroepelijk sterven.” (Genesis 2.15-17; NBV21)
Goed en kwaad
Zo op het eerste gezicht een vreemde passage. God verbiedt Adam kennis op te doen van goed en kwaad, maar dat verbod is zinloos zolang Adam de kennis van goed en kwaad niet bezit die hem doet begrijpen dat als iets verboden is, het verkeerd is het toch te doen. Ik denk echter dat de passage minder vreemd is dan hij lijkt. God verbiedt weliswaar iets, maar doet geen beroep op kennis van goed en kwaad. Hij toont de gevolgen. Je kunt een driejarige prima uitleggen dat hij zijn hand niet in de frituurpan moet steken omdat hij dan zijn vingers verbrandt. Daarvoor is geen moreel bewustzijn nodig.
Niettemin: de kwestie is al in de Oudheid bediscussieerd. Voor joodse geleerden was het helemaal ingewikkeld doordat volgens hen moreel leven pas echt mogelijk was geworden door de Wet van Mozes. Paulus’ Romeinenbrief verwijst naar die discussie (Romeinen 5.13).
Terug naar Adam. In Genesis 3 heeft hij inmiddels een vriendin gekregen, die in gesprek raakt met de slang.
“Jullie zullen helemaal niet sterven,” zei de slang. “Integendeel, God weet dat jullie de ogen zullen opengaan zodra je daarvan eet, en dat jullie dan als God zullen zijn en kennis zullen hebben van goed en kwaad.”
De vrouw keek naar de boom. Zijn vruchten zagen er heerlijk uit, ze waren een lust voor het oog, en ze vond het aanlokkelijk dat de boom haar wijsheid zou schenken. (Genesis 3.4-6)
De rest is bekend: Eva en Adam eten van de vrucht, sterven inderdaad niet en in plaats daarvan gaan hun ogen open. God stuurt ze weg uit de Hof van Eden.
Pelagius
Dit verhaal staat in de christelijke traditie bekend als de Zondeval. Maar het is geen val. Het is feitelijk een opstijgen naar een hoger zedelijk niveau. Dat brengt dilemma’s mee, “the doom of choice” in de woorden van de christelijke auteur J.R.R. Tolkien. Je bent weg uit het paradijs. Je bent volwassen.
Zo las men het verhaal in de Oudheid ook. Eén voorbeeld is de Britse monnik Pelagius, die u zo rond 420 na Chr. moet plaatsen. Dat zijn interpretatie niet werd overgenomen door de officiële kerk, komt door Augustinus, die zich in zijn polemieken op zijn allerslechtst betoont. Feitelijk had hij weinig argumenten, maar hij leefde wat langer en zijn geschriften bleven bewaard, dus hij won de discussie.
Voor Augustinus was het bestaan van een zondeval een antropologische noodzaak. Hij was geobsedeerd door het kwaad en meende dat het van jongs af aan in ons zit. Dat was de erfzonde, die volgens Augustinus verklaarde waarom we zo vaak iets doen waarvan we weten dat het verkeerd is. Wellicht zouden wij het verklaren vanuit ons reptielenbrein, het primitiefste en oudste deel van ons bewustzijn.
Vondel over de Zondeval
Dat Augustinus de discussie heeft gewonnen, wil niet zeggen dat Genesis 3 nooit goede lezers heeft gehad. Vondel voorzag zijn Adam in Ballingschap van een inleiding waarin hij uitlegde wat er allemaal niet klopte aan het pelagianisme, maar zijn tijdgenoten herkenden dat de speeltekst gevaarlijk dicht bij ketterij kwam. Pas in de negentiende eeuw is aller treurspelen treurspel voor het eerst opgevoerd.
Wat ik maar zeggen wil: er is bij mijn weten geen enkele oudheidkundige die Genesis 3 anders leest dan als verhaal over groei en zelfverwerkelijking. Ik was onthutst toen Trouw alweer een tijdje geleden twee wetenschappers liet uitleggen dat Genesis 3 niet ging over zonde.
