Alexander Smarius werkt als docent klassieke talen aan het Amsterdamse Vossiusgymnasium en is een van de vriendelijkste mensen die ik ken. Zo nu en dan lunchen we in de IJsbreker. Dat we allebei van mening zijn dat de Bijbel net zo goed als de meer seculiere Griekse en Romeinse teksten behoort tot het gedeelde erfgoed van de mensheid, schept natuurlijk een band.

De laatste keer dat we lunchten, afgelopen donderdag, deed hij me een boekje cadeau dat hij net had geschreven: Het Forum Romanum. Het is een handig gidsje voor wie er voor het eerst komt. Zo iemand heeft zo’n gids ook nodig, want het Forum is geen makkelijke verzameling monumenten. Pompeii, Ostia en Herculaneum bieden een rechtstreekse kennismaking met het dagelijks leven, waar je meteen iets van begrijpt; het Forum is daarentegen een politieke symbool dat te verheven is voor zo’n direct contact. De grote bouwwerken in Palmyra, Baalbek, Petra of Luxor/Karnak zijn ook indrukwekkend zonder dat je weet wat ze voorstellen; het Forum is echter helemaal zo monumentaal niet. Bezoekers aan de Limes Tripolitanus of Persepolis hebben zich doorgaans grondig voorbereid, terwijl het Forum Romanum juist is ingericht op dagjesmensen. Gek genoeg is er, althans bij mijn weten, geen gids die je ter plekke kunt meenemen.

Smarius weet goed waar hij mee bezig is. De meeste gidsen beginnen hun wandeling bij de ingang bij de tempel van Faustina of bij de trap vanaf het Capitool. Dat betekent dat je altijd begint met een monument uit de Volle Keizertijd, wat in feite betekent dat je aan het einde begint. Smarius vertrekt bij de tempel van Castor en Pollux en vertelt dat die is opgericht na de slag bij het Regillijnse Meer. Dat is een obscuur gevecht uit de vroege vijfde eeuw, waarin de Romeinen, die enkele jaren daarvoor een republiek waren geworden, verhinderden dat hun koning terugkeerde. De betekenis van het Forum, als het centrale plein van een stadsrepubliek die zéér gehecht was aan zijn anti-monarchisme, is zo meteen duidelijk.

Smarius vermijdt de fout die we ook in Ancient History Magazine  willen vermijden: het gebruik misbruik van Renaissance-etsen of classicistische schilderijen. Dat gebeurt in publicaties over de oude wereld helaas heel veel. Ik zou een rijk man zijn als ik elke keer een euro had gekregen wanneer het beroemde schilderij van Rembrandt is gebruikt om een verhaal over de Opstand van de Bataven te illustreren. De enige reden om dit soort afbeeldingen te gebruiken, is dat ze rechtenvrij zijn. Het straalt dan ook vooral goedkoopte uit en is didactisch catastrofaal: mensen plaatsen nu de Bataafse Opstand in de Gouden Eeuw.

Niet dat oude afbeeldingen helemaal nutteloos zijn. Smarius neemt bijvoorbeeld een oude gravure op van de ereboog van Titus, omdat de lezer zo begrijpt dat wat tegenwoordig valt te zien, grotendeels een negentiende-eeuwse reconstructie is. Verder maakt hij veel gebruik van foto’s van de fraaie maquette die Guido Cuyt, de erevoorzitter van de AVRA, heeft gemaakt. De best-gekozen illustratie is een fragment uit het handschrift van de Einsiedeln Anonymus, een monnik die in de tijd van Karel de Grote (of iets later) Rome bezocht en enkele inscripties noteerde die er nu niet meer zijn. Smarius heeft gelijk dat mensen erop moeten worden gewezen hoe we aan onze informatie komen.

Ik wil niet helemáál onkritisch zijn. Een gekleurde reconstructie van het interieur van de Basilica Julia zou handiger zijn geweest dan de huidige zwartwitprent. Uitgeverij Primavera had een tekenaar kunnen vragen die te maken. Ik zou er zelf ook niet voor hebben gekozen vragen in de tekst op te nemen. Smarius legt weliswaar uit dat die vragen er zijn als hulpmiddel om te leren kijken, maar ik denk dat veel mensen dit schools zullen vinden, en er zijn echt méér mensen geïnteresseerd in de Oudheid dan alleen de gymnasiumleerlingen voor wie dit boekje primair is bedoeld.

Dit gezegd zijnde: Smarius helpt degenen die voor het eerst op het Forum staan, werkelijk op weg. Ik kan Het Forum Romanum echt aanraden. Het is namelijk, zoals ik al zei, geen makkelijke verzameling monumenten. Als je eerste bezoek plaatsvindt zonder goede gids, zal het gegarandeerd een afknapper zijn: een blakerend heet dal in een drukke stad, vol met oud puin. Met zo’n kennismaking is niemand gediend.