Van Wim Kan schijnt de uitspraak te zijn dat je als cabaretier alleen datgene belachelijk kunt maken wat van zichzelf al een beetje belachelijk is. Misschien is dat wel waarom religie zo’n populair voorwerp is voor satire, want veel ervan valt natuurlijk met de beste wil van de wereld niet serieus te nemen. Je kunt een godsdienst vrij eenvoudig belachelijk maken door haar gewoon accuraat te beschrijven. Ongetrouwde mannen die rondlopen in jurken, bijvoorbeeld, en die dan een seksuele moraal voorschrijven aan gehuwde mensen.
Ik voor mij denk dat humor totaal vrij is. Je moet met alles de draak kunnen steken, want anders kun je het ook niet serieus nemen. Gregorius Nekschot – publiceert hij eigenlijk nog? – maakte cartoons waar ik nooit om heb kunnen lachen, maar hij had het recht ze te vervaardigen en behoorde niet door agenten van zijn bed te worden gelicht. Humor is vrij, maar toch zijn er onderwerpen waar ik geen grappen over zou maken, thema’s waar medelijden eerder op de plaats is. Zoals de Maria-verschijning, deze komkommertijd twintig jaar geleden, in het Limburgse Brunssum.
Er was een voorgeschiedenis. In 1981 was Maria in Međugorje (Joegoslavië) verschenen, een gebeurtenis die later werd uitgelegd als een vooraankondiging voor de burgeroorlog die er zou uitbreken. Kopieën van het beeldje van Onze Lieve Vrouwe van Međugorje werden al snel populair, en een daarvan belandde in het Italiaanse Civitavecchia, waar dit beeldje in februari 1995 bloed begon te huilen.
De simpelste verklaring was dat de lijm waarmee de oogjes in het beeld waren vastgezet, was gesmolten en uitgelopen. Anderen zeiden dat het ging om het bloed van de eigenaar van het beeldje. De grappen waren dan ook niet van de lucht, ook in Italië zelf. Toevallig was ik die zomer in Rome en ik ben eens wezen kijken. Ik voelde een vreemde spanning tussen enerzijds het feit dat ik de wetenschappelijke verklaring kende en het niet serieus kon nemen, en anderzijds het feit dat de gelovigen oprecht waren en gelukkig leken.
Die zomer huilde er weer een Mariabeeld: op dinsdag 27 juni zag een echtpaar in Brunssum dat er bloeddruppels vloeiden uit de ogen van het beeldje dat zij thuis hadden. De pastoor werd erbij gehaald en hoewel die probeerde de rede te laten prevaleren, was de pers er al achter gekomen. Die was minder nuchter.
Het NOS-journaal interviewde de vrouw die het beeldje bloed had zien wenen – en dat was eigenlijk behoorlijk schokkende TV. Ze vertelde dat ze wist waarom het beeldje had gehuild: er was veel verdriet geweest in haar leven. Haar eerste echtgenoot was omgekomen bij een verkeersongeluk, haar oudste zoon was op soortgelijke wijze overleden, een tweede zoon was bij een derde ongeval zeer ernstig gewond geraakt. En nu huilde Onze Lieve Vrouwe samen met de vrouw uit Brunssum: de ene moeder troostte de ander. Zoals ik me de TV-beelden herinner, huilde de vrouw van geluk: ze had zoveel verdriet gehad, maar nu was alles goed.
Natuurlijk kwam uiteindelijk uit dat het beeldje niet echt had gehuild. Het zal wel gesmolten rode lijm zijn geweest. De journaalkijkers zullen dat ook meteen hebben vermoed en de programmamakers moeten dat weer hebben geweten: ze interviewden een vrouw die in de ogen van het publiek op z’n best een hysterica en op z’n ergst een godsdienstwaanzinnige was. De grappen waren ook dit keer niet van de lucht: zo waren er ansichtkaarten met daarop een portret van een Maria met ooglapje.
Natuurlijk was het lachwekkend, maar het is intens wreed om iemand voor wie het leven al niet gemakkelijk is geweest, aan het woord te laten en zichzelf tegenover een miljoenenpubliek voor schut te laten zetten. Humor is totaal vrij, en religie is van zichzelf vrij belachelijk, maar afzeik-TV is niet grappig.
[Mijn wekelijkse religiecolumn, afgelopen maandag op Sargasso.]
Eerst stond mijn tv lange tijd uit.
Nu is mijn tv al weer enige tijd het huis uit.
Ik geniet van alle tijd en mis geen enkel tv-programma.
Vriendelijke groet,
Humor ten koste van het mikpunt is alleen acceptabel als dat mikpunt macht, gezag en/of autoriteit heeft. Daarom is “zo hoog kan mijn hond springen” uit 1939 de beste grap uit de geschiedenis van het cabaret.
Jona heeft vast en zeker gelijk dat de NOS kon bevroeden dat er sprake was van lekkende lijm in plaats van bloed en dat het interview sentimenteel was en geen nieuws, maar een kijker zou er behalve leedvermaak ook mededogen bij kunnen ervaren. Deze vrouw interpreteert het beeld met de lekkende lijm als een bevestiging van haar leed en dat ondersteunt haar verwerking. Een kijker kan dan eventueel denken: ‘het is die vrouw gegund dat ze steun heeft aan die interpretatie’ en het interview leerzaam vinden over het effect van religie bij sommige mensen. Als het werkt en verder niemand schaadt, wat geeft het?
En wellicht was dat een intentie van de verslaggever.
Wat de intentie van de verslaggever ook is, het is gewoon geen nieuws. Tenzij er een oploopje van enige betekenis is, maar dan is het waarschijnlijk nog steeds meer iets voor een lokale/regionale zender dan voor de NOS. De enige reden waarom het journaal aandacht heeft voor zo’n flutonderwerp is dat ze geen zin hebben om echt nieuws te brengen, of om het echte nieuws de aandacht te geven die het verdient.
De mevrouw om wie het gaat is door het journaal dus wel degelijk gebruikt om een stukje emo-TV te maken. Leedvermaak of mededogen? Maakt niet uit. Als je maar geen echte journalistiek hoeft te bedrijven. Want dat is moeilijk.
“Natuurlijk kwam uiteindelijk uit dat het beeldje niet echt had gehuild. Het zal wel gesmolten rode lijm zijn geweest.”
Ja maar als het uit kwam wat het was, wil ik ook weten wat het dan wel was! Je komt hier niet weg met een vermoeden Jona! 😉
Overigens interpreteer ik wonderen niet als ‘bovennatuurlijke gebeurtenissen’, maar als gewoon te verklaren gebeurtenissen die echter voor sommigen toevallig voor hen goed uitkomen. Voor die vrouw was dit ‘huilen’ een wonder. Een echt wonder.
De eindredaktie wilde gewoon een berichtje hebben, terwille van de komkommertijd. Dat hij hiervoor een simpele ziel gebruikt is zonder meer misselijk