Natuurlijk, een journalist mag een artikel ophangen aan een misverstand. Maar dan moet dat wel gangbaar zijn. Het is absurd eenentwintigste-eeuwse lezers aan te spreken alsof ze middeleeuwse opvattingen hebben. De lezer denkt ook niet dat er maar vier elementen zijn, dat de zon om de aarde draait en dat je van lood goud kunt maken. Je bent een krant hoor. Je kunt je lezers aanspreken alsof ze leven in de eenentwintigste eeuw.
“Wellicht zouden wij het verklaren vanuit ons reptielenbrein”
Niet meer – zoek op “reptielenbrein onzin”; de weerleggingen overtuigen.
“Het is absurd eenentwintigste-eeuwse lezers aan te spreken alsof ze middeleeuwse opvattingen hebben.”
Nu ben je, vrees ik, te optimistisch. Bv. Valentijnshartjes gaan ook terug op een middeleeuwse opvatting. Zo ook een idee waar ik zelf een tijdje aan heb geleden: de Oerknal betekent dat vanuit het niets alles ontstaat (Georges Lemaître zelf wist al beter).
Bedenk ook dat meer dan 20% van de Nederlanders en Belgen de evolutietheorie verwerpt. Een groot deel daarvan bestaat uit literalisten (waar we atheïstische tegenhangers bij op mogen tellen) en die menen over het algemeen dat het verhaal van Adam en Eva wél over de Zondeval gaat.
‘Niet meer – zoek op “reptielenbrein onzin”; de weerleggingen overtuigen.’
Daar vallen nog wel wat kanttekeningen bij te plaatsen, hoor. Het is complex…
Wat wel belangrijk is om te beseffen – en dat onderschrijft dit artikel – is dat het brein als één organisme functioneert en niet als drie afzonderlijke breinen. (Dat geldt overigens voor de breinen van alle vertebraten die evolutionair biologisch afstammen van het fossiel ‘Tictaalic’, een vis die zo’n 385 miljoen jaar geleden leefde). Dat neemt niet weg dat er een duidelijke architectuur is, met onderlinge neurobiologische overeenkomsten en verschillen in opbouw en functie.
Die schijnbare verdeling van reptielenbrein (nog beter: vissenbrein), zoogdierenbrein en neocortex die Paul MacLean voorstelde, wordt nog wel gebruikt om iets dat heel complex is te versimpelen.
Prof. Robert Sapolsky van Stanfort University is de autoriteit op het gebied van neurowetenschap en hij laat zien hoe dat werkt.
https://youtu.be/A4_GpSok5VI
Natuurlijk vallen er kanttekeningen bij te maken. Alleen had ik daar geen zin in, daarom gaf ik slechts de zoektermen. Die zoektermen leiden wel naar meer dan naar het ene artikel dat u noemt. Bedankt voor uw uitleg waarom “het primitiefste en oudste deel van ons bewustzijn” niet klopt.
“Dat zou betekenen dat wij, zij het in een heel ver verleden, direct afstammen van de hagedis. Dat is niet zo. Wij behoren tot de zoogdieren en stammen af van andere zoogdieren.”
Ik kom toch nog even terug op jouw reactie FrankB, want in dit citaat gaat het in het ‘overtuigende’ betoog van Changing Life waarnaar je verwijst al mis.
Zoogdieren komen evolutionair biologisch voort uit de uitgestorven parafyletische groep van zoogdierachtige reptielen of zoogdierreptielen. Die staan wat betreft hun morfologie tussen de zoogdieren en reptielen in.
Mocht daar nog enige twijfel over bestaan, dan vormt het fossiel Tiktaalik, een chordaat die zo’n 385 miljoen jaar geleden aan land kroop en gedurende zijn evolutie pootjes en longen ontwikkelde, de schakel tussen de gewervelde dieren (Vertebrata) en de vissen. Bewijs hiervoor is de ontwikkeling van de oorschelp en het binnenoor uit de eerste en tweede kieuwboog die embrionaal nog aanwezig zijn bij zoogdieren en dus ook bij mensen.
