[Mijn collega en vriend Edwin de Vries werkte enige tijd op een opgraving in Naukratis, Egypte. Hij doet de komende dagen verslag.]

Onlangs heb ik drie weken deel mogen nemen aan een prachtig project van het British Museum, namelijk aan archeologische opgravingen in Naukratis, in Egypte. In dit blog, en nog twee volgende blogs, wil ik iets vertellen over de site en mijn ervaringen daar. Als de naam u niet meteen iets zegt, of als het wel vaagweg een belletje doet rinkelen, maar een geheugensteuntje welkom zou zijn, dan wil ik graag beginnen met een introductie.

Naukratis lag ooit aan de meest westelijke van de zeven armen van de Nijldelta, de Canopische tak. Het lag een aardig stuk landinwaarts, maar fungeerde als een belangrijke haven voor Egypte. Voor de periode van grofweg 600 tot 400 v.Chr. was het waarschijnlijk de haven van Egypte. Een voorganger dus van het beroemde Alexandrië.

We kennen de plek uit verschillende historische bronnen, met natuurlijk weer Herodotus als de vroegste en de meest geciteerde. Deze beweert dat Naukratis een geschenk was van Farao Amasis aan Grieken om daar te leven (Hdt 2.178-179). Traditioneel wordt Naukratis dus ook gezien als een Griekse kolonie (of factorij) in het oude Egypte. Daarnaast vertelt Herodotus dat de prostituees van Naukratis “bijzonder gezegend zijn door Aphrodite”, en daarbij vertelt hij een sappig verhaal over ene Rhodopis, die middels haar zegeningen, en als uitbater van een bordeel, voldoende fortuin wist te vergaren om een flinke offergave in Delphi te maken. Deze Rhodopis zou in vrijheid zijn gesteld door de broer van de dichteres Sappho, ten koste van een klein fortuin, waarna zijn zus hem genadeloos belachelijk zou hebben gemaakt (Hdt 2.135).

Al met al moet het een stad met allure zijn geweest, waar ook bekende historische figuren een bezoek lijken te hebben gebracht, zoals Solon en wellicht Herodotus zelf. Ook in de oudheidkundige disciplines komt Naukratis regelmatig voor. In de kunstgeschiedenis wordt er bijvoorbeeld van uitgegaan dat de Grieken kennis maakten met monumentale architectuur en beeldhouwkunst op het moment dat zij toegang kregen tot Egypte via hun kolonie Naukratis. Na deze kennismaking namen de Grieken de Egyptische tradities (deels) over en ontwikkelden ze deze door tot de verschillende Griekse bouwstijlen, en de kouroi/korai beelden van de Archaïsche periode.

In historische en archeologische kringen wordt Naukratis nog wel eens vergeleken met de Griekse kolonies van Zuid-Italië en Sicilië. De laatste zouden echte kolonies zijn, met flinke territoriale bezittingen in gebieden met een zwak centraal bestuur, terwijl Naukratis en Al-Mina voorbeelden zouden zijn van factorijen in gebieden waar er wel een sterk centraal gezag was, dat territoriale ambities tegenhield. Kortom, in de academische wereld is Naukratis een plek van groot belang, en het is vanuit dit kader dat het onderzoek van het British Museum onder andere van meerwaarde is: door het toetsen en nuanceren van bestaande opvattingen. Volgende keer aandacht voor de site zelf.