De Grieks-Romeinse natuurwetenschappen

Bij wijze van samenvatting van de antieke natuurwetenschappen: de sfaira van Archimedes, een reconstructie van de kosmos (Liebieghaus, Frankfurt)

Het optreden van Karneades, waarover we het twee maanden geleden hadden, toont dat er in Rome weerstand kon zijn tegen de Griekse filosofie. Tegelijk adopteerden de Romeinen uit de Griekse filosofie wat hun van pas kwam. Als het bijvoorbeeld ging om de natuurwetenschappen stonden de Romeinen open voor Griekse ideeën. In de tweede eeuw v.Chr. ontstond een breed gedragen consensus over de wijze waarop de natuur in elkaar stak.

Empedokles

De eerste Griekse filosofen hadden verklaringen gezocht voor tal van natuurverschijnselen. In de hellenistische tijd meenden de meeste wetenschappers dat ze er wel zo ongeveer uit waren. Zoals zoveel filosofen in de voorgaande eeuwen aanvaardden ze de atoomtheorie en de vier elementen van Empedokles: aarde, lucht, water en vuur.

Aarde had volgens de denkers in de Oudheid de neiging zich richting het middelpunt van het universum te bewegen, om daar de wereld te vormen. Het water was minder zwaar, en dreef daarom op de aarde. Zo werden de zeeën gevormd. Lucht en vuur waren lichter en stegen dus op. Zo ontstond de dampkring.

Lees verder “De Grieks-Romeinse natuurwetenschappen”

Hypatia van Alexandrië

Een hydrometer, zoals Hypatia die heeft laten vervaardigen, dobbert in het water. Als het een suikerhoudende vloeistof was geweest, zou het instrument wat hoger hebben gestaan.

Het is altijd wel een “dag van…” of “week van…”. Zo ook vandaag. 11 februari is door de Verenigde Naties aangewezen als de Internationale Dag van Vrouwen en Meisjes in de Wetenschap. Het leek me aardig daarom eens te schrijven over Hypatia van Alexandrië.

We weten vrijwel niets over haar. Zodat ze de zin van deze “dag van…” mooi illustreert. Vrouwen zijn immers nogal eens vergeten.

Van Hypatia’s wiskundige oeuvre is bijvoorbeeld weinig meer bekend dan dat het vooral heeft bestaan uit commentaren op eerdere auteurs. Er zijn onderzoekers die denken haar hand te kunnen herkennen in overgeleverde teksten, maar aangezien antieke commentaren doorgaans anoniem waren, weten we dat eigenlijk niet voldoende zeker. Hypatia is dan ook veel bekender om haar dood in 414 na Chr. Het gaat de auteurs van de bronnen daarbij echter niet om háár, maar om de schande dat de christelijke leider zijn kudde niet in de hand had gehad. Ging het dus weer over een man.

Lees verder “Hypatia van Alexandrië”

Archimedes

In Italië heet Donald Ducks stadsgenoot Willie Wortel ‘Archimede Pitagorico’. Dat is een brutale keuze van de vertalers, want het Engelse origineel, Gyro Gearloose, klinkt modern en rechtvaardigt niet zomaar de introductie van een antieke naam. Maar brutaal of niet, het zegt veel over de legendarische reputatie van Archimedes als verstrooide uitvinder voor wie geen technisch probleem te ingewikkeld is.

De Italiaanse wetenschapshistoricus Napolitani ziet het als zijn taak Archimedes tot menselijker proporties terug te brengen en aan te geven waarom hij een belangrijke denker is. Daarin slaagt hij met vlag en wimpel. Na een korte biografie – veel is immers niet bekend over het leven van Archimedes – volgen zeven pittige hoofdstukken waarin zijn verdiensten als wiskundige worden uiteengezet en zes hoofdstukken over zijn invloed op de ontwikkeling van de wiskunde. Vaak begrepen de geleerden van de Renaissance en Vroege Nieuwe Tijd de geschriften van de Syracusaan niet, maar ook dan bleek het denken over de mogelijke betekenis van de slecht overgeleverde teksten een vruchtbare exercitie. Zonder het tastend zoeken van de filoloog Federico Commandino en de wiskundige Francesco Maurolico zouden Galileo Galilei en René Descartes de Wetenschappelijke Revolutie niet hebben kunnen ontketenen en was onze cultuur een andere geweest.

Lees verder “Archimedes”