Voor een samenvatting van de fascinerende evolutie van het gehoororgaan en de gehoorbeentjes verwijs ik graag door Wikipedia: de Theorie van Reichert (https://en.wikipedia.org/wiki/Evolution_of_mammalian_auditory_ossicles).
Maar zoals al eerder opgemerkt: het brein vormt één functionerend geheel, een complexe ‘biologische computer’. Als we echter proberen om de werking van het brein rationeel wetenschappelijk te beschrijven, dan ontkomen we niet aan beeldvorming, hoe accuraat ook geformuleerd. Die is altijd beperkt en daar zullen we ons bewust van moeten zijn. Daarin vallen aan de anatomie van het brein zeker evolutionaire structuren waar te nemen.
Als we maar ver genoeg teruggaan komen we allemaal voort uit een beestje dat ooit uit de oceaan kroop. De werking van het brein wetenschappelijk en rationeel te beschrijven lijkt me zinloos, kansloos en nutteloos als je bedenkt hoeveel lagen ons brein heeft. Dromen, trance, extase, hypnose, on(der)bewuste, er zijn zoveel delen van ons brein waar het verstand een ondergeschikte of helemaal geen rol speelt.
Iets is ingewikkeld dus wetenschappelijke beschrijvingen zijn zinloos? Okay.
Ik vind het niet zo’n raar stukje in Trouw. Ze reageren in de krant niet op de algemene opvatting, maar op de discussie in de kerk, en kerken denken juist vaak nog wel erg traditioneel in deze zin. Oudheidkundigen mogen dan de Bijbel als een literair werk opvatten (en dat had best vermeld mogen worden), en de meeste andere Nederlanders ook als je het ze gaat vragen, maar de meeste andere Nederlanders zijn dan weer niet de typische Bijbellezers. Degenen die dat wel zijn horen in de kerk toch vaak nog het traditionele verhaal.
Het leuke van deze blog is dat degenen die discussiëren hier allebei gelijk kunnen hebben. Kees heeft gelijk dat Trouw rekening moet houden met christenen, Jona heeft gelijk dat ook christenen niet in de middeleeuwen leven.
‘Als we maar ver genoeg teruggaan komen we allemaal voort uit een beestje dat ooit uit de oceaan kroop.’
Dat klopt. Dat beestje noemen we nu Tiktaalik, sinds een team van wetenschappers onder leiding van Neil Shubin in 2004 drie vrijwel complete, goed bewaarde fossielen van Tiktaalik vond op het Canadese eiland Ellesmere.
https://nl.m.wikipedia.org/wiki/Tiktaalik
‘De werking van het brein wetenschappelijk en rationeel te beschrijven lijkt me zinloos (…)’
Tja, wat is dan überhaupt nog de zin van wetenschap?
‘Dromen, trance, extase, hypnose, on(der)bewuste, er zijn zoveel delen van ons brein waar het verstand een ondergeschikte of helemaal geen rol speelt.’
Je bent aardig aan het beschrijven, vind je niet?
Ik wil daar nog wel iets aan toevoegen.
De wetenschappelijke benadering is theoretisch op basis van verkregen kennis en die is altijd beperkt; maar als kennisinstrument hebben we niks anders.
Er is echter ook een feitelijke benadering, maar die is kennelijk een stuk lastiger…
We hoeven geen klokkenmaker te zijn om klok te kunnen kijken; wat er achter de wijzerplaat gebeurt, vertelt ons niks. We moeten wel in staat zijn om te kijken, te observeren.
Net zo hoeven we geen neurobioloog te zijn om te zien hoe de cognitie – het denken dus – zich beweegt en wat het laat zien. We moeten wel kunnen kijken, observeren.
