[Dit is de zevende aflevering van een reeks over de Atheense filosoof Plato, die veel mensen vooral kennen om zijn zogenoemde ideeënleer, om de Platonische liefde en om zijn ideale filosofenstaat. Dat is echter wat misleidend. Plato’s filosofie is breder en gaat dieper.] 

In de menselijke psyche, waarover we het vanmorgen hadden, gaat het volgens Plato eigenlijk op dezelfde manieren mis als in de samenleving. Hij onderscheidt dan ook een aantal menstypen, analoog aan de verschillende staatsvormen die hij beschrijft.

Plato’s psychologie

De timocratische persoonlijkheid wordt overheerst door wil, door ambitie. Hij is een CV-builder, is gek op sport, maar verwaarloost zijn studie. Hij wordt materialistischer naarmate hij ouder wordt, bij gebrek aan harmonie van geest.

Ook bij de oligarchische psyche is de wil de baas. Maar voor deze persoon draait alles van het begin af aan al om geld. Hij is zuinig, ijverig, en een hamsteraar. Omdat hij uit het oog verliest waarvoor hij eigenlijk werkt, is hij, alle verworven rijkdom ten spijt, een armzalige persoonlijkheid.

Bij het democratische menstype zijn de wil en de ratio ondergeschikt aan de hartstochten. Emoties zijn echter vaak tegenstrijdig en de democratische persoonlijkheid is daarmee een doelloze fladderaar. Hij heeft onvoldoende respect voor gezag of kennis. Zijn gebrek aan richting maakt hem ongelukkig.

Maar het tyrannieke type is er het ergst aan toe. In hem zijn alle goede verlangens gedood en ondergeschikt gemaakt aan één obsessie. Omdat hij onbetrouwbaar en immoreel is, trekt hij alleen onbetrouwbare en immorele mensen aan. Echte vrienden heeft hij niet. Hiermee is de tyran het meest ongelukkige type mens.

Criticus en architect

De kritieken van Plato op de mens en samenleving zijn op zichzelf al bijzonder waardevol. Zoals we hebben kunnen zien, kan hij als criticus messcherp zijn.

Maar de Atheense filosoof is de geschiedenis vooral ingegaan als een architect. Want tegenover de door hem beschreven gemankeerde samenlevingen en geesten plaatste hij zijn eigen idealen van hoe een samenleving en een mens in elkaar zouden moeten zitten. Daar kijken we morgenmiddag naar.

[Wordt dus vervolgd. Deze reeks, oorspronkelijk gepubliceerd op de beëindigde website Grondslagen.net, is gebaseerd op het boek De wereld vóór God van Kees Alders. Het boek biedt een introductie tot de filosofische stromingen van de oude wereld en is hier te bestellen.]