Ik schrijf dit in Bcharre, aan het einde van de Qadisha-vallei in noordelijk Libanon. Even verderop ligt, aan de voet van een heuvel waarop een Fenicisch graf staat, de schrijver Kahlil Gibran (1883-1931) begraven, de auteur van een boekje dat tijdens mijn jeugd door iedere volwassene leek te worden gelezen: De profeet. Er werd destijds hoog van opgegeven, en om die reden dacht ik dat ik het toch eens moest lezen voordat ik door dit stadje zou reizen.

Ik weet niet goed wat ik ervan denken. In elk geval is het een toegankelijke tekst: een profeet neemt afscheid van de mensen met wie hij een tijd heeft samengewoond en spreekt over een aantal onderwerpen: liefde, eten en drinken, misdaad en straf, vrijheid, vriendschap en aan het einde – goh, wat verrassend – de dood. In de vertaling van Aleid Swierenga en M. Desorgher worden deze declamaties, die zijn geschreven in een poëtisch soort proza, weergegeven in een statig Nederlands:

Zaagt ge uw gezond verstand en uw lustgevoelens maar als twee geliefde gasten in uw huis. Ge zoudt dan vast niet de een boven de ander willen eren, want wie aan een van zijn gasten meer aandacht besteedt, verliest de liefde en het vertrouwen van beiden.

Ik voor mij houdt niet zo van dit Nederlands, maar dat betekent niet dat ik de gedachte op zich niet de moeite van het overwegen waard zou vinden. Er zijn meer aardige ideeën te vinden in De profeet, en ik begreep wel iets van de populariteit van het boekje. Wie moet spreken bij, laten we eens iets noemen, een bruiloft, kan in het hoofdstukje “huwelijk” altijd een spreuk vinden die voor de gelegenheid geschikt is.

Toch zou ik de auteur tekort doen als ik De profeet presenteerde als een scheurkalender met oriëntaalse wijsheden, hoewel ik vrees dat dit is hoe het boekje vooral wordt benut (voorbeeld). Gibran heeft namelijk wel degelijk iets te melden. Hij ontvouwt een religieus wereldbeeld zonder schriftgeleerdheid of orthodoxie. Zijn held is daarom geen geleerde maar een profeet. Hij is tolerant en bekommert zich niet overmatig om het hiernamaals. Wel zoekt hij wat er voor mensen aan dagelijks geluk haalbaar is, en vindt dat in het genot van alle moois dat er in de wereld – of, zo u wil: de Schepping – is te zien.

Een enkele keer moest ik denken aan soefi’s, de islamitische mystici, die ook weinig op hebben met schriftgeleerdheid en het betrekkelijke zien van het streven naar orthodoxie. Gibran was overigens zelf christelijk, en dat lees je ook af aan uitdrukkingen als “zweet uws aanschijns” of de constatering werk “vleesgeworden” liefde is.

Wat me vooral trof was de nadruk op dat wat mensen bindt: Gibrans wereld bestaat niet uit losse individuen, maar uit gemeenschappen. Als er een misdaad wordt gepleegd in een dorp, is iedereen medeverantwoordelijk. Blijkbaar is de dader niet tijdig gecorrigeerd. Het opmerkelijke is nu dat Gibran niet laf de consequenties van zijn samenlevingsideaal ontwijkt, maar snoeihard erkent dat dit betekent dat het slachtoffer medeverantwoordelijk is. (Ik heb overigens nooit een feestredenaar gehoord die deze passage citeerde.) Daar kun je het mee eens of oneens zijn, maar Gibran heeft wél nagedacht over zijn standpunt. De profeet, mits gelezen als geheel en niet gereduceerd tot bundel gemeenplaatsen voor toespraken, gáát ergens over.

Toch is er ook iets dat me eraan stoort: de onbescheidenheid. Nauwelijks verborgen achter de declamerende profeet is Gibran zelf aan het woord, en hij presenteert zijn eigen woorden als wijs en waar. Ze zijn zeker niet onredelijk en soms buitengewoon raak, maar ik zou de tekst vermoedelijk beter te verteren hebben gevonden als de geur van zelfbewieroking wat minder sterk was geweest