Beschrijven wel ja, maar niet rationeel. En er is zoveel dat ik heb getekend omdat ik het niet beschrijven kon.
Dat komt op hetzelfde neer, Frans.
Woord en beeld zijn altijd geassocieerd. Het is verbeelding. En dat is het enige waartoe het denken in staat is: verbeelding door gedrag realiseren.
Dat is enerzijds praktisch noodzakelijk, omdat we zonder dat vermogen als moderne mens niet kunnen bestaan.
Anderzijds zit er ook een psychologische component aan, nl. identificatie, een oeroude routine die in het denken is geslopen en waarvan de meeste mensen zich helaas niet bewust zijn. Ook die verbeelding wordt door ons gedrag realiteit; met alle gevolgen van dien…
Maar als je nou eens het denken loslaat…
Doe jij dat, Frans?
De paradox is dat ‘jij’ het denken bent…
Of anders gezegd: ‘ik’ ben een projectie van het denken. Die projectie zegt: ‘ik’ moet het moet ‘het denken’ loslaten…
Je moet helemaal niks. Laten we daar eens mee beginnen.
God plaatst de boom van de kennis van goed en kwaad in het paradijs. Vervolgens verbiedt hij om er de vruchten van te eten. God had die boom ook achterwege kunnen laten. Hij had er derhalve een bepaalde bedoeling mee. Kennelijk wilde hij toetsen of Adam en Eva gehoorzame schepsels waren. Waarom? In feite bood hij ze een aanlokkelijke kans om in een val te trappen. Ik zou dat geen zondeval willen noemen, tenzij Adam en Eva bij hun schepping meteen al een normbesef hadden meegekregen. En dan nog: wat is de lol van zo’n toetsing?
De Zondeval is de basis van het Christelijk geloof: lees het Reformatorisch Dagblad, Of https://oorsprong.info/adam-waar-ben-je-en-wat-doet-het-er-toe-bespreking-van-het-gelijknamige-boek-door-dr-piet-de-vries/ en nog het een en ander op die website. Of https://logos.nl/. Die twee websites zijn ongeveer ook de anti-evolutie lobby.
SGP en CU en een deel van het CDA hebben misschien een 10% van de bevolking achter zich,
Hum. Ik weet het niet: Augustinus is niet “de” basis van “het” christelijk geloof. En in elk geval vind ik het niet netjes dat Trouw er geen rekening mee houdt dat de meerderheid van de christenen en joden gewoon in de eenentwintigste eeuw is aangekomen. Er is geen enkele reden christenen te doen alsof ze de wetenschap zouden afwijzen.
Ik vermoed dat de Heidelbergse Catechismus, de Nederlandse Geloofsbelijdenis en de Dordtse Leerregels (samen heten die de Drie Formulieren van Enigheid) Augustinus als de ‘rechte leer’ aannemen. De PKN mag daar dan grotendeels een loopje mee nemen, maar bij de Gereformeerde Gemeenten (en de varianten daarvan), de Hersteld Hervormden, de Christelijk Gereformeerden en zo zijn de Drie Formulieren van Enigheid de christelijke Waarheid. Het soort wetenschap dat in die kringen geldt kun je vinden in de bundel ‘Inzicht’ [“Dit betekent dat (christenen) moeten accepteren dat het leven op aarde honderden miljoenen jaren oud is en door evolutie is ontstaan Met dit standpunt ben je bij de auteurs die aan het boek ‘Inzicht’ hebben meegewerkt aan het verkeerde adres. Zij wijzen evolutie af en gaan uit van een historische lezing van Genesis. ” https://oorsprong.info/bavinck-en-kuyper-versus-van-den-brink-een-reactie-op-de-recensie-van-de-bundel-inzicht-in-het-nederlands-dagblad/ ]. Zie het boek van Ouweneel dat ik eerder aanhaalde.
De mensen van die richting lezen geen Trouw, maar Trouw weet wel dat ze bestaan, en doet dan aan voorlichting. Verreweg de meeste christenen en katholieken zijn niet van die richting.
