Er is een mooie legende over het overlijden van bisschop Nikolaas van Myra. Terwijl hij opsteeg ten hemel, kreeg hij gezelschap van iemand anders, ook heel erg heilig, die eveneens op die zesde december was gestorven. Ze waren al een eind op weg naar de hemelse glorie toen Nikolaas ergens beneden op aarde enkele drenkelingen hoorde. Hij bedacht zich geen moment, dook terug naar de aarde en redde de zeelieden. In een drijfnatte tabberd kwam hij uiteindelijk aan bij de Hemelpoort.
“Hoe is dat zo gekomen?” zal Petrus hebben gevraagd.
“Sorry,” antwoordde Nikolaas, “Drenkelingen.” Hij aarzelde even, maar toen Petrus hem niet-begrijpend aankeek, lichtte hij het toe. “Als patroon van de zeevaart heb ik soms dringender zaken aan mijn hoofd.”
Petrus knikte. “En jij?” vroeg hij aan de andere heilige in spe, “Hoorde jij die drenkelingen niet?”
“Jazeker, maar zoals een hert verlangt naar water, zo verlangt mijn ziel naar God.”
Hoe oprecht dat laatste antwoord ook was, Petrus was toch het meest tevreden met Sint-Nikolaas. Zo is het gekomen dat er op de heiligenkalender voor hem vier feestdagen zijn. 6 december dus voor zijn overlijden, 9 mei om stil te staan bij de translatio (het overbrengen van zijn gebeente van zijn eerste graf naar een kerk), 19 december om te herdenken dat in Constantinopel een grote kerk aan hem werd gewijd, en tot slot 29 juli om ’s mans verjaardag te vieren. De andere heilige moest genoegen nemen met 29 februari (alsmede het eeuwige leven in de hemel).
Nikolaas is geboren en gedoopt in Patara, niet ver ten westen van Myra, en hierboven ziet u het doopbekken van de antieke kerk. We weten niet precies wanneer Nikolaas leefde maar als het laat in de vierde eeuw was, is hij hier gedoopt. Leefde hij vroeg in die eeuw, dan was het nog de tijd van de christenvervolgingen, waren er geen kerken en weten we niet waar hij is gedoopt. Op gezag van het oudste heiligenleven, geschreven door Michael de Archimandriet, voeg ik toe dat Nikolaas zó heilig was dat hij al als zuigeling op vrijdag de moederborst weigerde.
Waarom nu net 29 juli wordt genoemd als geboortedag? Ik heb geen idee. Nikolaas’ overlijden, de translatie van zijn gebeente en de kerkwijding zullen wel echt op die data hebben plaatsgevonden, maar 29 juli kan zijn verzonnen. Ik heb werkelijk geen idee. Ik heb me onlangs laten vertellen dat ook 15 maart weleens als verjaardag wordt genoemd, wat mijns inziens vooral bewijst dat er geen echte traditie was over zijn geboortedag en dat iedereen maar wat verzon.
Belangrijk is het ondertussen niet. Over Sint-Nikolaas schrijf ik graag en altijd met de (hopelijk herkenbare) ondertoon van ironie die bij het onderwerp hoort. We weten niets over de man. Maar ironie wil niet zeggen dat je iets niet serieus neemt. Zo’n middeleeuwse heilige staat doorgaans voor een bepaalde waarde, die niet zelden, omdat de menselijke natuur nu eenmaal is zoals ze is, een zekere universele geldigheid heeft. Sint-Nikolaas toont dat het goed is te geven aan degenen die niets terug kunnen geven. Ik weiger dat middeleeuws of achterhaald te vinden.
Wat is dit toch weer een heerlijk verhaal, Jona. Dank daarvoor! Han
Misschien aardig om in dit verband nog eens te vertellen dat de Nikolaas in ons land ‘is gekomen’ door Theophanu. De Romeinse ‘prinses’ ( ik noem haar bewust niet Byzantijns) die als dank voor de goede geboorte en gezondheid van haar zoon Otto III in 980 de Nikolaaskapel op de Pfalz in Nijmegen liet bouwen en de Nikolaascultus in de Lage Landen heeft gestimuleerd.
Heel mooi stukje! Heb het met interesse gelezen. Geschiedenis kan zo rijk zijn ♥️
Nu ben ik toch wel benieuwd wie ‘de andere’ heilige is… Volgens Wikipedia is dat H. Oswald (Oswald van Worcester, bisschop, ca. 925 – 992). Geheel misdeeld is die ook niet. Met feestdagen op 28 en 29 februari is hij ruim bedeeld: 1¼ feestdag per jaar.
Ik denk dat je op de Grieks-Orthodoxe of Russische kalender moet kijken. De legende komt uit Rusland.
Of hier:
https://mainzerbeobachter.com/2012/12/05/een-byzantijnse-sint-nikolaaslegende/
Bij mijn katholieke opvoeding hoorde dat je een verschil wist te maken tussen een verjaardag en een naamdag. De zgn. Canon van gebeden had voor iedere dag een of meer heiligen, aan wie op die dag de gebeden van de gelovigen speciaal werden opgedragen. Die dag kon zijn gekozen op basis van overleveringen van geboorte- en sterfdagen, maar konden ook tamelijk willekeurig zijn.
Verder is er het verhaal dat Sinterklaas niet leefde in de tijden dat Turkije nog christelijk was, maar later, toen de islam daar al was gekomen. In de R.K. Kerk bestaat (nog steeds) het instituut dat men soms priesters de eretitel van Bisschop wilde geven, maar dat alle bisschopszetels “bezet” waren. Dan werd men Bisschop van een plaats die vroeger, vóór de Islam, een bisdom was, en die dat in de visie van de Kerk nog steeds was, maar waar door de Islam geen christelijke religie meer kon worden uitgeoefend. Bij Sinterklaas was dat Myra, die nominaal dus bisschop van Myra was, maar die feitelijk zijn hele even in Italië had doorgebracht.
Kortom, vrijwel alles is onzeker over die man, maar dat weerhield mij als kind niet om hartstochtelijk van deze heilige te houden…
Otto, dat van die latere, westelijke Nicolaas is om een aantal redenen behoorlijk moeizaam. De belangrijkste: de Islam heeft in West-Turkije pas in de 20ste eeuw het Christendom geheel verdrongen, en een groot deel van de bisschoppelijke hiërarchie heeft daar bijna de hele tijd bestaan; de verering van Nikolaas is ook al behoorlijk vroeg gedocumenteerd (er is een heiligenleven uit de 9e eeuw, maar ook wel ouder materiaal), dat laat in deze regio erg weinig of zelfs geen ruimte voor een post-islamitische heilige (ook als we zijn pre-islamitische grafkerk uit Myra even buiten beschouwing laten); en dan zijn er zijn relieken die uit Turkije naar Bari zijn gehaald. En wat doen we met zijn aanwezigheid in Nikaia, een paar eeuwen voor Mohammed?
Het zegt wel iets over jouw bedoeling met de term ,,middeleeuws” dat je weigert geven zonder iets terug te verwachten middeleeuws te vinden, tenzij je weigering erop gebaseerd is dat de vierde eeuw doorgaans niet tot de middeleeuwen gerekend wordt.