Het zwaartepunt van de Romeinse Lage Landen was het gebied dat ik gemakshalve zal aanduiden als het Maasland, waar de vruchtbare lössgronden garant stonden voor welvaart. De Romeinen bouwden de al in de IJzertijd bestaande handelscorridor van Noord-Frankrijk naar de Rijn uit met bijvoorbeeld steden als Bavay, Tongeren, Heerlen en Keulen. Niet toevallig zijn dat (samen met Xanten) nog steeds de belangrijkste Romeinse nederzettingen in het noordwesten van Europa. Hoe belangrijk deze regio was blijkt wel uit het feit dat ze de basis vormde voor de macht van Julius Caesar, keizer Vitellius, het Gallische keizerrijk, de Merovingen en de Karolingen.

In Bavay ben ik al een tijd niet geweest; in Keulen is het wachten op de vernieuwing van het Römisch-Germanisches Museum; in Heerlen gebeuren de prachtigste dingen; en in Tongeren is twee weken geleden de expositie-ruimte onder de O.L.Vrouwe-basiliek geopend, die bestaat uit enerzijds de schatkamer met de mooiste voorwerpen uit de kerk en anderzijds de eigenlijke opgraving onder de kerk. Dat is een complex geheel: Romeinse resten; een basiliek uit de vierde eeuw die misschien iets van doen heeft met Servatius; een Merovingische kerk; twee Karolingische kerken; een Ottoonse kerk die werd uitgebreid met een toren; de huidige basiliek. Je kunt tussen alle muren en fundamenten door lopen.

Ik ben er vrijdag wezen kijken. Een fascinerende plek, waar alles prachtig wordt uitgelegd. Eerst is er een filmpje over de geschiedenis van deze plaats. Het is vlakbij de toren van de laatantieke stadsmuur die vroeger in de open lucht was te zien, maar inmiddels om klimatologische redenen is overdekt. Hier in de buurt is ook het bovenstaande fragment te zien van een Jupitergigantenzuil.

Er zijn veel animaties. De enige die ik wat minder geslaagd vond, toonde hoe een opgraving de diepte in gaat door steeds lagen van twintig centimeter weg te halen. Daar staan echter veel mooie animaties tegenover. De elegantste vond ik een draadmodel van de basiliek met daaronder een traag veranderende plattegrond, waardoor je begreep welke draden bij welk tijdvak hoorden.

Verder zijn er filmpjes, waarvan ik niet heel goed weet wat ik ervan moet denken. Ik vind het zelf niet zo nodig te zien hoe een middeleeuwse hijskraan werkte of hoe de zware kerktoren werd gebruikt als versterking, maar van de andere kant: het is natuurlijk wel een geweldige anekdote dat de hertog van Brabant, toen hij de toren niet wist in te nemen, concludeerde dat dit geen huis van god was maar het huis van de duivel. Als je de muren en het filmpje ziet, begrijp je wel waarom de toren onneembaar was.

En verder vooral veel bouwresten. Uit de Romeinse tijd kwamen de stoere stenen van de vierde-eeuwse basiliek, een hypocaustum (vloerverwarming), fresco’s, een inscriptie voor Jupiter Dolichenus, een waterbasin, een reliëf van de drie matres en de brandlaag van ongeveer 275, het jaar waarin Aurelianus het Gallische Keizerrijk liquideerde en troepen weghaalde, waarna de Franken een inval deden en grote verwoestingen aanrichtten. Heel goed vond ik – helemaal aan het einde – uitleg over dateringsmethoden en de ethische vragen rond een opgraving.

Wij hadden een fijne gids die haar verhaal verluchtigde met goede anekdotes uit het het wat recentere Tongerse verleden. Al met al is een bezoek zeker de moeite waard en het valt makkelijk te combineren met het Begijnhof en het Gallo-Romeins Museum (en de O.L. Vrouwe-basiliek zelf natuurlijk).

Eveneens in Tongeren – al wat langer, maar ik had het nog niet gezien – is de Romeinse tempel in het noorden van de stad. Die was al heel lang bekend maar een deel daarvan is nu op ware schaal herbouwd. Net zoals de eveneens gedeeltelijk herbouwde haventempel in Xanten biedt het bouwwerk een goed idee van de monumentaliteit van de antieke heiligdommen. De reconstructie is niet goed zichtbaar, maar is ook niet moeilijk te vinden. U vindt haar hier.