Dat ik de zoon ben van een leraar Nederlands maakt mij nog niet tot kenner der letteren, maar toch: ik kreeg de vraag voorgelegd wat een Iraniër zou moeten lezen om wat van onze literatuur te leren kennen. Dat is zo makkelijk nog niet. Ooit heb ik geprobeerd het Graf te Blauwhuis van Gerard Reve uit te leggen aan een vluchtelinge die vloeiend Nederlands had leren spreken, maar het lukte niet om de afwisseling van aanstellerig melodrama, plagerige ironie en oprechte hartenkreet uitgelegd te krijgen.
Het probleem is natuurlijk dat elke roman, ieder gedicht, elk essay ontstaat op een specifiek moment en in een bepaalde culturele omgeving, en dat er nogal wat kennis van de West-Europese cultuurgeschiedenis is te overwinnen voor iemand die is opgegroeid in de islamitische republiek Iran. En als we ons dan niet willen beperken tot het inburgeringsniveau, maar iets dieper willen gaan, wordt het lastig. Maar toch, ik probeer het.
Om te beginnen
U voelde aankomen dat ik begin met Kader Abdolahs Huis van de moskee. Ik heb het boek met plezier gelezen maar toen ik het onlangs (opnieuw met plezier) herlas dacht ik: nee, dit is niet het op één na beste boek dat in ons taalgebied is geschreven, zelfs al is dat ooit de uitkomst geweest van een wedstrijd en heeft de Nederlandse ambassade in Teheran er ooit (zonder de inhoud uit te leggen) goede sier mee gemaakt. Het kan echter een goed begin zijn voor een Iraniër die de Nederlandse literatuur wil leren kennen. Vermoedelijk herkent zo iemand wat dubbele bodems die Nederlanders en Vlamingen niet zien.
Ik zou verder niet te moeilijk beginnen en dat treft, want we hebben in ons taalgebied verrekte goede kinderliteratuur. De brief voor de koning van Tonke Dragt is tijdloos. Ik zou ook de Sprookjes van Godfried Bomans adviseren. Ik denk dat de plot van Heijermans’ Op hoop van zegen eveneens heel toegankelijk is.
Wat verder zou kunnen
Dan zijn er wat rechttoe, rechtaan vertelde boeken. Kaas van Willem Elsschot en Een mens van goede wil van zijn vriend Gerard Walschap schieten me te binnen, en nu we toch in het Antwerpse zijn kan De komst van Joachim Stiller niet ontbreken, al veronderstelt Lampo’s mooie roman wel enige kennis van de Bijbel.
We zijn in ons taalgebied goed in korte verhalen. Dus ik zou een bundel van Carmiggelt adviseren en een verhaal als “Die zak van een Sinterklaas” van Dimitri Verhulst. In het verlengde daarvan: van de essays van Rudi Kousbroek en Karel van het Reve is ook nog geen lezer niet verstandiger geworden.
De Tweede Wereldoorlog is een thema dat ik voor Iraniërs zou benadrukken. De materie heeft voor hen iets herkenbaars, want voor hen is de oorlog tegen Irak een soortgelijk nationaal ijkpunt. Het verschil tussen een land dat door heldenmoed en martelarenbloed de vijand buiten de deur hield en een land dat een bezetting moest ondergaan, maakt de lectuur verrijkend. Begin met Oorlogswinter van Jan Terlouw, omdat we nu eenmaal goed zijn in jeugdliteratuur; sla het Dagboek van Anne Frank niet over; lees De nacht van de girondijnen van Presser; vergeet De aanslag van Mulisch niet; Hermans’ De donkere kamer van Damocles is daarna optioneel en rond af met Kraut van Peter Pontiac. Daarmee heb je de Nederlandse ziel aardig doorgrond en ik neem aan dat Vlamingen het niet heel erg veel anders zullen zien.
Ik noem Magda is overal van Christian Jongeneel, Kraaien in het paradijs van Ellen de Bruin en Het fluwelen labyrint van Jan van Aken nog. Dit zijn boeken die, omdat ze in de moderne wereld spelen, voldoende toegankelijk zijn en alle drie een soort raadsel bevatten. Wat is die onbetrouwbare verteller in Magda is overal, hoe hangen die drie verhaallijnen in Kraaien in het paradijs samen, en hoe verhouden de diverse vertellagen in Het fluwelen labyrint?
Wat oudere boeken
Ik wil nog wat historische literatuur noemen. Gewoon, omdat mijn vader me vaak op al het moois heeft gewezen. Het eerste boek dat ik noem is Woutertje Pieterse, dat door Ivo de Wijs is hertaald en volgens mij prima toegankelijk is voor een Iraniër. Men zal het ons daar niet kwalijk nemen dat we, nu we ons komen voorstellen, een goede eerste indruk willen maken en meteen het beste van het beste tonen. Er is ook een hertaling van Karel ende Elegast, waarvan ik eigenlijk niet begrijp waarom die niet meer leverbaar is. Een volk dat een Shahname heeft geproduceerd, kan niet anders dan van ridderepiek houden.
Mocht een Iraniër wérkelijk gefascineerd raken door de Nederlandstalige literatuur, dan is er nu het Basisboek historische letterkunde van Bas Jongenelen, dat ik momenteel met veel plezier aan het lezen ben. Jongenelen heeft ook een reeks leuke filmpjes gemaakt en die vindt u op Youtube.
