Een boek waaraan je zelf hebt meegewerkt, dat kun je natuurlijk niet recenseren. Als je iets positiefs zegt, sta je onder verdenking een bevriende schrijver een handje te willen helpen; als je iets negatiefs zegt, heb je de auteur een rotstreek geleverd door niet tijdig te waarschuwen. Dat weerhoudt me er niet van uw aandacht te vragen voor een net verschenen boek van Robert Nouwen, die alles weet over het Romeinse erfgoed in Haspengouw, dus zeg maar de omgeving van Tongeren. Zijn nieuwste boek heet De Romeinse heerbaan. De oudste weg door de Lage Landen.
Via Vipsania
Die oudste weg is die van de Romeinse havensteden aan het Kanaal via Kassel, Velzeke, Asse, Tienen, Tongeren, Maastricht, Heerlen en Jülich naar Keulen. Je moet je een Romeinse weg niet voorstellen als alleen maar een al dan niet geplaveide straat. Het is een brede corridor door het landschap, met aan weerszijden de uitgestrekte landgoederen van grootgrondbezitters. Daar tussenin waren kleine en middelgrote boerderijen, dorpjes, stations om paarden te wisselen, herbergen en wat dies meer zij. En ook: compleet nieuwe steden op plaatsen waar voordien weinig mensen woonden. Het was dus niet alleen een weg, maar een complete streep romanisering dwars door iets dat aanvankelijk valt te typeren als een IJzertijdlandschap.
Later kwamen er ook andere wegen, zoals de bekende Chaussée Brunehaut die van Boulogne via Atrecht, Cambrai, Bavay, Liberchies naar Tongeren liep en zich daar verenigde met bovenstaande route. Een andere weg liep langs de Maas naar Cuijk en Nijmegen. De mensen legden doorsteekjes aan tussen de steden en dorpen, die op hun beurt weer belangrijk werden. Het is een cliché dat het Romeinse Rijk groot werd door zijn wegen, maar daarom is het nog wel waar.
Maar in de Lage Landen begon het dus met de weg die Marcus Vipsanius Agrippa heeft aangelegd van de Kanaalkust naar Keulen. Nouwen stelt voor die de Via Vipsania te noemen. De Romeinen noemden hun wegen immers naar degene die ze bouwden, zoals de Via Appia, de Via Domitia en de Strata Diocletiana.
Na de Oudheid
In het met mooie foto’s van Sofie Nouwen geïllustreerde boek lezen we niet alleen over de aanleg en de geschiedenis van de Via Vipsania, maar ook over de romanisering en over de invloed van de weg op het latere landschap. De heerbanen speelden nog een rol in de Guerre d’Hollande en de Oostenrijkse Successieoorlog. Ze zijn er zelfs nog steeds en op vrij veel plekken is nog het een en ander te zien. Toen ik onlangs in Tongeren was, ben ik langs enkele antieke wegen wezen fietsen. Niet alleen zie je dan de grafheuvels die de Romeinse grootgrondbezitters langs de weg hebben laten oprichten, maar je rijdt zo nu en dan ook over paden van twee millennia oud.
Dat is ook het punt dat misschien de meeste aandacht verdient. Delen van het oude wegennetwerk zijn er nog, maar door grote infrastructurele projecten verdwijnen ze in een steeds hoger tempo. Ten oosten van Tongeren is het landschap echt volledig op de schop gegaan. Nouwen is realist genoeg om te weten dat je niet alles kunt beschermen, maar datzelfde realisme maakt hem bezorgd over de toekomst van het historische landschap. Met zijn boek publiceerde hij daarom ook een erfgoeddossier. Je hoopt dat het effect sorteert, want je hoeft als toerist niet eens bovenmatig geïnteresseerd te zijn in Romeins België om Nouwens bezorgdheid te delen om de infrastructurele werken in Haspengouw.
***
Behalve het boek De Romeinse heerbaan en het erfgoeddossier, maakte Nouwen ook veel informatie online beschikbaar: hier.
“Een boek waaraan je zelf hebt meegewerkt, dat kun je natuurlijk niet recenseren.”
Hierover blijven wij het oneens. Natuurlijk kan dat wel. Deze bewering is gebaseerd op de foute aanname dat zelfkritiek onmogelijk is. Je dient alleen erbij te vermelden dát je hebt meegewerkt, goed bevriend bent met de auteur enz.
Dit soort foto’s en boeken maken me een tikje jaloers dat de Romeinen boven de grote rivieren niet actief zijn geweest (schiet me plots te binnen: we kunnen Romeinse infrastructuur gebruiken om de grenzen van het Rijk te definiëren).
West-Friesland heeft wel een kasseienweg (ik zit met mijn hoofd nog bij Parijs-Roubaix van afgelopen weekend):
https://www.westfriesgenootschap.nl/archivering/west-friesland_toen_en_nu/wf_ten_04_04_09.php
Dat historische landschap is ook grondig verbouwd.
De geschiedenis van de West-Friese onafhankelijkheid en onderwerping is in de link overigens erg eenzijdig beschreven. Over die Munnikenweg heb ik wel gefietst; alleen bij mooi weer en nog vond ik het niet prettig.
Om het eerste punt te hernemen: er is een verschil tussen een recensie (waarin je een oordeel geeft) en een signalement (n.a.v. de verschijning van een boek).
Over een boek waaraan je hebt meegewerkt, kun je geen recensie schrijven. Zelfs niet met vermelding dat je eraan hebt meegewerkt. Fik Meijer kon vertrekken bij het Handelsblad toen hij een Polybiosvertaling waaraan hij had meegewerkt aanprees; Paul Cartledge prees een boek van Tom Holland waar hij zelf bij betrokken was geweest. Zoiets doe je gewoon niet. De lezer van een recensie moet erop kunnen vertrouwen dat de recensent neutraal is.
Schrijf anders gewoon een signalement. En geef daarin aan dat je de auteur kent. Dat kan gewoon en de lezer weet dan waar ‘ie aan toe is.
Geheel mee eens natuurlijk. Vreemd dat er mensen zijn die dat niet snappen. Die hebben kennelijk nooit zelf iets gepubliceerd.
Ja, anders wordt het een wij van wc eend…
De enige echte Romeinse routeplanner komt uit ons eigen landje:
https://omnesviae.org/
Minpuntje is dat die zeereizen niet meerekent. Ik heb het geprobeerd van Tongeren naar Carthago en maak je een enorme omweg door de hele Balkan, Syrië en Noord-Afrika.
Een mooi boek, een aanrader! En inderdaad, het leest als een erfgoeddossier, ik hoop dat beleidsmakers het ook oppikken!
Besteld.
Eens met FrankB. Bovendien, zonder recensie hadden we geen kennis genomen van dit boek, in ieder geval niet zo grondig.
Ook boven de rivieren waren er Romeinse wegen of andere bouwsels. Bij Velsen bijvoorbeeld de Romeinse forten met havens. Dan moet er ook een weg naartoe hebben gelopen vanaf de Rijn. En deze weg zal hebben doorgelopen naar het Noorden langs de kust. Wie weet, misschien wel over het traject van de Munikkenweg. Dan hebben we ook nog de Drususgracht, waar die dan ook geweest mag zijn.
Toegegeven: deze voorbeelden duurde niet zolang als de aanwezigheid van de Romeinen onder de Rijn. De impact voor de omgeving moet er wel degelijk geweest zijn.
Prachtig boek met één minpuntje: juist omdat het om een vrij onbekend stukje weg gaat had een handige kaart wel een prettige aanvulling geweest.