Het reisbureau in Bagdad waar we onze tickets naar Istanbul en Amsterdam omboekten, was vernoemd naar Abbas ibn Firnas. Het standbeeld van de Arabische geleerde, die leefde in de negende eeuw, ziet u hierboven. Het staat langs de weg naar het vliegveld. Het moet een van de grootste uitvinders van zijn tijd zijn geweest. Niet allen vond hij een methode om kleurloos glas te maken, hij sleep ook vergrootglazen en bedacht een manier om bergkristal te bewerken. Hij bouwde een waterklok en hield zich bezig met astronomie.

Hij is echter beroemd geworden als de eerste mens die het luchtruim zou hebben gekozen. De Arabische auteur al-Maqqari schrijft:

In Firnas bekleedde zich met veren, maakte een vleugelpaar aan zijn lichaam vast en wierp zich vanaf een verhoging in de lucht. Volgens verscheidene betrouwbare bronnen, die ooggetuigen zijn geweest, vloog hij zelfs een aanzienlijke afstand, alsof hij een vogel was. Toen hij echter landde bij zijn vertrekpunt, bezeerde hij zijn rug, omdat hij onvoldoende had begrepen dat vogels op hun staart neerkomen en was vergeten zich daarmee uit te rusten.

Welke betrouwbare ooggetuigen Al-Maqqari citeert, is niet bekend, maar er is een gedichtje van Ibn Firnas’ tijdgenoot Mu’min ibn Said die de gebeurtenis eveneens vermeldt. Wat er concreet is gebeurd, is niet bekend. Met vogelvleugels klapwieken is fysiek niet mogelijk. Dat Ibn Firnas een soort zweefvliegtuig heeft gebouwd, is speculatie en valt uit de bronnen niet op te maken. Er is echter wel iets voorgevallen: de gebeurtenis is voldoende gedocumenteerd. Eén van de twee bronnen is immers contemporain en op de uiteindelijke valpartij is het criterium van de gêne is van toepassing.

Mij gaat het om iets anders. We kunnen flauwe grappen maken dat het nogal omineus is een reisbureau te vernoemen naar iemand die neerstortte en dat het raar is een beeld van een brokkenpiloot te plaatsen bij een vliegveld. (Hoewel het niet vreemder is dan reisbureaus die Odysseus of Xenofon heten.) Maar er is ook een serieuzere observatie mogelijk: ’s mans populariteit in Bagdad. Ibn Firnas woonde namelijk in het Emiraat van Cordoba. Hij was bepaald geen Irakees. Het standbeeld is in feite een uiting van panarabisme: de hele Arabische natie is één en elke Arabier mag elders geleverde grootse prestaties beschouwen als die van zijn volksgenoten.

Het standbeeld had evengoed ergens anders kunnen staan. Zoals nieuwsgierigheid een eigenschap is van alle mensen, zo is kennis werelderfgoed. Ze is niet het eigendom van Andalusië, niet van Irak, niet van de Arabische wereld, niet van West-Europa. Kennis is van iedereen.