Ik vermoed overigens dat niet-hertaalde literatuur voor veel anderstalige lezers te moeilijk is. Bovendien vermoed ik dat ik lang niet alle geschikte boeken heb genoemd. De reageerpanelen staan voor u open.
Als we het over jeugdboeken gaan hebben, kunnen we Thea Beckman aan de lijst toevoegen. Haar beroemdste boek Kruistocht in spijkerbroek is wat mij betreft niet haar beste, dat hele idee van een tijdmachine vind ik nogal flauw. Ik heb eraan zitten denken om haar trilogie over de Honderdjarige Oorlog te bespreken voor de Geliefde Boeken, maar het is er niet van gekomen. Haar boeken zijn een mooie en toegankelijke manier om kennis te maken met de Nederlandse en Europese geschiedenis.
Hoe krijg je een jongen uit 1972 in 1212 zonder tijdmachine? Magische mist?
Teruggaan naar een vorig leven zou wel een mooie basis zijn voor een reis door de tijd verhaal.
Nah, te zweverig. Tijdmachines zijn veel cooler….😉
Remco Campert nog als tip?
Je noemt niets van Vestdijk?
Pastorale 1943 is een goede tegenhanger van de oorlogsboeken die jij noemt.
Dokter Vlimmen deel één is wellicht geen literatuur, maar wel een voortreffelijke schets van de tegenstelling stad/platteland, de benauwende rol die de RKK niet heel vroeger in Nld. speelde en de schrijnende armoe die Nld. toen kende. De volgende delen zijn ook niet slecht, maar wel meer van hetzelfde.
Ook aan te bevelen: biografieën van Johan Cruyff, Ard Schenk en Joop Zoetemelk, zodat onze Iraniër begrijpt waarom het halve land af en toe aan collectieve sportverdwazing lijdt.
Voor enig begrip van het Nederlandse koloniale verleden is Hella Haasse’s klassieke Oeroeg (1948) misschien een goed begin. Nog steeds te koop.
Voor een beeld van een gewone Hollandse familie in de jaren vijftig is Judith Koelemeijer, Het zwijgen van Maria Zachea (2001) aan te bevelen. Nog steeds te koop.
En De tolk van Java van Alfred Birney een goed vervolg.
Annie MG Schmidt natuurlijk. Jip en Janneke of Pluk van de Petteflat.
Als die Iranier Mulisch en Hermans kan lezen, leest hij al vlot Nederlands. Dus wat let hem (of haar) om de Nederlandse literatuur te gaan verkennen? Lachen om excentrieke Hollanders, dat lukt wel met ”Figuranten” van Arnon Grunberg. Vooral die scene van krenterige Hollanders die gaan eten in een restaurant is grappig.
Ook geestig: ”Anna” van Marcus A. Heeresma. Maar daar kun je ook droevig van worden. Het gaat over een bescheiden, wat sukkelachtige musicus die wil trouwen en dan wordt ingepalmd door een afgrijselijk wijf (Anna). Dat boek heeft nooit de aandacht verkregen die het verdient. Misschien is het niet eens meer te vinden.
Om een indruk te krijgen van Amsterdamse burgers in de 19e eeuw is De Klop op de Deur van Ina Boudier Bakker geschikt.
Het kan ook zijn dat de Iranier belangstelling heeft voor de Antillen. Dan moet hij zeker Dubbelspel (Frank Martinus Arion) lezen. Prachtig boek.
Maarten ’t Hart’s romans laten de Iraniër meemaken hoe je je bevrijdt uit een streng gereformeerd milieu, zoals Maassluis dat lang is geweest. De nachtstemmer, De Droomkoningin, Magdalena.
Natuurlijk Kees de jongen van Theo Thijssen.
Krassen in het tafelblad en De tranen knallen uit mijn kop van Guus Kuyer. Geweldige kinderboeken, ook voor volwassenen.
Een heel aardige bundel van Willem Claassen met korte jeugdverhalen over zijn belevenissen op en rond zijn ouderlijke boerderij is “De koe die de Waal over zwom”. Met grappige, ontroerende en humoristische anekdotes.
“Maarten ’t Hart’s romans …..”
Eentje is wel genoeg. Als tiener herkende ik al dat de schrijfstijl van ’t Hart ondermaats is. Hij maakte stijlfouten die mij in de eerste klas VWO al een onvoldoende hadden opgeleverd.
We willen niet dat onze Iraniër de indruk krijgt dat alle beroemde Nldse auteurs zo onverschillig staan tegenover hun vader/moedertaal.
Je bent een taalgenie. Maarten ’t Hart een eigenwijze zeurkous die aanstekelijk schrijft over zijn bevrijding uit het bekrompen gristelijke Maassluis. Een doorgeslagen atheïst, typisch Nederlands. Daarom aanbevolen voor onze Iraniër die niet hier is om Nederlandse taalkunde te studeren.
Ik heb het boek van Lale Gul niet gelezen, maar het thema van een meisje dat zich afzet tegen een streng islamitische opvoeding zou iemand die afkomstig is uit een streng islamitisch land wel eens kunnen aanspreken.