Maar dit betekent dus eigenlijk dat een zeer klein groepje zeer behoudende christenen feitelijk alle christenen en andersdenken gijzelt. Ik vind niet dat we daaraan moeten meedoen. Ik wil over de Oudheid normaal kunnen schrijven, zoals andere wetenschapsjournalisten over hun vakken kunnen schrijven.
De ‘katholieke’ (‘westerse’) interpretatie van de Zondeval is veruit de meest invloedrijke in de wereld, of je dat nou leuk vindt of niet.
Ook zonder zondeval stel je het verhaal wel erg positief voor trouwens. Opstijgen naar een hoger besef….
In het verhaal spant het opperwezen hoe dan ook een valstrik voor het kersverse koppel. En is bewust misleidend – de implicatie is onmiddellijke dood bij het eten van de Boom der Kennis. Dat gebeurt niet. Adam en Eva krijgen ook hoe dan ook een straf opgelegd – na verdrijving uit de Hof van Eden zijn ze hoe dan ook slechter af, en hun nakomelingen ook
“Ik vind niet dat we daaraan moeten meedoen.”
Dat vind ik ook. Jaren geleden heb ik al geleerd aan christenen te vragen wat ze nou eigenlijk geloven voor ik met hen in discussie ga. Alleen wil ik op de keerzijde wijzen. Nogal wat christenen – waaronder zij die in de 21e eeuw leven en wetenschap accepteren – menen dat hun eigen particuliere interpretatie representatief is voor alle christenen. Hoe vaak ik niet literalisten heb aangevallen om van zo’n moderne christen te horen te krijgen: “Stropop! Dat geloof ik helemaal niet!” Duh.
Bovendien – literalisten stellen ook in Nld. nogal eens grote delen van wetenschap (zoals de Oerknal) gelijk aan atheïsme. Ik zou het op prijs stellen als meer moderne christenen zich daar tegen uitspraken. Precies daarom heb ik zoveel waardering voor Georges Lemaître:
“As far as I see, such a theory [of the primeval atom] [later Oerknal genoemd – FrankB] remains entirely outside any metaphysical or religious question. It leaves the materialist free to deny any transcendental Being.”
Waar vervolgens allerlei (ook katholieke) “filosofen” zich niets van aantrokken en vrolijk rondbazuinden: “de Oerknal bewijst God!”
Ook heb ik grote waardering voor Jan Lever (zie Wikipedia), ook al heeft hij zijn doel niet bereikt. Ook Nederland kan meer van zulke christenen gebruiken.
Die Lemaître geloofde misschien zelf ook niet meer in een (persoonlijke) God, maar kon dat niet rechtstreeks toegeven uiteraard…?
Een weetal hield laatst een heel betoog tegen me dat er ‘imperfectie perfectie’ was en daarom is er nu het universum zoals wij het kennen of zoiets…🤔
(De man haat religie overigens, slechte jeugdervaringen met het katholicisme. Stuk eigenwijs ook).
Hier nog een voorbeeld van een andere wereld:
https://oorsprong.info/de-heere-geve-godvrezende-jochebeds-en-biddende-monicas-opdat-we-van-hem-nog-een-mozes-en-augustinus-zouden-ontvangen-bespreking-inzicht-wetenschap-voor-gods-aangezicht/
Het interessante aan het artikel in Trouw is juist dat het toont dat bijbelteksten op veel mogelijke manieren geïnterpreteerd kunnen worden.
Dat is niet prettig als je net een aantal dogma’s hebt vastgesteld. Vandaar dat de Rooms-katholieke Kerk het zelf lezen van de bijbel maar ontraadde. Sola fide . Maar de protestanten hielden er wel van, zelf de bijbel lezen. Sola Scriptura.
In feite is het voortdurend herinterpreteren een oude traditie. Bij de Essenen bijvoorbeeld treft men het al aan. Teksten werden steeds aangepast, aangevuld, herschreven enz. Met dien verstande dat de actuele omstandigheden bepaalden hoe een tekst gelezen moest worden.
