Misverstand: Vespasianus’ laatste woorden waren dat hij vreesde een god te worden
Goede Romeinse keizers werden na hun dood vereerd als goden, en het oordeel of iemand goed had geheerst was vooral afhankelijk van de vraag of hij een zoon had die hem als keizer zou opvolgen en de vergoddelijking er bij de Senaat zou doordrukken. Omdat keizer Vespasianus (r.69-79) een zoon had, Titus, kon hij er zeker van zijn dat na zijn dood aan hem zou worden geofferd. Hij zou zijn gestorven met de geslaagde grap dat hij vreesde een god aan het worden te zijn.
Volgens de Romeinse biograaf Suetonius heeft hij de uitspraak inderdaad gedaan op zijn sterfbed. Maar het waren, anders dan men wel aanneemt, niet zijn laatste woorden. Die zijn veel indrukwekkender. Toen hij zijn einde voelde naderen trachtte hij zich nog eenmaal op te richten uit bed, en zei dat een keizer staand moest sterven.
Nu u hier toch bent…
Door de coronacrisis ben ook ik aan huis gebonden. Terwijl ik graag wat had gedaan om mijn boek te promoten over de wedloop tussen papyrusvervalsers en wetenschappers, Bedrieglijk echt. Dat de oudheidkunde wordt gebruikt om de winst van zwarthandelaren op te drijven, vond ik namelijk verontrustend en had ik wel wat meer over het voetlicht willen brengen. Dus bestel, lees en bespreek dat boek. Of bekijk dit filmpje. Ik ben trouwens ook beschikbaar voor betaald schrijfwerk.
[Oorspronkelijk verschenen in mijn boekje Spijkers op laag water (2009)]
Bedrieglijk echt ligt hier! Schrijf nog een boek en we kopen het!
Ik zou wel eens een boek willen lezen over het leven van boeren in de oudheid. Het schoot me te binnen nav. het vorige blogstukje. Als de auteur Jona Lendering zou zijn, zoveel te beter.
Niet een boek over landbouw, die zijn er te over, maar (ook of voornamelijk) over het dagelijks leven van boeren, gezondheid (ziekten van vee!) en levensduur, huwelijk en kinderen, organisatievormen, andere werkzaamheden (dijken bouwen, koningsgraven uithakken). Verder: religie (zie vorige blog), hoe ze droogtes, plagen, uitbuiters en oorlogen overleefden. In een gebied waarover genoeg bekend is, Egypte bv. of delen van het Romeinse rijk.
Zonder het werk en het overleven van boeren geen steden, geen kastelen, geen veldslagen, geen handel van betekenis, geen cultuur.
Als zo’n boek er al is, of een boek dat in die richting gaat, houd ik me aanbevolen voor titels.
Zoals meestal met laatste woorden zeggen ze vooral iets over het imago. Met dat in het achterhoofd vind ik de veronderstelde laatste woorden van keizer Vespasianus veel indrukwekkender dat de ietwat mallote krachtpatserij op het eind. Zijn bewonderaars meenden blijkbaar dat de keizer een nuchter, zakelijk karakter had – ook na zijn dood geen polonaise aan zijn lijf.
Nu sluit ik niet uit dat deze interpretatie een product is van de invloed die nuchtere, Oost-Groningers, wars van pretenties als zi zijn, op mij uitoefenen. Dus brandt maar los als ik het mis heb.
Hij heeft er geen last van, maar je doet Vespasianus oneer aan door zijn laatste woorden en de waarden die ze blootleggen met 21ste-eeuws dédain af te doen als mallote krachtpatserij.
Wij zouden het aangrijpender vinden als hij op zijn sterfbef zijn zoon aan de borst zou drukken, of vergiffenis zou vragen aan wie hij heeft gekwetst, of de rouwenden glimlachend zou sussen dat hij een mooi leven heeft gehad en dat het tijd is en si en la, maar dit was een Romein, een militair, in een cultuur doordrongen van het belang van virtus. In zijn context is het heel begrijpelijk dat hij zo wil gaan.
Ik schreef “ik vind”. Dat betekent bij mij dat ik mijn eigen persoonlijke voorkeur ventileer. Als 20e en 21e eeuwer die ik nou eenmaal ben zie ik staande als zittend sterven als mallote krachtpatserij. En ja, dat geldt ook voor “het belang van virtus”. Zie bv. de Romeinse sexuele moraal. Dus nee, ik doe keizer Vespasianus niet tekort, eerder het hele Romeinse normen en waardenstelsel. Iets kan prima begrijpelijk zijn en naar mijn persoonlijke gevoel totaal malloot. Ik licht toe waarom ik het JonaL’s “veel indrukwekkender” verwerp. Ik ben helemaal niet onder de indruk. Het is opmerkelijk (letterlijk aub, het behelst geen oordeel) dat u heel asymmetrisch achterwege laat des keizer’s laatste actie te kwalificeren als “JonaL geeft keizer Vespasianus teveel eer”.
Overigens ben ik ook niet zo dol op de voorbeelden die u noemt. Het achttiende eeuwse model spreekt me wel aan, met zo weinig mogelijk drukte en poespas. Alexandre Dumas heeft een leuke roman geschreven over twee adellijke jongelieden die aan het eind opgewekt naar de guillotine toeliepen.
Ik misgun je je mening niet, hoor Frank, maar ik vond het wat cru. Ik laat achterwege dat Jona Vespasianus te veel eer geeft, omdat ik er niets teveel aan vind. Het is vast niet makkelijk om je nog recht te zetten in de laatste ogenblikken.
Al die voorbeelden van laatste ogenblikken hebben natuurlijk één ding gemeen: er is publiek bij en blijkbaar willen mensen tot hun laatste snik duidelijk maken wie ze zijn en waar ze voor staan. Voor Vespasianus was dat: “Kijk eens wat een echte man/Romein ik ben”. In een bepaald christelijk waardenstelsel gaat dat meer richting “Kijk eens hoe liefdevol en vergevingsgezind ik ben” en voor die 18de-eeuwse jongelingen kennelijk “Kijk eens hoe onthecht ik ben”. Is dat echt een bescheiden houding, of eerder passief-agressief?
Die “famous last words” geven in ieder geval Goscinny de mogelijkheid om Julius Caesar de hele tijd tegen Brutus te laten zeggen “Ook gij Brutus”, ook wanneer ze gewoon gaan eten.