Je kunt je afvragen of die bijbel wel gemaakt had moeten worden. Gelukkig zijn er de Dode Zee-rollen en de Nag Hammadi bibliotheek, waardoor we ook andere zienswijzen en interpretaties hebben gekregen. En we de teksten in de officiële bijbel verder hebben kunnen relativeren.
Overigens zijn er heden ten dage nog heel wat mensen die er middeleeuwse of oudtestamentische opvattingen op na houden wat betreft god, duivel, vrouwen, seksualiteit en joden. En die deze opvattingen nu met de modernste media technieken willen opleggen aan andere mensen wereldwijd (Civitas Christiana).
God behoede ons.
De implicatie is wel dat God een lul is, die de mensen de kennis van goed en kwaad wilde ontzeggen.
Maar gelukkig was daar de slang.
😊
‘Je kunt een driejarige prima uitleggen dat hij zijn hand niet in de frituurpan moet steken omdat hij dan zijn vingers verbrandt. Daarvoor is geen moreel bewustzijn nodig.’
Nee, maar het kind zal pas begrijpen wat ‘heet’ is, als het zijn vingers brand. En zelfs dan stoten we ons nog vaak aan dezelfde steen en dat heeft een oorzaak. Hoe dat werkt, laat ik hieronder zien.
‘(…) waarom we zo vaak iets doen waarvan we weten dat het verkeerd is. Wellicht zouden wij het verklaren vanuit ons reptielenbrein, het primitiefste en oudste deel van ons bewustzijn.’
Ik denk dat dat niet juist is. Iets doen waarvan we weten dat het verkeerd is, is cognitie.
Het reptielenbrein (de hersenstam) en het zoogdierenbrein (het lymbische systeem, o.a. amygdala) zijn de oudste delen van het brein; dat is het waarnemende brein. Het voorziet het organisme van de biologische basisvoorwaarden voedsel, veiligheid en voortplanting. Dat heeft niets met cognitie van doen.
De cognitie neemt niets waar, maar is het jongere, (be)oordelende deel van het brein. Er loopt een korte verbinding van de frontale hersenkwabben waar de cognitie zetelt, naar de amygdala. Dat is de ‘poortwachter’ die onmiddellijk het stress-systeem activeert wanneer er sprake is van acuut gevaar. Het denken ijlt echter altijd na op de waarneming, maakt een risico-analyse en koppelt terug naar de amygdala; het overstemt de signalen, waardoor we gecalculeerde risico’s nemen.
Andersom werkt het ook: door in een volstrekt veilige situatie alleen maar te denken aan bijv. angst wordt de amygdala getriggerd en het stress-systeem geactiveerd; dat is psychologische angst. Er is geen acute dreiging, maar het effect is hetzelfde.
Het gaat er dus om dat de cognitie de signalen van het waarnemende brein negeert en overrulet. Door die dominantie van het denken doen mensen gekke dingen, bijv. bewust het gevaar opzoeken – datgene doen, wat we eigenlijk niet zouden moeten doen – omdat we een bewuste risicocalculatie maken, of omdat we bijv. ideologisch worden aangespoord om ons leven en dat van anderen op het spel te zetten.
Er zijn talloze andere voorbeelden te geven. Sommige stromingen binnen de psychologie gaan er dan ook van uit dat de moderne mens geen instincten meer heeft, omdat deze zijn weggeëvolueerd; wat we niet gebruiken, raken we kwijt.
Ofwel heb jij jonge vrienden ofwel zijn ze laat aan kinderen begonnen. Ik heb zelf een kleinkind en ik schat dat de meerderheid van de lezers hier in dat geval zal zijn. Maar goed, ik ben blij voor jou met je eeuwige jeugd!
Ik zit me zelfs af te vragen of het stukje zelf niet al wat ouder is. Het artikel is uit 2017.
Allebei! Vrienden van mijn leeftijd die laat kinderen hebben gekregen (maar wel heel leuke kinderen) en verder ben ik er blij mee dat ik vrienden kan maken die een kwart eeuw jonger zijn.
“Het is absurd eenentwintigste-eeuwse lezers aan te spreken alsof ze middeleeuwse opvattingen hebben.”
Tja, een deel van die ‘middeleeuwse opvattingen’ is al in de eenentwintigste-eeuwse vertaling van de NBV21 geslopen. Die spreekt van een ‘verbod’ (en Jona neemt dat over). Dat verraadt het inderdaad middeleeuwse denkschema ‘op schuld volgt straf’. Augustinus dreef dat (laat-antiek) al door tot voorbij de komma, maar Pelagius vertikte dat (vroeg-middeleeuws). Ierse schrijvers uit de vroege middeleeuwen namen dat laatste goedkeurend over (zonder Pelagius te noemen). In later eeuwen ging ook Abélard niet mee in het juridische schuld-boete-schema van Anselmus. Waarmee ik wil zeggen dat de middeleeuwen echt meer kleuren kenden dan alleen duistere tinten. En dat verlichte eenentwintigste-eeuwers soms halsstarrig ‘middeleeuws’ kunnen zijn.
In Genesis geeft de ENE God de mens een gebod, een opdracht, namelijk om bewust iets niet te doen, maar laat daarbij de keuze open om het tòch te doen. Inderdaad: een opdracht tot morele volwassenheid. Joods gezien kan dat nooit zonder de Torah, met de geboden, profetie en wijsheid daarin, waardoor de mens leert doorvragen en onderscheiden. Strikt genomen komt die Torah pas in Exodus, bij de Sinaï, maar volgens de Talmoedgeleerde Rasji (11e eeuw) was die Torah er desalniettemin toch al voor de schepping. Want hoe kon God anders weten hoe en wat te scheppen? Dat de kerk van het verhaal uit Genesis een noodlotsgeschiedenis, zo niet een deterministische wetmatigheid, heeft gemaakt, verraadt eerder een knieval voor heidens denken, dan kennis van haar Joodse wortels.
P.S. Mocht het malus uit Genesis 2-3 inderdaad de appel aanwijzen als de verboden vrucht waarvan de mens eet, dan beschouw ik dat maar als een aardige grap van middeleeuwse monniken. En meteen ook als waarschuwing om nooit klant te worden van Apple…
Niet de gehele Thora van 613 artikelen komt voor in Genesis; wel de Tien Geboden. Die waren trouwens in de tijd van Mozes – en daarvoor – al wijd en zijd bekend.
Voordat Mozes de Tien Geboden op de berg Sinaï ontvangt lezen we namelijk dat zijn schoonvader Jetro hem de volgende raad geeft:
Exodus 18:20 “Prent hun [het volk] Zijn wetten en voorschriften in en leer hun welke Weg ze moeten bewandelen en welke plichten ze moeten vervullen.”
De hele show op de Sinaï was eigenlijk niet nodig dan…?
De overerfbare zonde haal je inderdaad niet zo snel uit Genesis. Toch lijkt het mij niet dat er sprake is van iets positiefs (de slang wordt vervloekt, baren doet voortaan pijn, zwoegen en zweten zul je), althans niet in de zin van “opstijgen” naar wat voor “hoger” niveau dan ook.
Of Augustinus geen goede argumenten had, kan ik niet uit dit stuk op de blog halen. In zijn eerste, onafgemaakte ‘De genesi ad litteram’ komt hij niet tot boek 3, maar volgens mij heeft hij Genesis 3 toch meermaals becommentarieerd. Ik lees daar in dit blogstuk erg weinig over. Ik denk verder ook niet dat de tweestrijd Pelagius versus Augustinus (en Hieronymus) zich zonder meer laat reduceren tot een verhaal van held versus schurk.
Het lijkt erop dat die boom van goed en kwaad direct verband houdt met de ernaast geplante levensboom, die eeuwig leven garandeert.
Het doet mij denken aan het Gilgamesj-verhaal, waarin het eeuwig leven eveneens den mens ontgaat door toedoen van een slang.
Hier is, lijkt mij, een boomslang bedoeld.
Over slangen schreef de eminente hoogleraar egyptologie te Tübingen, Christian Leitz: ‘Die Schlangennamen in den ägyptischen und griechischen Giftbücher’ 1997:
https://uni-tuebingen.de/fakultaeten/philosophische-fakultaet/fachbereiche/altertums-und-kunstwissenschaften/institut-fuer-die-kulturen-des-alten-orients-ianes/institut/mitarbeiter/aegyptologie/leitz-christian-prof-dr/
Nou… ik denk toch echt dat het een tuinslang was, daar in de Hof van Eden. En kon hij praten? Hoe kan je praten zonder handen?
Een slang die kan praten zonder te s(l)issen vind ik al heel wat.
De (wel)sprekende slang was welbekend in de oudheid (egypte)
https://en.m.wikipedia.org/wiki/Tale_of_the_Shipwrecked_Sailor
evenals de welbespraakte vos in de middeleeuwen, zoals De Reynaert.
Vanzelfsprekend is, van de duizenden soorten slangen, de serpens hortus de bekendste. Ook hij was welbespraakt.
@Frans Buijs
Zeker, je moet niks.
Die ‘show’ was een bevestiging van godswege dat Hij Zijn oog op dit volkje had laten vallen. Het eerste Gebod is dan ook als enigste dat vanaf die tijd gewijzigd is. In Genesis luidde het eerste Gebod als volgt:
Ik ben de HEER, uw God, die u schiep naar Ons beeld; om de aarde
te beheren, te bedwingen, te bewerken en behoeden.
(Gen.1:26-28 / Gen.2:15 / Ex.20:2 / Deut.5:6 / Marc.12:28-30)
‘In het begin schiep God de hemel en de aarde (Gen.1:1) … God zei: Laten Wij mensen maken die Ons evenbeeld zijn, die op Ons lijken; zij moeten heerschappij voeren over de vissen van de zee en de vogels van de hemel, over het vee, over de hele aarde en over alles wat daarop rondkruipt (Gen.1:26) … Hij zegende de mens en zei tegen hen: wees vruchtbaar en word talrijk, bevolk de aarde en breng haar onder je gezag (Gen1:28) … God de HEER, bracht de mens dus in de tuin van Eden, om die te bewerken en erover te waken’ (Gen.2:15).
Het Eerste Gebod dat God de mens geeft is de taak [gebiedende wijs] om de aarde te beheren (heersen & zorgdragen, Gen.1:26), te bedwingen (onderwerpen, Gen.1:28), te bewerken (dienstbaar te zijn, Gen.2:15) en te behoeden (beschermen / bewaken, Gen.2:15).
God geeft tevens de grens aan van wat de mens wel en niet mag: ‘En God de HEER gaf de mens dit Gebod: Je mag van alle bomen in de tuin overvloedig eten, maar van de boom van de kennis van goed en kwaad mag je niet eten, want op de dag dat je daarvan eet, zal je sterven’ (<WB) (Gen.2:16).
Vind je, dat Augustinus in de polemiek met het pelagianisme weinig argumenten had? Hij komt me er juist erg sterk over. Wel grappig, dat zijn denken het pleit gewonnen zou hebben omdat hij wat langer leefde.
De geschiedenis van de ‘erfzonde’, da’s natuurlijk ook weer zo’n onderwerp waar je de proefschriften maar voor uit de schappen hoeft te trekken. Maar ik zou raden dat het concept van Augustinus is, niet het idee of mensbeeld waar het om gaat. Van Cyprianus van Carthago herinner ik me een weinig verheffend beeld over wat de mens van zijn wereld gemaakt heeft.